Η ομιλία της Βρετανίδας πρωθυπουργού Theresa May στο ετήσιο Συνέδριο των Συντηρητικών την Κυριακή ήταν παραπάνω από σαφής: "Brexit σημαίνει Brexit. Και θα το κάνουμε να είναι μια επιτυχία”. Δεσμεύτηκε δε ότι η επίκληση του άρθρου 50 που εκκινεί την διαδικασία εξόδου από την Ε.Ε. θα πραγματοποιηθεί μέχρι το τέλος Μαρτίου του 2107: χωρίς απόφαση του Κοινοβουλίου, με άμεση προσφυγή της κυβέρνησης, στο όνομα της έκβασης του δημοψηφίσματος, μια που αυτό αποτελεί έκφραση δημοκρατικής κυριαρχίας. Σε αντίθεση, άλλωστε με την υπόλοιπη Ευρώπη, όπου εσχάτως η τάση είναι τα δημοψηφίσματα είτε να μην λαμβάνονται υπόψη είτε να επαναλαμβάνονται μέχρις ότου οδηγήσουν στο επιθυμητό αποτέλεσμα, στη μόνη χώρα της Ευρώπης χωρίς γραπτό σύνταγμα, αλλά με τη μεγαλύτερη παράδοση κοινοβουλευτισμού, η λαϊκή ετυμηγορία του Ιουνίου θεωρήθηκε αυτονόητα σεβαστή.
Το πιο σημαντικό είναι ότι η Theresa May επέλεξε τη λογική του "hard Brexit” που διαρρηγνύει πλήρως τις θεσμικές σχέσεις με την Ε.Ε., προκρίνοντας νέα διμερή συμφωνία ανάμεσα στις δύο οντότητες (Ε.Ε. και Βρετανία), αντί για το "soft Brexit”, που στην πραγματικότητα θα ήταν απλώς παραλλαγή της παραμονής μέσα στην Ε.Ε. με τροποποιημένους όρους.
Η Βρετανία, με τα λόγια της May, διεκδικεί "πρόσβαση” στην κοινή αγορά – όχι συμμετοχή σε αυτήν. Η διαδικασία και το χρονοδιάγραμμα που παρουσίασε η ένοικος της Downing Street υποδηλώνει σαφή βούληση να εξελιχθούν τα πράγματα σχετικά γρήγορα και αποφασιστικά. Άλλωστε, από την πλευρά των Βρυξελλών έχει γίνει σαφές ότι δεν μπορούν να υπάρξουν προκαταρκτικές διαπραγματεύσεις πριν την επίσημη επίκληση του άρθρου 50 από τη βρετανική κυβέρνηση.
Στο βασικό ερώτημα που αφορά το "ευρωπαϊκό κεκτημένο”, εφόσον εδώ και 40 χρόνια η ευρωπαϊκή νομοθεσία ενσωματωνόταν στο βρετανικό θεσμικό πλαίσιο, η μεθόδευση που προκρίνεται είναι: να ενσωματωθεί το μέχρι τώρα "κεκτημένο” στη βρετανική νομοθεσία, συμπεριλαμβανομένων των σχετικών με τα δικαιώματα των εργαζομένων, ώστε να μην υπάρξει ασάφεια ή ασυνέχεια, με ταυτόχρονη ρητή πρόβλεψη ότι πλέον το ευρωπαϊκό δίκαιο σταματά να ενσωματώνεται στο βρετανικό. Αυτό θα γίνει μέσω ενός "Νόμου για τη Μεγάλη Ανάκληση” με τον οποίον θα ακυρώνεται ο νόμος του 1972 που όρισε την είσοδο της Βρετανίας στην τότε ΕΟΚ.
