Με αφορμή τις συλλήψεις και διώξεις μελών της Χρυσής Αυγής γίνονται εκτενή ρεπορτάζ και αναφορές στην έκθεση του Επιτρόπου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Ελλάδα, παρότι όταν δόθηκε στη δημοσιότητα δεν γράφτηκαν παρά μόνο μερικές αράδες στις περισσότερες εφημερίδες. Συζητάμε με τον Λετονό Νιλς Μουίζνιεκς για την μεταναστευτική πολιτική της Ευρώπης και το φαινόμενο της ανόδου του νεοφασισμού.
Τη συνέντευξη πήρε η Ιωάννα Δρόσου
Ποια είναι η άποψή σας για την αντίδραση του πολιτικού κόσμου, της αστυνομίας και της δικαιοσύνης στα εγκλήματα των μελών της Χρυσής Αυγής;
Είναι μια αργοπορημένη αντίδραση, αλλά επιτέλους μια αντίδραση προς τη σωστή κατεύθυνση. Είναι ένα σημαντικό βήμα για την προστασία του κράτους δικαίου και της δημοκρατίας στην Ελλάδα και, ας ελπίσουμε, μια αποφασιστική κίνηση για να σταματήσει η ατιμωρησία της εγκληματικής δράσης της Χρυσής Αυγής. Λυπάμαι μόνο που δεν εφαρμόστηκε η αντιρατσιστική νομοθεσία στις τελευταίες διώξεις, ώστε να διευρυνθεί η σημασία της δίωξης και να εξασφαλιστεί προστασία στους μετανάστες, που αποτελούν τους κύριους στόχους της βίας της Χρυσής Αυγής.
Είπατε πολλές φορές ότι η Χρυσή Αυγή πρέπει να απαγορευθεί. Το ελληνικό σύνταγμα όμως δεν επιτρέπει κάτι τέτοιο. Πιστεύετε ότι η ποινική καταδίκη αρκεί;
Είπα ότι το ελληνικό κράτος έχει αυτή την επιλογή και υπό την εθνική και υπό τη διεθνή νομοθεσία. Όμως το πρώτο βήμα πρέπει να είναι η συστηματική δίωξη όλων όσων διαπράττουν τέτοια εγκλήματα και η επιβολή αποτρεπτικών ποινών. Με τον τρόπο αυτό το Κράτος θα στείλει σαφές μήνυμα ότι εγκληματικές ενέργειες δε θα γίνουν πλέον ανεκτές.
Πέρυσι τον Απρίλιο κάνατε μία αναφορά, μέσω της οποίας κάνατε συστάσεις στην ελληνική κυβέρνηση για τους τρόπους που μπορεί να αντιμετωπίσει τα εγκλήματα μίσους και τις καταπατήσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Πιστεύετε ότι η ελληνική κυβέρνηση έχει κάνει βήματα προς αυτή την κατεύθυνση;
Οι έρευνες και οι διώξεις μελών της Χρυσής Αυγής που βρίσκονται σε εξέλιξη είναι ένα βήμα προς τη σωστή κατεύθυνση. Δεν είναι όμως αρκετό για να εξαλείψει τα εγκλήματα μίσους και τη ρατσιστική βία στην Ελλάδα που προηγήθηκαν της ανόδου του συγκεκριμένου κόμματος. Ελπίζω να δούμε πιο αποφασιστικές ενέργειες, στη βελτίωση της συμπεριφοράς της αστυνομίας, την καταπολέμηση της ατιμωρησίας και τη μεταχείριση των μεταναστών.
Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ούτε αντιρατσιστική ούτε αντιφασιστική νομοθεσία. Πώς το σχολιάζετε;
Ο ελληνικός αντιρατσιστικός νόμος του 1979 έχει χρησιμοποιηθεί λίγες φορές μέχρι στιγμής. Είναι θλιβερό το ότι το νέο αντιρατσιστικό νομοσχέδιο έχει καθυστερήσει τόσο πολύ, από το 2011. Είναι επείγον να εγκριθεί, ώστε τα όργανα επιβολής του νόμου και η Δικαιοσύνη να εξοπλιστούν καλύτερα στον αγώνα τους κατά της μάστιγας του ρατσισμού.
Η ψευδαίσθηση της αποτροπής
Οι συνθήκες διαβίωσης στα κέντρα κράτησης μεταναστών είναι άθλιες. Ο υπουργός Δημοσίας Τάξεως κ. Δένδιας δήλωσε: «στόχος μας είναι να κρατηθούν οι παράνομοι μετανάστες αλλά και να σταλεί το μήνυμα ότι η Ελλάδα δεν είναι φιλικός προορισμός για την παράνομη μετανάστευση» (4/10/2012). Η Ε.Ε. χρηματοδοτεί αυτά τα κέντρα κράτησης. Πιστεύετε ότι οι συνθήκες διαβίωσης πρέπει σκόπιμα να είναι ανυπόφορες; Πώς θα έπρεπε να αντιμετωπίσει μια κυβέρνηση τη μετανάστευση;
Είναι ψευδαίσθηση το ότι οι χώρες μπορούν να αποτρέψουν του μετανάστες διατηρώντας απάνθρωπες συνθήκες στα κέντρα υποδοχής και κράτησης. Η πρόσφατη τραγωδία της Λαμπεντούζα δείχνει ότι είναι πρόθυμοι να διακινδυνέψουν τη ζωή τους, ακόμη κι αν γνωρίζουν ότι αυτό που τους περιμένει είναι ένδεια, ισχνές προοπτικές και κίνδυνος εκμετάλλευσης. Το ελληνικό σύστημα ασύλου δυσλειτουργούσε εδώ και χρόνια κι όμως εξακολούθησαν να καταφτάνουν αιτούντες άσυλο.
