Η σκόπιμη παρερμηνεία των δηλώσεων του Αλέξη Τσίπρα σχετικά με την Αργεντινή γέμισε τα πρωτοσέλιδα πολλών εφημερίδων με κακόγουστες στερεοτυπικές μεταφορές παρμένες από τον κόσμο του τάνγκο. Δεν είναι, βέβαια, η πρώτη φορά τους τελευταίους μήνες που οι «υπεύθυνες» πολιτικές δυνάμεις προβάλλουν τη Λατινική Αμερική ως το απευκταίο, ως το αντιπρότυπο για κάθε «σοβαρή» χώρα που θέλει να παραμείνει με αξιώσεις στην «αγκαλιά» της ευρωπαϊκής «οικογένειας».
Αναρωτιέμαι από πού πηγάζουν αυτοί οι φόβοι που ακόμα και η απλή σύγκριση της χώρας μας με τη Λατινική Αμερική ξυπνά σε τμήματα της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας. Σίγουρα υπάρχουν πολλές πτυχές των λατινοαμερικανικών χωρών που θα έπρεπε να φοβίζουν μια κοινωνία σε βαθειά κρίση όπως είναι η δική μας σήμερα. Δεν αναφέρομαι μόνο στις τρομερές σκηνές από τις λεηλασίες στα σούπερ μάρκετ που είδαμε στην Αργεντινή του 2001. Ούτε στις αρνητικές συνέπειες της χρεωκοπίας. Υπάρχουν άλλα προβλήματα, πιο μόνιμα. Η φτώχεια, οι παραγκουπόλεις, ο αναλφαβητισμός, η βία, η περιθωριοποίηση μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού, οι μεγάλες κοινωνικές ανισότητες εξακολουθούν να είναι μέρος της σκληρής πραγματικότητας σε όλες τις χώρες της Λατινικής Αμερικής ανεξάρτητα από το μέγεθος και τον πλούτο τους. Δεν φαίνεται να είναι αυτό, ωστόσο, που τρομάζει τις «σοβαρές» πολιτικές φωνές της χώρας μας. Γιατί, αν ήταν αυτό, δεν θα ακολουθούσαν τις καταστροφικές οικονομικές πολιτικές των τελευταίων ετών, που έχουν ήδη προσδώσει στην κοινωνία μας πολλά από τα παραπάνω χαρακτηριστικά των λατινοαμερικανικών κοινωνιών.
Έχω την αίσθηση ότι οι φόβοι και οι απειλές για πιθανή λατινοαμερικανοποίηση της Ελλάδας πηγάζουν από εκείνη τη βαθιά ριζωμένη αντίληψη που ορίζει την πολιτική αποκλειστικά με πολιτισμικές κατηγορίες και διαχωριστικές γραμμές. Σύμφωνα με αυτή, η Λατινική Αμερική τοποθετείται κάπου μεταξύ του τριτοκοσμικού και του εφηβικά ανατρεπτικού. Πηγάζουν από την απόρριψη που προκαλούν στις «ώριμες» πολιτικές δυνάμεις και στους «πολιτισμένους» τομείς της κοινωνίας μας αυτές οι δύσκολα προσδιορίσιμες και τόσο «λατινοαμερικανικές» πολιτικές που συνδυάζουν, σε ένα ιδιαίτερο κράμα, μια παρωχημένη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα αντίληψη της εθνικής κυριαρχίας –πρόσφατα είδαμε, όμως, μια «μοντέρνα» εκδοχή της μέσα από την απόφαση του προέδρου του Ισημερινού Κορέα να δώσει πολιτικό άσυλο στον Ασάνζ–, προστατευτικές οικονομικές πολιτικές περασμένων δεκαετιών, πολιτικές ηγεσίες με διδακτικό ύφος αλλά και μια προσπάθεια ενσωμάτωσης των περιθωριοποιημένων κοινωνικών στρωμάτων που οι «πολιτισμένες» κοινωνίες φροντίζουν επιμελώς να κρύβουν «κάτω από το χαλί τους». Δεν θα προσπαθήσω να αναλύσω τον τόσο ακατάληπτο για τα ευρωπαϊκά δεδομένα περονισμό, ούτε το «αιώνιο» Θεσμικό Επαναστατικό Κόμμα του Μεξικού που επανήλθε πρόσφατα στην εξουσία. Το θέμα του κατά πόσο αυτές οι πολιτικές δυνάμεις καθρεφτίζουν και ανταποκρίνονται στη λατινοαμερικανική πραγματικότητα είναι τεράστιο. Άλλωστε οι πολιτικές τους διχάζουν βαθιά τις τοπικές κοινωνίες από όπου αναδύθηκαν.
Το ζητούμενο για την ελληνική κοινωνία σήμερα είναι να δει ξεκάθαρα τι πρέπει πραγματικά να τη φοβίζει. Οι αβάσιμες συγκρίσεις και οι αόριστες απειλές περί «αργεντινοποίησης» της ελληνικής πολιτικής, η οποία θα την έβαφε με τριτοκοσμικό χρώμα και θα την απομάκρυνε από την Ευρώπη, θολώνουν τον κίνδυνο της πραγματικής λατινοαμερικανοποίησης της κοινωνίας μας εξαιτίας των ισοπεδωτικών οικονομικών πολιτικών των τελευταίων ετών, που οδηγούν στην περιθωριοποίηση όλο και πλατύτερα κοινωνικά στρώματα.
Η Μαρία Δαμηλάκου διδάσκει Ιστορία στο Ιόνιο Πανεπιστήμιο. Αντικείμενό της είναι η σύγχρονη ιστορία της Αργεντινής, και γενικότερα της Λατινικής Αμερικής.