Ωστόσο, παραμένει απολύτως ανοικτό το πώς ακριβώς θα διαμορφωθούν οι σχέσεις με τους "27”. Η βρετανική θέση, όπως τη διατύπωσε η May, αποβλέπει σε μια διμερή συμφωνία που να εξασφαλίζει όρους ελεύθερου εμπορίου και ελεύθερης κίνησης επενδύσεων, σε συνδυασμό με ανάκτηση βρετανικού ελέγχου ως προς τα σύνορα και τη μετανάστευση. Μια τέτοια συμφωνία θα μπορούσε να περιλαμβάνει τόσο την αποφυγή δασμών στις εισαγωγές όσο και την προσπάθεια εναρμόνισης των ρυθμιστικών παραμέτρων λειτουργίας των επιχειρήσεων.
Βεβαίως, αυτό δεν θα είναι τόσο απλό, μια που τόσο η εμπειρία της διαμόρφωσης της Ε.Ε. όσο και οι τρέχουσες διαπραγματεύσεις για τις διεθνείς συμφωνίες εμπορίου και επενδύσεων δείχνουν ότι ενώ το σκέλος των δασμών είναι πιο βατό, το σκέλος των ρυθμιστικών κανόνων λειτουργίας μπορεί να είναι πιο περίπλοκο.
Η ευρωπαϊκή απάντηση μέχρι τώρα είναι ότι η ελεύθερη διακίνηση εμπορευμάτων και κεφαλαίων και η ελεύθερη κίνηση προσώπων αποτελούν μια αδιάσπαστη ενότητα που δεν μπορεί να διαρραγεί - με τον Guy Verhofstadt, τον επικεφαλής διαπραγματευτή του Ευρωκοινοβουλίου για το Brexit να δηλώνει ότι οι σχεδιαζόμενοι βρετανικοί έλεγχοι στη μετανάστευση απειλούν να καταστρέψουν την ίδια την ενιαία αγορά και την Ε.Ε. εάν γίνουν δεκτοί. Σε ανάλογο τόνο ο επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Λαϊκού Κόμματος στο Ευρωκοινοβούλιο Manfred Weber δήλωσε ότι οι τέσσερις ελευθερίες είναι αδιαπραγμάτευτες γιατί "αποτελούν το DNA της Ευρωπαϊκής Ένωσης”. Επιπλέον, η αναφορά Verhofstadt στο ότι δεν θα υπάρχουν προκαταρκτικές διαπραγματεύσεις αλλά το γεγονός ότι το κοινοβούλιο θα τοποθετηθεί πριν τις εθνικές κυβερνήσεις (που λογικά θα συζητήσουν επισήμως τη διαπραγμάτευση του Brexit στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου 2017), παραπέμπει σε μια ορισμένη πίεση ως προς το εάν θα γίνει δεκτό ή όχι το σχέδιο που θα καταθέσει η Βρετανία ή θα υπάρξει παρατεταμένη διαπραγμάτευση που δεν θα επιτρέψει την ολοκλήρωση της εξόδου μέχρι το 2019.
Τυχόν καθυστέρηση της διαδικασίας από ένα σημείο και πέρα θα δημιουργεί συνθήκη θεσμικής αστάθειας και αυτό μπορεί να δυσχεραίνει τις μακροπρόθεσμες επενδύσεις, ιδίως από τη στιγμή που ακόμη και η συμμετοχή της Βρετανίας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου επιτεύχθηκε μέσω της Ε.Ε. και όχι αυτοτελώς. Δεν είναι τυχαίο ότι από τη μεριά του ίδιου του ΠΟΕ διαμηνύεται ότι οι διαπραγματεύσεις για το καθεστώς της Βρετανίας εντός του οργανισμού μπορεί να είναι πιο περίπλοκες από τις διαπραγματεύσεις για την έξοδο από την Ε.Ε.
Την επίσημη ευρωπαϊκή θέση για τη διαπραγματευτική διαδικασία υπογράμμισε και ο εκπρόσωπος της Κομισιόν Μαργαρίτης Σχοινάς ο οποίος ανέφερε ότι ο Jean Claude Juncker θα συναντηθεί μεν με τη May στην επόμενη σύνοδο κορυφής της Ε.Ε. αλλά δεν θα υπάρξουν άτυποι δίαυλοι διαπραγμάτευσης με τους Βρετανούς, παρότι ο επικεφαλής διαπραγματευτής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Michel Barnier θα προσλάβει από τώρα ομάδα ειδικών. Ο ίδιος πάντως οJuncker δήλωσε την Παρασκευή ότι η Ε.Ε. θα είναι "αδιάλλακτη” στη διαπραγμάτευση με τη Βρετανία. Από τη μεριά της η καγκελάριος Merkel επέμεινε ότι η Βρετανία πρέπει να σέβεται όλες τις αρχές της Ε.Ε. για να μπορεί να έχει πρόσβαση στις αγορές της, ενώ ο Γάλλος πρόεδρος François Hollande χρησιμοποίησε πιο σκληρή φρασεολογία μιλώντας "κόστος” που πρέπει να πληρώνει όποιος εξέρχεται της Ένωσης. Από τη μεριά του ο Donald Tusk, πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, έσπευσε να αναγράψει στο twitter ότι όταν ενεργοποιηθεί το άρθρο 50 η Ε.Ε. των "27” θα προασπίσει τα συμφέροντά της.
Η ευρωπαϊκή διαπραγματευτική γραμμή δείχνει να είναι η διαρκής πίεση προς τη Βρετανία στο βαθμό που η τελευταία δεν θέλει να χάσει την πρόσβασή της στην ενιαία αγορά και τον κεντρικό ρόλο του τραπεζικού και χρηματοπιστωτικού κλάδου της στην Ευρώπη. Η σύγκρουση σε σχέση με τη διαπραγμάτευση κρύβει και έναν πιο βαθύ φόβο της ευρωπαϊκών ελίτ για τον "ηθικό κίνδυνο” από τη βρετανική έξοδο. Εάν το Brexit πετύχει, τότε θα δείξει ότι είναι δυνατή μια άλλη αρχιτεκτονική στην Ευρώπη που θα περιλαμβάνει μεν το ελεύθερο εμπόριο και την κινητικότητα επενδύσεων, αλλά όχι απαραίτητα το κοινό νόμισμα και τις στενές δεσμεύσεις της Ε.Ε. Αυτό αποτελεί κίνητρο για μερίδα τουλάχιστον της ευρωπαϊκής πλευράς να επιδιώξει η έξοδος να έχει υψηλό κόστος για τη Βρετανία.
Η May δείχνει να το περιμένει αυτό - εξ ου και προαναγγέλλει ότι προφανώς η όλη διαδικασία θα περιλαμβάνει και συμβιβασμούς. Δεν είναι άλλωστε τυχαίες κινήσεις, όπως αυτές του Βρετανού υπουργού Άμυνας Michael Fallon, ο οποίος υπενθύμισε ότι όσο η Βρετανία παραμένει μέλος της Ε.Ε., δεν πρόκειται να επιτρέψει την συγκρότηση ευρωστρατού. Άλλωστε, δεν είναι και εύκολο για την ευρωπαϊκή πλευρά να αποκοπεί πλήρως από τη Βρετανία. Με τα λόγια ενός Γάλλου αξιωματούχου "δεν μπορεί η Ε.Ε. να έχει στενότερες σχέσεις με τον Καναδά παρά με τη Βρετανία”.
Η πτώση της στερλίνας την επαύριον της ομιλίας May δείχνει μεν τη σχετική ανησυχία των αγορών, αλλά αποτυπώνει ακριβώς και τη μετάβαση σε μια νέα κατάσταση, με νέους όρους ως προς το τι είναι συμφέρον για μια χώρα στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον. Η ίδια πάντως η Βρετανίδα πρωθυπουργός στην ομιλία της υπογράμμισε το μέγεθος των ξένων επενδύσεων που έρχονται στη Βρετανία και τις δυνατότητες για αναβάθμιση των οικονομικών σχέσεων με την Κίνα, την Ιαπωνία, τον Καναδά, την Κορέα, το Μεξικό, τη Σιγκαπούρη, την Αυστραλία και την Νέα Ζηλανδία - δείχνοντας ότι το όραμά της για μια "παγκόσμια Βρετανία”(Global Britain) δεν περιορίζεται στα όρια της Ευρώπης.
