Όπως έχει τονίσει ο Ζίγκμουντ Μπάουμαν σε σχετικό του βιβλίο Οι απόβλητοι της νεωτερικότητας είναι εκείνοι οι πληθυσμοί που περισσεύουν και δεν χωρούν ούτε στη νέα παγκόσμια εκσυγχρονισμένη οικονομία, ούτε στην αντίστοιχη πολιτική τάξη που τη συνοδεύει. Οι Ρομά είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα πληθυσμού που από τη στιγμή που τα επαγγέλματά τους απαξιώθηκαν από τον οικονομικό εκσυγχρονισμό, άρχισαν να μετατρέπονται σε «ανθρώπινα απόβλητα». Μέσα από αυτό το πρίσμα (του άχρηστου για το κοινωνικο-οικονομικό γίγνεσθαι) τους βλέπει ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας (ειδικά οι δεξιοί/ες), με αποτέλεσμα να διευκολύνεται η αντιμετώπισή τους από την αστυνομία ως Homo sacer, για να δανειστούμε την προσφιλή έννοια του Αγκάμπεν. Ως ζωές, δηλαδή, που δεν αξίζουν όσο οι άλλες, που δεν χρησιμεύουν σε τίποτα. Στο πλαίσιο αυτό, οι αστυνόμοι αποφασίζουν ποιες ζωές αξίζουν και ποιες όχι.
Η παγκόσμια οικονομική κρίση του 2008 προσέθεσε μια νέα διάσταση σε αυτή τη δυστοπία. Η παγκόσμια Δεξιά δεν αισθάνεται υποχρεωμένη να αποδέχεται την ιδέα ότι η ιδεολογικο-πολιτική αντιπαράθεση πρέπει να γίνεται επί σχεδίων που να μας συμπεριλαμβάνουν όλους και όλες, έστω και σε διαφορετικές κοινωνικές θέσεις, με τις ανισότητες να μεγαλώνουν και να νομιμοποιούνται. Πλέον, μας λέει ανοιχτά και απενοχοποιημένα ότι «αυτός ο κόσμος δεν μας χωράει όλους». Οι ανθρώπινες απώλειες ζωών που έχουν κριθεί ότι δεν αξίζουν ή δεν χρειάζονται, ότι πλεονάζουν δηλαδή, δεν την ενοχλούν. Για να μπορέσει, όμως, αυτή η ιδέα να αντέξει την αναμενόμενη κριτική από τη σκοπιά του ανθρωπισμού και την εξίσου αναμενόμενη ενστικτώδικη αντίσταση μπροστά στον ανθρώπινο πόνο και την απώλεια, η Δεξιά απευθύνεται στα πιο ταπεινά και χαμερπή ένστικτα των ανθρώπων και βροντοφωνάζει: «μισήστε ελεύθερα, εδώ είμαι εγώ». Η Δεξιά γίνεται φασιστική, γιατί ακριβώς σηκώνει αυτό το πέπλο του πολιτισμού και του σεβασμού προς τον άνθρωπο, που προστάτευε την κοινή ζωή και την καθιστούσε ανθρώπινη. Ο φασισμός ήταν ο πόλεμος όλων εναντίων όλων και η Δεξιά διολισθαίνει προς αυτή την πολιτική επιλογή, γιατί της φαίνεται πολιτικά πρόσφορη.
Ποια, όμως, μπορεί να είναι η αντιμετώπιση αυτής της πολιτικής που σκοπό έχει να νομιμοποιεί το μίσος και την απώλεια απ’ όπου και αν προέρχεται (αρκεί φυσικά να μην θίγει τη βάση της εξουσίας της); Η αντιστροφή της ως άνω συνθήκης. Δηλαδή, η επαναφορά του σεβασμού στον άνθρωπο ως το μέτρο όλων των πολιτικών πράξεων και η επαναφορά των ανθρώπινων αποβλήτων, των déclassé, στο εσωτερικό της ταξικής διάρθρωσης της κοινωνίας.