Οι πολιτικοί που λαμβάνουν αποφάσεις δεν μπορούν να αγνοούν τη διάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στη χάραξη μεταναστευτικής πολιτικής. Μία επιτυχημένη πολιτική πρέπει να συμπεριλαμβάνει και σαφείς διαδικασίες για τη μετανάστευση -βασισμένες στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων- και ανθρωπιστικά προγράμματα. Πολιτικές ανάπτυξης για τις χώρες προέλευσης είναι επίσης αναγκαίες για να καταπολεμηθούν οι βασικές αιτίες μετανάστευσης, όπως πόλεμοι, φτώχεια και οικολογικές καταστροφές. Αυτό απαιτεί συνεκτικά και μακροπρόθεσμα προγράμματα στα οποία χώρες προέλευσης και υποδοχής θα εργάζονται μαζί για να βελτιώσουν την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων των ανθρώπων που αισθάνονται αναγκασμένοι να μεταναστεύσουν για μια καλύτερη ζωή. Τα ευρωπαϊκά κράτη και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί πρέπει να προσπαθήσουν να εγκαθιδρύσουν διαφανείς και αποτελεσματικές νόμιμες οδούς μετανάστευσης και να αποφεύγουν την ποινικοποίηση της παράτυπης εισόδου και διαμονής μεταναστών.
Στη Λαμπεντούζα συνέβη ένα ναυάγιο που προκάλεσε το θάνατο 300 μεταναστών. Την τελευταία δεκαετία έχουν καταγραφεί 14037 θάνατοι μεταναστών στα ευρωπαϊκά σύνορα (9964 πνιγμοί). Το πρέπει να κάνει η Ε.Ε. για να προλάβει τα περιστατικά, αν λάβουμε υπόψη ότι, για παράδειγμα, ο ιταλικός νόμος απέτρεψε ντόπιους ψαράδες από το να βοηθήσουν του μετανάστες που πνίγονταν για να μην κατηγορηθούν για διακίνηση παράνομων μεταναστών;
Πρώτα απ'όλα οι ευρωπαϊκές χώρες πρέπει να αποσύρουν νόμους που ποινικοποιούν τους παράτυπους μετανάστες και όσους τους παρέχουν βοήθεια. Δεύτερον, οι χώρες της βόρειας Ευρώπης πρέπει να στηρίξουν περισσότερο τις χώρες που βρίσκονται στα σύνορα, όπως η Ελλάδα, η Ιταλία, η Μάλτα και η Ισπανία, που δεν μπορούν να αντέξουν μόνες τους τη μεταναστευτική ροή. Η ευθύνη υποδοχής πρέπει να διανεμηθεί πιο δίκαια και ισότιμα ανάμεσα στα κράτη-μέλη. Τρίτον, η Ε.Ε. πρέπει να μετατοπίσει το βάρος της νομοθεσίας και των πρακτικών της (συμπεριλαμβανομένων όσων αφορούν τρίτες χώρες) από το ζήτημα της ασφάλειας στα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ανθρωπιστικές αρχές.
Η άνοδος του νεοφασισμού
Στην Ευρώπη τα νεοφασιστικά κόμματα βρίσκονται σε άνοδο. Ποιες είναι οι αιτίες; Τι πρέπει να κάνουμε για την πρόληψη αυτού του φαινομένου;
Η λαϊκή υποστήριξη σε ακραία κόμματα και κινήματα πράγματι αυξάνεται. Αυτό πρέπει να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για τους πολιτικούς ηγέτες. Δυστυχώς, παρατηρούμε ότι κάποια κόμματα προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν την ίδια ρητορική με τα λαϊκιστικά και ακραία κόμματα ελπίζοντας να καρπωθούν τη δυσαρέσκεια του κόσμου. Αυτό είναι λάθος. Οι πολιτικοί ηγέτες θα έπρεπε να προτείνουν εποικοδομητικές λύσεις, αποφεύγοντας θέσεις και δηλώσεις που εξτρεμιστικές και ρατσιστικές ομάδες μπορούν εύκολα να εκμεταλλευτούν. Πρέπει να εξηγούν στην κοινή γνώμη γιατί τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι σημαντικά και να αναπτύσσουν προγράμματα εκπαίδευσης με στόχο τη διευκόλυνση της αλληλοκατανόησης.
Είναι σε εξέλιξη μία μεγάλη συζήτηση για τη «θεωρία των δύο άκρων» που υποστηρίζεται από την ελληνική κυβέρνηση. Ποια είναι η άποψή σας;
Δεν μπορώ να μαντέψω ποια είναι η στρατηγική της ελληνικής κυβέρνησης. Ως γενική αρχή, ωστόσο, η πόλωση του πολιτικού φάσματος είναι επιβλαβής για την αποτελεσματική δημοκρατική λειτουργία ενός κράτους και θα έπρεπε να αποφεύγεται.
Μετάφραση: Ματίνα Καραγιαννίδου
Δημοσιεύεται στην «Εποχή» της Κυριακής 13/10
