Μπορεί ίσως να ειπωθεί ότι ο Νέλσον Μαντέλα δεν πέθανε στα 95 αλλά στα 67 του. Γιατί η ιστορία και η ζωή, ανθρωπομορφικά ιδωμένες, του χρωστούσαν τα 28 χρόνια της φυλάκισής του. Ασύλληπτος αριθμός τα 28 χρόνια, ακόμα κι αν υποθέσουμε ότι και εκτός φυλακής, ανελεύθερη θα ήταν η ζωή του στο απαρτχάιντ. Αλλά αν έγινε ασύλληπτο μέγεθος ο Μαντέλα, το χρωστάει και στα 28 χρόνια που υπήρξε δεσμώτης. Ενας ελεύθερος δεσμώτης. Ο στοχασμός, αναγκαία και μοναδική βακτηρία μέσα στο μπουντρούμι, τον βοήθησε να κατανοήσει βαθύτερα τα ανθρώπινα.
Κατόρθωσε έτσι το ακατόρθωτο. Να γίνει δίκαιος. Οχι εκδικητικός. Και να κηρύξει την αγάπη. Οχι το μίσος. Κατάλαβε ότι «κανείς δεν γεννιέται μισώντας όποιον διαφέρει στο χρώμα, την καταγωγή ή τη θρησκεία. Το μίσος διδάσκεται. Αφού λοιπόν οι άνθρωποι μπορούν να διδαχθούν το μίσος, μπορούν να διδαχθούν και την αγάπη». Ηταν από τους ελάχιστους που είχε το δικαίωμα και να το πει αυτό και να απαιτήσει να πιστέψουμε ότι δεν φιλολογεί αλλά λέει την αλήθεια. Την αλήθεια που πραγμάτωσε ο βίος του. Ακόμα κι αν το παράδειγμά του δεν έπεισε τους μαύρους να αγαπήσουν τους λευκούς, και τους λευκούς να αγαπήσουν τους μαύρους, τους έπεισε ότι ο δρόμος της συμφιλίωσης είναι υποχρεωτικός. Ενδέχεται κάποτε οι ιστορικοί να ζυγίσουν το 1994 και το 2008, για να κρίνουν ποιο έτος είχε μεγαλύτερο συμβολικό βάρος. Το 1994 ο Μαντέλα εκλέγεται πρόεδρος της Νότιας Αφρικής - ο πρώτος μαύρος. Το 2008 εκλέγεται πρόεδρος των ΗΠΑ, επίσης ως πρώτος μαύρος, ο Μπαράκ Ομπάμα, που μάλλον θα εκτιμούσε ως σαφώς υπέρτερό του τον Νοτιοαφρικανό ηγέτη. Η εκλογή μαύρου προέδρου στην Αμερική ήταν στο πλαίσιο του αναμενομένου. Κάποια στιγμή, έστω και λόγω ιστορικών ενοχών, θα συνέβαινε.
Αντίθετα, τίποτε στη Νότια Αφρική του άγριου ρατσισμού δεν προοιωνιζόταν την επικράτηση μαύρου πολιτικού όχι σε πόλεμο αλλά σε εκλογές. Ο Μαντέλα νίκησε στις εκλογές επειδή δεν θέλησε να νικήσει σε πόλεμο. Οσοι στην Ευρώπη σπεύδουν να τον υμνήσουν, ας είναι πιο συγκρατημένοι. Ή ας πουν, κατά το παράδειγμά του, την αλήθεια τους: ότι μια μορφή του απαρτχάιντ, ηπιότερη, υπάρχει ήδη στις χώρες τους, και με τον αποκλεισμό των ομογενών πλην όχι ομόχρωμων και με την άθλια ζωή των μεταναστών. Ισως επειδή εξακολουθεί να διδάσκεται το μίσος· ευθέως ή ύπουλα.