Όσον αφορά το πρώτο, η ιδεολογική κριτική της Αριστεράς προς τη Δεξιά δεν πρέπει να περιορίζεται στον λόγο περί δικαιωμάτων, γιατί εύκολα η Δεξιά που δεν πιστεύει στα καθολικά δικαιώματα διαστρέφει τη σχετική συζήτηση σε συζήτηση περί προνομίων των πληθυσμών που προσπαθεί να καταστήσει αποδιοπομπαίους τράγους (Ρομά, μετανάστες, κ.λπ.). Η Δεξιά πρέπει να είναι υπόλογη, επειδή απευθύνεται σε ό,τι χειρότερο έχει μέσα του ο άνθρωπος, επειδή δεν σέβεται τη ζωή των άλλων. Επειδή λέει συνεχώς ψέματα και δικαιολογεί το χυμένο αίμα, λες και είναι γάλα. Η ηθική πρέπει να είναι σταθερή πηγή κριτικής, γιατί είναι εξίσου σημαντική με τον ανθρώπινο νόμο που, όταν τον ελέγχουν οι ισχυροί, δεν μπορεί πλέον να προστατεύσει τους ανίσχυρους (μέχρι να αλλάξει). Όπως λέει συχνά η Δεξιά, «ό,τι είναι νόμιμο, είναι ηθικό». Όμως, ισχύει και το αντίστροφο. Γι’ αυτό όλες οι ζωές αξίζουν το ίδιο και καμία δεν περισσεύει.
Όσον αφορά, τώρα, την επαναφορά των déclassé από το περιθώριο στο εσωτερικό της κοινωνίας, θα πρέπει πρώτα απ’ όλα να είμαστε ειλικρινείς: υπάρχει πρόβλημα με τους Ρομά. Από τη στιγμή που απαξιώθηκαν τα επαγγέλματα του μικροβιοτέχνη και του πλανόδιου έμπορου, που παραδοσιακά ασκούσαν οι Ρομά, οι τελευταίοι στράφηκαν σε αυξημένο βαθμό σε λύσεις που συνιστούν φαινόμενα κοινωνικής παθογένειας (εμπόριο ναρκωτικών και όπλων, εκτεταμένη επαιτεία, μικροκλοπές, κ.ά.). Η τριβή με αυτές τις παράνομες δραστηριότητες και το μπες–βγες στη φυλακή διαμορφώνει νέες χαμένες γενιές Ρομά, που θα είναι δύσκολο να αγκαλιάσουν νέα σχέδια ζωής, ενώ η διατήρηση του εκτεταμένου αναλφαβητισμού και της σχολικής διαρροής καθιστά την επαγγελματική αποκατάστασή τους αδύνατη σε μια σύγχρονη κοινωνία. Ο φαύλος κύκλος απαιδευσιάς – ανεργίας δεν επιτρέπει το σπάσιμο του φαύλου κύκλου γάμοι ανηλίκων – εξάρτηση από την οικογένεια, που συντηρεί άλλωστε τον προηγούμενο φαύλο κύκλο.
Στο πλαίσιο αυτό, η Αριστερά έχει στηρίξει σθεναρά τα προγράμματα κοινωνικής ένταξης των Ρομά, πιστεύοντας ότι αυτά θα τους βοηθήσουν και στην επαγγελματική τους αποκατάσταση. Εκεί, δηλαδή, που πίστευε (εσφαλμένα προφανώς) στην αποκλειστική πρωτοκαθεδρία της οικονομίας έναντι των άλλων πεδίων, τώρα φαίνεται να πιστεύει στην αντιστροφή του σχήματος. Ότι οι Ρομά θα μπουν στη «βάση» από το «εποικοδόμημα». Αυτή, προφανώς, είναι μια λάθος προσέγγιση. Γι’ αυτό έχουν αποτύχει όλα τα προγράμματα για τους Ρομά. Γιατί το εποικοδόμημα πέφτει σαν το γιοφύρι της Άρτας, επειδή είναι σαθρά τα θεμέλια. Και ενώ οι Αλβανοί χωρίς να ξέρουν τη γλώσσα και όντας ξένοι στην ελληνική κοινωνία, εντάχθηκαν πλήρως επειδή ήρθαν βασικά να δουλέψουν, και μέσα από τη δουλειά βρήκαν μόνοι τους τον δρόμο και για τα υπόλοιπα, η πολιτική για τους Ρομά επιμένει στην αντίστροφη διαδικασία. Είναι λάθος! Δεν έχουν νόημα όλα αυτά τα προγράμματα χωρίς δουλειά. Η δουλειά των Ρομά πρέπει να επιδοτηθεί και στη συνέχεια οι ίδιοι θα βρουν τον δρόμο τους. Δεν υποτιμώ το θεσμικό και κοινωνικό ρατσισμό που υψώνεται μπροστά τους, αλλά σίγουρα η υφιστάμενη πολιτική τούς κρατά στη θέση του κοινωνικά απόβλητου, την ίδια στιγμή που δεν αποτρέπει τους δεξιούς από το να τους βλέπουν σαν ευνοημένους.
