«Ήταν ακυβέρνητο το σκάφος, περίπου 2,5 μίλια ανατολικά του Φαρμακονησίου. Έσπευσε εν μέσω θαλασσοταραχής σκάφος του λιμενικού για να μπορέσει να το ρυμουλκήσει. Έπεσε μια γυναίκα και μια παιδί στη θάλασσα, γυρίσανε οι μετανάστες όλοι προς αυτή την πλευρά με συνέπεια να τουμπάρει το σκάφος, η γυναίκα και το παιδί. Άλλοι διασώθηκαν, αλλά άλλοι χάθηκαν».

Αυτή είναι η επίσημη εκδοχή της πραγματικότητας, έτσι όπως ακούστηκε από τα χείλη του αρμόδιου υπουργού. Είναι μία ερμηνεία που προσπαθεί να αποτυπώσει την πραγματικότητα με μια συγκεκριμένη κατεύθυνση και προς όφελος ορισμένων συμφερόντων. Στα λόγια του υπουργού το γεγονός με το οποίο οι μετανάστες «επανέρχονται» στο δημόσιο λόγο επιχειρείται να αποδοθεί σε αυτούς. Βασικός στόχος είναι να τους αποδοθεί ο θάνατός τους, να απεκδυθεί η κυβέρνηση των ευθυνών της και ταυτόχρονα να αθωωθεί η κυρίαρχη μεταναστευτική πολιτική.

Για να χρεωθεί ο θάνατος στους ίδιους τους μετανάστες πρέπει πρώτα να ξεκινήσουμε από την παράνομη πράξη που πήγαν να κάνουν. Οι 26 μετανάστες ήταν πράγματι ένας δημόσιος κίνδυνος (ειδικά τα βρέφη) και επιχείρησαν με τη βάρκα τους να περάσουν τα ελληνικά σύνορα και να αλλοιώσουν τη σύνθεση του ελληνικού λαού. Οι 26 στο Φαρμακονήσι ήταν παράνομοι. Η παρανομία έχει ένα εγγενές ρίσκο, το οποίο στη συγκεκριμένη περίπτωση πραγματοποιήθηκε. Οι μετανάστες παρανόμησαν, ο θάνατός τους ήταν ένα στοιχείο που θα έπρεπε να είχαν υπολογίσει και άρα τοποθετείται κάπου κοντά στην αυτοκτονία. Σε κάθε περίπτωση το Λιμενικό και η κυβέρνηση έκανε ό,τι μπορούσαν. Εξάλλου έχουν σώσει άλλους 3.500 φέτος.

Όλα θα πήγαιναν καλά για την ελληνική κυβέρνηση: οι μετανάστες θα πνίγονταν δικαιολογημένα (ίσως και δίκαια) στο Αιγαίο και η ελληνική προεδρία στην Ε.Ε. δεν θα σπιλωνόταν, αν δεν είχε συμβεί το παράδοξο, κάποιοι από τους μετανάστες να ζήσουν. Το πρόβλημα για την κυβέρνηση είναι ότι η δική της ερμηνεία του θανάτου, ως φυσική εξέλιξη μιας παράνομης πράξης, τώρα δεν είναι μόνη. Θα πρέπει να κοντραριστεί με την αφήγηση των επιζώντων.

Η αφήγηση αυτή μπόρεσε να μη θαφτεί, αλλά αντίθετα, να αποκτήσει ορατότητα και να διεκδικήσει το χώρο της. Χάρη στο θάρρος των προσφύγων και την αλληλεγγύη του κόσμου, η εκδοχή της κυβέρνησης έχει πλέον αντίβαρο τη μαρτυρία των θυμάτων. Και η μαρτυρία αυτή λέει ότι το Λιμενικό εφάρμοσε το μέτρο της επαναπροώθησης, κάτι που το ίδιο αρνείται. Ότι πήγε τη βάρκα προς τις τουρκικές ακτές (γι’ αυτό και δύο πτώματα βρέθηκαν εκεί), αδιαφορώντας για το ότι έχει μέσα πρόσφυγες πολέμου. Ότι κάποια στιγμή το σχοινί κόπηκε και η βάρκα αναποδογύρισε. Ότι το Λιμενικό διακινδύνευσε τις ζωές των ανθρώπων αναπτύσσοντας μεγάλη ταχύτητα. Ότι οι λιμενικοί κλωτσούσαν όσους κρατούσαν το σκάφος τους για να σωθούν. Ότι χτύπησαν ένα Σύριο που προσπάθησε να σώσει τη γυναίκα του. Ότι ο ανώτερος του σκάφους απειλούσε τους μετανάστες για να μη μιλήσουν ποτέ για ό,τι έγινε στο Φαρμακονήσι.

Το πρόβλημα για την κυβέρνηση είναι ότι όσοι επέζησαν, μπορούν να υποστηρίξουν ότι δεν ήταν αυτοκτονία, ούτε θάνατος δικαιολογημένος από την παρανομία της πράξης. Ήταν δολοφονία από μέλη του Λιμενικού. Από όσους έχουν αναλάβει να φυλάνε τα σύνορα από την απειλή των μεταναστών. Το ζήτημα της κυβέρνησης είναι ότι δεν πέθαναν και οι 26.

