Καταθέτω μερικές σκέψεις στην πορεία προς το δεύτερο συνέδριο του ΣΥΡΙΖΑ. Στη χώρα μας, πολλοί δηλώνουν μαρξιστές -παλαιότερα το έκανε και το ΠΑΣΟΚ- επηρεασμένο από ένα είδος τριτοκοσμικού μαρξισμού. Ωστόσο, λίγοι προσεγγίζουν τις ιδέες του Μαρξ με διαλεκτικό τρόπο, που σημαίνει προσέγγιση των ιδεών στην κίνησή τους.
Ιστορικά η Αριστερά, είτε πρόκειται για την σοσιαλδημοκρατική είτε για την κομμουνιστική εκδοχή της, έχει ταυτιστεί με τις ιδέες του Μαρξ. Το ίδιο ισχύει ακόμα και για εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα του 20ου αιώνα. Εξ αντικειμένου, λοιπόν, δημιουργήθηκαν πολλοί «μαρξισμοί» στον κόσμο. Με άλλα λόγια, οι ιδέες του Μαρξ επιδέχονται πολλών ερμηνειών και εφαρμογών, ανάλογα με τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες και τα επίπεδα ανάπτυξης των κοινωνιών.
Σε κάθε περίπτωση, ο μαρξισμός είναι ή πρέπει να είναι μια κριτική θεωρία, ένα ανοιχτό και όχι κλειστό ιδεολογικό σύστημα, ούτε πολύ περισσότερο «συνταγή» για την διεκδίκηση και την κατάληψη της εξουσίας από την εργατική τάξη και τους συμμάχους της.
Πρώτο κλασσικό έργο του Μαρξ, που φέρει την υπογραφή και του Ένγκελς, είναι το Κομμουνιστικό Μανιφέστο, το οποίο προσωπικά διάβασα πριν από περίπου πενήντα χρόνια ως μέλος της ΚΝΕ και στο οποίο εξακολουθώ να ανατρέχω. Πρόκειται για σύντομο και εξαιρετικά περιεκτικό κείμενο που έχει χωρέσει σε μικρά βιβλία τσέπης μαζί με τους εκάστοτε προλόγους στις μεταφράσεις σε διάφορες γλώσσες. Το Κομμουνιστικό Μανιφέστο είναι και γλαφυρό κείμενο με αναμφισβήτητη λογοτεχνική αξία και καλό θα ήταν να το διαβάσουν οι νέοι και οι νέες του ΣΥΡΙΖΑ γενικότερα τα νέα κομματικά μέλη που δεν έχουν περάσει από τα διάφορα κομμουνιστικά σχολεία.
Ο Μαρξ μας λέει μέσω του Κομμουνιστικού Μανιφέστου ότι οι αντικαπιταλιστές δεν πρέπει να υποτιμούν την ικανότητα του καπιταλισμού να ξεπερνάει τις κρίσεις του και να αυτοανανεώνεται, ότι δεν αρκεί να ηχήσουν δυνατά οι σάλπιγγες για να πέσουν τα τείχη της Ιεριχούς. «Η αστική τάξη- λέει το Μανιφέστο- δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς να επαναστατεί αδιάκοπα τα εργαλεία παραγωγής δηλαδή τις σχέσεις παραγωγής, δηλαδή όλες τις κοινωνικές σχέσεις…Αυτή η αδιάκοπη μετατροπή στους τρόπους παραγωγής, αυτός ο μόνιμος κλονισμός όλου του κοινωνικού συστήματος, αυτή η αιώνια αβεβαιότητα και κίνηση, διακρίνουν την αστική εποχή από όλες τις προηγούμενες».
Αναμφισβήτητα, ο Μαρξ υπήρξε διεθνιστής, δικό του είναι το σύνθημα «Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε». Ωστόσο, δεν υποτιμούσε την πάλη για το σοσιαλισμό στο εθνικό επίπεδο. «Η πάλη του προλεταριάτου ενάντια στην αστική τάξη- τονίζει στο Μανιφέστο- αν και δεν είναι, στο βάθος, μια πάλη εθνική, παίρνει ωστόσο στην αρχή τέτοια μορφή. Είναι αυτονόητο πως το προλεταριάτο κάθε χώρας πρέπει να ξεμπερδέψει, πριν απ’ όλα, με τη δική του αστική τάξη».
Εν αντιθέσει με σκόπιμες ή λόγω άγνοιας ερμηνείες του Μαρξισμού, ο Μαρξ λέει στο Μανιφέστο ότι «ο κομμουνισμός δεν αφαιρεί από κανέναν τη δύναμη να ιδιοποιείται κοινωνικά προϊόντα. Αφαιρεί μόνο τη δύναμη να υποδουλώνει την εργασία των άλλων με τη βοήθεια αυτής της ιδιοποίησης».
Ο Μαρξ ήταν πρόδρομος σ’ ό,τι αφορά τα δικαιώματα των γυναικών και των παιδιών. Απευθυνόμενος στους πολέμιους των ιδεών του δηλώνει: «Μας κατηγορείτε γιατί θέλουμε να καταργήσουμε την εκμετάλλευση των παιδιών από τους γονείς τους, το ομολογούμε αυτό το έγκλημα».
Στον πυρήνα του Κομμουνιστικού Μανιφέστου θα βρούμε και την ιδέα της ειρήνης, της οποίας η μόνιμη επικράτηση θεωρείται δυνατή μόνο αφού καταργηθεί η εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο. «Καταργήστε- λέει το Μανιφέστο- την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο και θα καταργήσετε την εκμετάλλευση ενός έθνους από άλλο έθνος».
Αξιοπρόσεχτη είναι και η αναφορά στο Μανιφέστο για την άρρηκτη σχέση υλικής και πνευματικής παραγωγής. «Τι άλλο δείχνει η ιστορία των ιδεών -αναφέρει το Μανιφέστο- παρά πως η πνευματική παραγωγή μεταβάλλεται με την υλική παραγωγή».
Ο Μαρξ τασσόταν και υπέρ των συμμαχιών της εργατικής τάξης και των κομμουνιστών.«Οι κομμουνιστές – αναφέρει το Μανιφέστο- υποστηρίζουν σ’ όλες τις χώρες κάθε επαναστατικό κίνημα ενάντια στην υπάρχουσα πολιτική και κοινωνική τάξη». Και σε άλλο σημείο αναφέρει ότι «οι κομμουνιστές δουλεύουν παντού για την ένωση και συνεννόηση των δημοκρατικών κομμάτων σ’ όλες τις χώρες».
Τέλος, ορισμός κατά τη γνώμη μου του σοσιαλισμού για την δημοκρατία με ελευθερία είναι το τσιτάτο ότι «στη θέση της παλιάς αστικής κοινωνίας, με τις τάξεις της και τους ταξικούς ανταγωνισμούς έρχεται μια ένωση όπου η ελεύθερη ανάπτυξη καθενός είναι η προϋπόθεση για την ελεύθερη ανάπτυξη όλων». Με άλλα λόγια, η Αριστερά δεν παίρνει την εξουσία για να την ασκήσει αυταρχικά, αλλά για να απελευθερώσει όλη την κοινωνία.
Ζητώ από τους αναγνώστες να μου συγχωρήσουν την «τσιτατολογία», στην οποία μόνο καταφεύγω μόνο εν ανάγκη και διορθωτικά προς όσους ή όσες εμφανίζονται ως οι μόνοι αυθεντικοί οπαδοί και γνώστες του μαρξισμού.
*Ο Πάνος Τριγάζης είναι μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ
