(Στην κεντρική φωτογραφία: Οι τρεις εναγόμενοι από τους απόγονους του στρ. Αθ. Χρυσοχόου, Κατοχικού Φρούραρχου Θεσσαλονίκης, στον Παλιό Σιδηροδρομικό Σταθμό της πόλης, λίγο μετά την Πορεία Μνήμης για την αναχώρηση του πρώτου συρμού για το Άουσβιτς-Μπιρκενάου στις 15-3-1943)

«Ο δήμιος σκοτώνει πάντα δύο φορές, τη δεύτερη με τη λήθη», Ελί Βιζέλ, επιζήσας του Ολοκαυτώματος

«27 Ιανουαρίου [1945]: Η αυγή. Στο πάτωμα η ντροπή, τα σπασμένα ισχνά μέλη, το πράγμα Σομόγκι. […] Οι Ρώσοι μπήκαν στο στρατόπεδο, ενώ ο Σαρλ κι εγώ μεταφέραμε τον Σομόγκι λίγο μακριά. Ήταν πολύ ελαφρύς. Αναποδογυρίσαμε το φορείο στο γκρίζο χιόνι. Ο Σαρλ έβγαλε τον μπερέ. Εγώ λυπήθηκα που δεν είχα μπερέ».

Μ’ αυτή τη συγκλονιστική εικόνα-κραυγή ανεξίτηλης μνήμης κλείνει ο Πρίμο Λέβι τη μαρτυρία του για το Άουσβιτς, όταν ο Κόκκινος Στρατός, καθώς προέλαυνε στην Πολωνία, απελευθέρωσε στις 27/1/1945 τους 7.000 σκελετωμένους κρατούμενους που είχαν επιζήσει. Οι Ναζί πριν λίγες μέρες πάσχιζαν να εκκενώσουν το στρατόπεδο της ανείπωτης φρίκης, σέρνοντας σε πορείες θανάτου 58.000 έγκλειστους. Όσους δηλαδή δεν είχαν γίνει στάχτη και μπούρμπερη στα κρεματόρια του Χίτλερ, του «οραματιστή της νέας Ευρώπης» σύμφωνα με τον νοσταλγό του Μιχαλολιάκο!

Στις 7 Οκτωβρίου 1944 Εβραίοι κρατούμενοι ανατίναξαν ένα κρεματόριο. Ανάμεσα στους εξεγερμένους 300 Έλληνες Εβραίοι, πολλοί απ’ αυτούς αξιωματικοί στον ελληνοϊταλικό πόλεμο, καθώς και Εβραιοπούλες από τη Θεσσαλονίκη που δούλευαν στο εργοστάσιο πυρομαχικών ΟΥΝΙΟΝ.

Η Θεσσαλονίκη - επίσημα «μαρτυρική πόλη» μόλις τον Οκτώβριο του 2012- δεν τίμησε σήμερα μόνο τα αδικοχαμένα τέκνα της - θύματα της ναζιστικής πανούκλας, που εξόντωσε εκατομμύρια ανθρώπους ως «υπανθρώπους» για λόγους καταγωγής και μόνο, αλλά και όλα τα θύματα του ρατσισμού. Αλλιώς, «το Ολοκαύτωμα θα καταστεί ένα τυχαίο αποτέλεσμα, ένα ανάπηρο πρωτόζωο που θα εξοκείλει, ανίκανο, προς το χάος… ενώ αποτελεί αξία. Διότι, μέσα από απροσμέτρητη οδύνη μάς οδήγησε σε απροσμέτρητη γνώση», όπως υπογραμμίζει ο επιζήσας των Άουσβιτς και Μπούχενβαλντ νομπελίστας συγγραφέας Ίμρε Κέρτες.

Πέρα από την ανθρώπινη διάσταση αυτού του δράματος, που ξεπερνά κάθε φαντασία, το ξεκλήρισμα των επί τεσσεράμισι αιώνες εβραϊκής καταγωγής κατοίκων της αλλοίωσε το ιστορικό πρόσωπο της πόλης. Της στέρησε ένα δημογραφικό, οικονομικό και πολιτισμικό συστατικό της στοιχείο.

Η μεταπολεμική Θεσσαλονίκη είναι πια μια άλλη πόλη. Η Κατοχή και ο Εμφύλιος σημάδεψαν οριστικά το πρόσωπό της. «Η σημερινή, με νέο τρόπο πια, πολυπολιτισμική Θεσσαλονίκη, με άλλες γλώσσες να μιλιούνται και κατοίκους που έχουν έρθει από αλλού, δεν έχει τίποτε να χάσει, μάλλον έχει πολλά να κερδίσει αναγνωρίζοντας το πραγματικό της παρελθόν», όπως τονίζει η Οντέτ Βαρών-Βασάρ στα εξαιρετικά της κείμενα για τη γενοκτονία των Εβραίων, «Η Ανάδυση μιας Δύσκολης Μνήμης» (εκδ. Εστία, 2012).

Τώρα, όπως και τότε, μόνο η αντίσταση απέναντι στους θιασώτες της ακροδεξιάς και του φασισμού και η αλληλεγγύη προς τα θύματα των ξενοφοβικών πολιτικών και των ναζιστικών συμμοριών γεννούν ελπίδες για ένα ανθρώπινο μέλλον.