Δικό μας ζήτημα είναι καταρχάς να φυλάξουμε τη μαρτυρία αυτή. Να προστατέψουμε όσους μετανάστες ταλαιπωρούνται από την αστυνομία στα κρατητήρια της Ομόνοιας, με προφανή στόχο να τους αποσπαστεί μία διαφορετική κατάθεση ή να ταλαιπωρηθούν σε τέτοιο βαθμό που να αναθεωρήσουν την ήδη υπάρχουσα. Δικό μας μέλημα πρέπει να είναι η αφήγηση της δολοφονίας από τους ίδιους να είναι αυτή που θα μείνει για να εξηγεί τους θανάτους.

Με βάση αυτή την ερμηνεία θα πρέπει να μιλήσουμε και για το έγκλημα που συντελείται από την άλλη πλευρά. Να μιλήσουμε για τις επαναπροωθήσεις. Ξεκινώντας από το ότι είναι μία τελείως παράνομη διαδικασία (ενδεικτικό το ότι, σύμφωνα με τη μαρτυρία, το λιμενικό σβήνει τα φώτα για να την εκτελέσει). Δεύτερον με δεδομένο ότι η Τουρκία είναι πύλη εισόδου, αλλά όχι ο συνήθης τόπος καταγωγής των μεταναστών, καθώς και ότι οι μετανάστες σπάνια έχουν έγγραφα, να εξηγήσουμε πως το πιο πιθανό είναι ότι οι μετανάστες θα βρεθούν μέσα σε ένα ατελείωτο κύκλο επαναπροωθήσεων ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία. Ο κύκλος αυτός θα σπάσει ή με την ασφαλή έλευση και προστασία του μετανάστη ή με το θάνατο και τη φυλάκισή του. Στο Αιγαίο μάλλον συμβαίνει το δεύτερο. Τρίτον, να πούμε ότι η αναγκαστική αυτή επιστροφή των μεταναστών σε μία χώρα από την οποία προσπαθούν να διαφύγουν είναι εξαρχής παράνομη, αφού γίνεται χωρίς τον παραμικρό έλεγχο (κανείς δεν ξέρει αν οι μετανάστες δικαιούνται άσυλο ή όχι) και στην ουσία συνιστά τιμωρία για την οποία κάποιοι είπαν ότι το λιμενικό είναι αρμόδιο να αποφασίσει. Να τονίσουμε, τέλος, ότι η επαναπροώθηση είναι μία ακόμα μορφή αστυνομικής διαχείρισης της μετανάστευσης που είναι και τελείως αναποτελεσματική και βαθιά αυταρχική.

Είναι αναγκαίο να μιλήσουμε ξανά για το ρόλο που επιτελεί αυτή τη στιγμή η Ελλάδα στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Τα κράτος-συνοριοφύλακας της Ένωσης, που έχει τη δυνατότητα να πετάει ανθρώπους στη θάλασσα, να καθορίζει τη μοίρα των ανθρώπων στέλνοντάς τους σε άλλη χώρα είναι μία λογική που επιφυλάσσει για την Ελλάδα το ρόλο του εξωτερικού συνόρου. Την ίδια στιγμή εντάσσεται σε μία λογική οχύρωσης της Ελλάδας και της Ευρώπης απέναντι σε «εξωτερικές απειλές». Η οχύρωση αυτή φαίνεται στους θανάτους στο Αιγαίο και τον Έβρο, στα εσωτερικά κατασταλτικά μέτρα όπως ο «Ξένιος Δίας», τα κέντρα κράτησης, τη στάση των Μ.Μ.Ε. και στον καθημερινό ρατσισμό της ελληνικής κοινωνίας. Στην ουσία οι πράξεις του λιμενικού επιβεβαιώνουν την οχύρωση αυτή, τη στρατοπεδοποίηση της Ευρώπης απέναντι στη μετανάστευση. Την ίδια στιγμή η δηλώσεις του Βαρβιτσιώτη δείχνουν την αναλγησία των κυρίαρχων για το αν η οχύρωση αυτή θα περνάει πάνω από ανθρώπους και επιβεβαιώνει την πάγια παρατήρηση ότι οι ακροδεξιές αντιλήψεις συνοδεύονται και από μεσαιωνικό ήθος.

Το στοίχημα για μας είναι να ξεκινήσουμε από μια διαφορετική μαρτυρία και να μιλήσουμε για μία διαφορετική μεταναστευτική πολιτική. Να μπορέσουμε να κινηθούμε πέρα από τη θλίψη. Να μιλήσουμε για την κατάργηση του Δουβλίνο ΙΙ, για την αναγκαιότητα μιας διαδικασίας νομιμοποίησης, για την διεύρυνση του ασύλου, για την έννοια του οικονομικού πρόσφυγα, για την κατάργηση της FRONTEX. Εξάλλου οι θάνατοι αυτοί δεν θα δικαιωθούν παρά μόνο αν μπορέσουμε να διαμορφώσουμε συνθήκες μέσα στις οποίες δε θα μπορούν να επαναληφθούν. Παρά μόνο αν διαμορφώσουμε τις συνθήκες για να μη χρειαστεί καμιά εναλλακτική ερμηνεία.