Αιφνιδιασμένοι από την πανδημία, εκατομμύρια πολίτες σ' ολόκληρο τον πλανήτη ζουν μέρες μελαγχολίας. Δεν είναι μόνο το θανατικό που εισβάλλει στα σπίτια μας, όχι ως τηλεοπτικό θέαμα, αλλά ως πραγματική απειλή και βιωμένη τραγωδία. Είναι επιπλέον και η συνειδητοποίηση ότι εδώ και καιρό, ακόμα και μέσα στην επίπλαστη ευημερία, ζούμε χαμένα χρόνια. Πότε με την οικονομική κρίση, πότε με την οικολογική καταστροφή, πότε με την απόγνωση των προσφύγων, πότε με τη δημογραφική υποχώρηση, πότε με την εισβολή του Πολιτισμού της Εικόνας σε βάρος του Λόγου.
Αυτές οι κρίσεις ήδη βαραίνουν καταθλιπτικά πάνω στη ζωή μιας ολόκληρης γενιάς, αυτή που φτάνει στα 40 της και δεν έχει γνωρίσει σταθερή δουλειά· βουτηγμένη στην επισφάλεια και την ανεργία, σαν να πληρώνει πρόστιμο γιατί είναι η πιο εκπαιδευμένη γενιά του σύγχρονου κόσμου. Είναι αυτοί, οι 40ρηδες, οι οποίοι κατ εξοχήν νοιώθουν ότι περισσεύουν. Κι αυτή η αίσθηση συμπυκνώνει κοινωνικές ανισότητες, που ήδη πριν την κρίση της πανδημίας είχαν πυροδοτήσει μεγάλες κοινωνικές αντιδράσεις σε πολλά σημεία του πλανήτη.
Και τώρα, είναι η πανδημία που αποδεικνύεται απρόβλεπτη, όχι μόνο ως προς τη γένεσή της, αλλά και ως προς τις συνέπειές της. Ο ψηφιακός καπιταλισμός ορθώνεται αίφνης, ως η Οδός της Σωτηρίας: εξ αποστάσεως εργασία, εξ αποστάσεως εκπαίδευση , εξ αποστάσεως... Δηλαδή η κοινωνική αποστασιοποίηση από παροδική θεραπευτική μέθοδος μετατρέπεται σε κανονικότητα μιας νέας πραγματικότητας. Η εκμετάλλευση και η αποξένωση προσλαμβάνουν νέες διαστάσεις.
Ασφαλώς και δεν είναι μονόδρομος η σωτηριολογία της νέας τεχνολογικής προφητείας. Πάντοτε η τεχνολογία εμπεριέχει κοινωνικές συγκρούσεις και εκβάλλει σε διαφορετικές πορείες. Σε αυτό το επίπεδο θα αρθρωθούν διαμετρικά αντίθετα προγράμματα που θα ανταποκρίνονται σε αντίπαλες ιδεολογικές αφετηρίες. Ο νεοσυντηρητισμός, ηττημένος ιδεολογικά από την πανδημία, αναγκάζεται ν' αναζητήσει πολιτική νομιμοποίηση, παραδεχόμενος ότι η υγεία είναι κοινωνικό δικαίωμα και όχι υπηρεσία που προσφέρει η αγορά.
Πρόκειται για ιδιόμορφη επιστροφή του δημόσιου, του κράτους πρόνοιας, που τόσο κατασυκοφαντήθηκε επί μισό αιώνα, απ τους δογματικούς της ελεύθερης αγοράς. Θα επιχειρηθεί να δημιουργηθεί μια νέα συντηρητική βουλγκάτα, που θα ομνύει στην βιολογική υγεία, αλλά θα καταστρέφει την κοινωνική υγεία. Τι άλλο σηματοδοτεί άραγε ο εργολαβικός καπιταλισμός, η κατάργηση των δικαιωμάτων της σταθερής απασχόλησης, όπως διατυπώνεται με την πρόταση του ΣΕΒ για τράπεζα ενοικιαζόμενων εργαζομένων ;
Η πανδημία, της οποίας δεν έχουμε ακόμα δει την εξέλιξη, επιβεβαιώνει πόσο ανατριχιαστική και επικίνδυνη είναι η νεοσυντηρητική ιδεολογία και σ' ένα άλλο πεδίο: στις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση. Όπως μας λένε οι επιστήμονες, όλες οι πανδημίες των τελευταίων χρόνων οφείλονται στο βιασμό της άγριας φύσης από την κερδοσκοπία. Δηλαδή, όπως διαδήλωναν και οι έφηβοι κατά της κλιματικής αλλαγής, «το πρόβλημα είναι το σύστημα».
Σε αυτή την ευρύτερη κοινωνική συνειδητοποίηση, που προϋπήρξε της πανδημίας, οφειλόμενη όμως σε παρόμοια αίτια, σ' αυτή την πεποίθηση ότι οι κοινωνίες δεν είναι νεκροταφεία, μπορούμε βάσιμα να ελπίζουμε ότι η μελαγχολία των ημερών κυοφορεί νέες απελευθερωτικές δυνατότητες που θα δημιουργήσουν μια ριζικά νέα κοινωνική – δημοκρατική οργάνωση της ζωής μας.
Είναι προφανές ότι οι παγκόσμιες προκλήσεις αντιμετωπίζονται με παγκόσμιο συντονισμό και όχι με αναδίπλωση στους εθνικισμούς. Σε συνθήκες υποχώρησης της νεοφιλελεύθερης παγκοσμιοποίησης, που εκφράστηκε με τραγικό τρόπο στις κρατικές διαμάχες σχετικά με τον ιατρικό εφοδιασμό και την έλλειψη αλληλεγγύης, προβάλλεται η ανάγκη της παγκόσμιας δημοκρατικής διακυβέρνησης. Παραμένει βέβαια το έλλειμμα ελπίδας, ποιος θα είναι ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
