Εάν πολιτισμός είναι η οριστική, κατά κράτος νίκη της διάνοιας επί του ζωώδους ορμέφυτου του ανθρώπου, θα πρέπει να ομονοήσουμε στο εξής: ο ευρωπαϊκός πολιτισμός, ο πολιτισμός δυτικού τύπου, υπήρξε εν τοις πράγμασι μοναχά υπό τη μορφή μικρών διαλειμμάτων – διακοπών μιας γενικευμένης, συνεχιζόμενης βαρβαρότητας. Η Εποχή των Φώτων, η Άνοιξη των Λαών κ.ο.κ., περίοδοι που φαινομενικά όρισαν την ιστορία της ανθρωπότητας, ελάχιστα εν τέλει συνεισέφεραν ώστε το ανθρώπινο ον να κυριαρχείται από το μυαλό του. Η ορθολογικότητα του Διαφωτισμού δεν αποτελεί παρά μία ακόμη στρέβλωση: στις μέρες μας, φτάνει ως αντιδραστικό φετίχ που επικαλείται συχνότατα η αστική τάξη ως άλλοθι στα ανομήματά της.
Ό,τι αποκαλούμε «δυτικό πολιτισμό» δεν είναι παρά η ιστορία του ευρωπαίου ανθρώπου –στη Γηραιά και τη Νέα Ήπειρο: μια ιστορία εν πολλοίς σκοτεινή, ιδωμένη όμως και καταγεγραμμένη με την αυταρέσκεια του νικητή. Ο δυτικού τύπου ανθρωπισμός, ακριβώς επειδή βασίζεται σε τούτη την αυταρέσκεια, αποδεικνύεται, εάν όχι κίβδηλος, τουλάχιστον μη ανθεκτικός: οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι που κυριάρχησαν στην ιστορία του τελευταίου αιώνα αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα. Και μπορεί ο μονοθεϊστικός χριστιανισμός, και η αθεϊστική του συνέχεια να καταργούν τη μαγεία ως «τεχνική της σωτηρίας» (Μαξ Βέμπερ), άρα και την άγρια φύση της κοινωνίας, η εκκοσμίκευση όμως και ο απορρέων ορθός λόγος εύκολα συμπορεύτηκαν με την α(ν)ηθικότητα του οικονομισμού του καπιταλισμού.
Εάν, όχι στο πολύ μακρινό παρελθόν, ο Χίτλερ, για να αιτιολογήσει τις δια του πολέμου παρανοϊκές μαζικές δολοφονίες, χρησιμοποιούσε το πρόσχημα της εθνικής κυριαρχίας, το ίδιο συντελείται στους δύστροπους καιρούς μας: η εθνική κυριαρχία είναι και πάλι το πρόσχημα για τα τείχη, τους φράκτες που υψώνονται ώστε να παρεμποδίσουν τα κύματα της μετανάστευσης των διωκόμενων, καταματωμένων λαών. Το απαύγασμα μιας εμπεδωμένης αστικής δημοκρατίας, πολυδιαφημιζόμενης και στα καθ’ ημάς, όπως απαντάται στις χώρες της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης, δείχνει και πάλι την ανεπάρκειά του. Οι πρόσφυγες, όταν δεν αποτελούν τον νέο εχθρό, είναι τα ενοχλητικά απορρίμματα που ξεβράζει ο «μη πολιτισμένος» κόσμος τους.
Αλλά η διαφωτισμένη Ευρώπη, όπως και οι Ηνωμένης Πολιτείες, στο σύνολο του βίου τους, διαβιούν όπως διαβιούν εκμεταλλευόμενες την υπεραξία του κόσμου των Άλλων που αποτάσσονται. Στο σύγχρονο κόσμο, όπως, προφητικά, επισημαίνει, εκατό και βάλε χρόνια πίσω, ο Τοκβίλ, «η τυραννία αφήνει ελεύθερο το σώμα και επιτίθεται στην ψυχή». Ο μέσος Ευρωπαίος, επί παραδείγματι, δεν αναρωτιέται πού να βρίσκονται, αλήθεια, οι περιβόητοι κυανόκρανοι και γιατί δεν βοηθούν την κατάσταση στο συριακό πρόβλημα. Αρκείται στον υποβολιμαίο φόβο και τον ανώδυνο οίκτο. Ούτε λόγος, βεβαίως, για περιττές ενοχές από τείχη που υψώθηκαν.
Η γνωστή διατύπωση των Αντόρνο-Χορκχάιμερ «ο Διαφωτισμός ως εξαπάτηση των μαζών» επιβεβαιώνεται και επανανοηματοδοτείται. Στη βιομηχανία της δυτικής κουλτούρας ο πρόσφυγας-παρίας διώκεται, αφού καθίσταται απειλή κάθε είδους –πολιτισμική, υγειονομική κ.ο.κ . Τα ανθρώπινα δικαιώματα αφορούν ένα μοναχά κομμάτι του πληθυσμού, το οποίο ανήκει στη «σωστή» κοινωνικοοικονομική τάξη και στο «σωστό» έθνος. Το ψεύδος του πολιτισμού γίνεται φανερό. Η βιοεξουσία μετέρχεται του ρατσισμού: ο κόσμος χωρίζεται σε λαούς - τάξεις που αξίζει να ζήσουν και σε εκείνους που μπορούν ανέτως να πεθάνουν, τώρα, ας πούμε, δια του πνιγμού. Η μάχη απέναντι στη νέα βαρβαρότητα μοιάζει εκ των προτέρων χαμένη.
Η Ευρώπη, την ώρα που αφήνει παιδιά να πνίγονται στα σύνορά της, μεταβάλλεται σε ήπειρο του σκοταδισμού. Ο περιβόητος «ανθρωπισμός» καθίσταται τυποποιημένο προϊόν για φιλόπτωχα σωματεία.
Η ανάγκη αυθεντικής αλληλεγγύης με πολιτικό-ταξικό πρόσημο γίνεται ξανά επιτακτική. Οι αγώνες είναι μπροστά.
