Απόψε ξεκινάει το Μουντιάλ, όπως λέμε στα… ελληνικά το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου. Χτες άλλωστε είχα έναάρθρο για να συζητήσουμε τις πολιτικές πτυχές της διοργάνωσης. Όμως, είμαστε γλωσσικό ιστολόγιο κι έτσι δεν θα μπορούσαμε ν’ αφήσουμε να έρθει το Μουντιάλ χωρίς να το σχολιάσουμε γλωσσικά ή ιστορικά, οπότε αναδημοσιεύω, επικαιροποιημένο κάπως, το άρθρο που είχα ανεβάσει εδώ πριν από τέσσερα χρόνια και δυο μέρες.
Στο πρώτο Μουντιάλ, που έγινε στην Ουρουγουάη το 1930, πήραν μέρος 13 ομάδες, χωρίς προκριματικά: περίπου όποιος είχε λεφτά να πληρώσει το καράβι. Η διοργάνωση φαίνεται να πέρασε σχεδόν απαρατήρητη από τις ελληνικές εφημερίδες. Για παράδειγμα, στο Ελεύθερον Βήμα η είδηση για τον τελικό δημοσιεύεται κάμποσες μέρες μετά, στο κάτω-κάτω μέρος της αθλητικής στήλης, ύστερα από μακροσκελέστατη αναφορά στους αγώνες τένις για το κύπελλο Ντέιβις στο Παρίσι. Η νικήτρια χώρα αναφέρεται ως «Ουραγουάη» και μάλιστα εντός εισαγωγικών. Αν προσέξατε την είδηση από την εφημερίδα, υπάρχει ένα μυστήριο για όσους αρέσκονται να κόβουν τις τρίχες στα τέσσερα. Λέει η είδηση ότι θα γίνει αγώνας για τρίτη θέση (μετά τον τελικό μάλιστα!), όμως στα κιτάπια μου δεν βρίσκω να έγινε τέτοιος αγώνας, και μάλιστα βρίσκω ρητή αναφορά πως ήταν η μοναδική φορά που δεν έγινε μικρός τελικός. Αν έχετε περιέργεια να δείτε φάσεις από τον τελικό του 1930, ιδού.
Στο δεύτερο Μουντιάλ όμως, της Ιταλίας του 1934, τα πράγματα είχαν σοβαρέψει και οι ενδιαφερόμενοι να συμμετάσχουν ήταν πολλοί, οπότε έγιναν προκριματικά –αν και οι αγώνες ήταν μονοί. Η εθνική Ελλάδας κληρώθηκε να παίξει με την Ιταλία στο Σαν Σίρο, πράγμα που μου δημιουργεί την απορία: αν κερδίζαμε, δεν θα έπαιζε η Ιταλία στο Παγκόσμιο Κύπελλο; Φυσικά το ενδεχόμενο αυτό ήταν καθαρά θεωρητικό. Η φασιστική, μην το ξεχνάμε, Ιταλία μάς έριξε τεσσάρα, ανήμερα 25ης Μαρτίου του 1934 και μια μέρα μετά από την έγκριση του φασιστικού καταλόγου στις «εκλογές» με ποσοστό 99,9%.
Σε ελληνική εφημερίδα βρίσκω την εξής περιγραφή… από ραδιοφώνου: Εκ της παρακολουθήσεως του αγώνος εις το ραδιόφωνον, συνάγεται ότι η άμυνα της ελληνικής ομάδος έπαιξε πολύ καλά, διότι διαρκώς ηκούοντο τα ονόματα των Γραμματικόπουλου, Κουράντη και Χρυσαφόπουλου, οι οποίοι απέκρουον. Επανειλημμένως ανεφέρθη το όνομα του Έλληνος τερματοφύλακος επεμβαίνοντος εις κρισίμους στιγμάς δια να σώσει το τέρμα του. Επίσης ανεφέρθη συχνά και το όνομα του Βικελίδη.
Κατά το πλείστον του αγώνος η ελληνική ομάς ευρίσκετο ηναγκασμένη να αμύνεται και σπανίως οι κυνηγοί ανελάμβανον πρωτοβουλίαν. Τας συνεχείς επιθέσεις των Ιταλών η άμυνα της ελληνικής ομάδος απέκρουε με σταθερότητα, αλλά δεν κατέστη δυνατόν να ανθέξει μέχρι τέλους εις την πίεσιν της ιταλικής επιθέσεως και εδέχθη δύο αλλεπάλληλα τέρματα περί το τέλος του πρώτου ημιχρόνου.
Προς το τέλος του ματς, ενώ το σκορ ήταν 4-0, κερδίσαμε πέναλτι, αλλά «η ευκαιρία παρήλθε ανεκμετάλλευτος». Τελικά, η Ιταλία πήρε εκείνο το Κύπελλο.
Στα προκριματικά του 1938 πετύχαμε και την πρώτη μας νίκη: αποκλείσαμε την Παλαιστίνη με 3-1 και 1-0 (κρίνοντας από τα ονόματα, δεν φαίνεται να υπήρχε Άραβας παίκτης στην αντίπαλη ομάδα) και μετά ψωνίσαμε πάλι από σβέρκο, πέσαμε στην Ουγγαρία, όπου χάσαμε με 11-1, τη βαρύτερη ήττα της Εθνικής. Όμως, λένε τα ρεπορτάζ, μας αδίκησε ο διαιτητής. Σκόραρε ο Μακρής στο 89’. Σε εκείνο το Μουντιάλ η Ουγγαρία έφτασε στον τελικό, όπου έχασε από τους Ιταλούς.
Αλλά δεν σκοπεύω να κάνω αναδρομή σε όλα τα Μουντιάλ, μόνο να ανιχνεύσω την ιστορία αυτής καθαυτής (αυτής καθαυτήν αν είστε λαθολόγοι) της λέξης. Λοιπόν, Μουντιάλ θα πει «παγκόσμιος» στα ισπανικά (mundo είναι ο κόσμος, λατινικής αρχής, θα θυμάστε το σικ τράνζιτ γκλόρια μούντι).
Η πλήρης ονομασία του Παγκοσμίου Κυπέλλου είναι στα ισπανικά Copa Mundial de la FIFA. Επειδή η ισπανική ονομασία χρησιμοποιείται και στις λατινοαμερικανικές χώρες (πλην Βραζιλίας, αν και το mundial υπάρχει και στα πορτογαλικά), που έχουν τόσο μεγάλη παράδοση στο άθλημα, η λέξη Mundial χρησιμοποιείται και στις άλλες γλώσσες πλην της ισπανικής, αλλά η εντύπωσή μου είναι ότι στα ελληνικά η λέξη «μουντιάλ» ακούγεται πολύ περισσότερο απ’ ό,τι π.χ. στα αγγλικά ή στα γερμανικά. Παρεμπιπτόντως, στα τούρκικα η επίσημη ονομασία του παγκοσμίου κυπέλλου θυμίζει εκείνα τα ανέκδοτα με τις ψευτοτουρκικές λέξεις, αφού είναι ΦΙΦΑ Ντουνιά Κουπασί (ντουνιάς ο κόσμος, κούπα το κύπελλο, βέβαια).
Από πότε χρησιμοποιείται η λέξη Μουντιάλ στα ελληνικά; Ψάχνοντας στις εφημερίδες, βρήκα ότι η λέξη Μουντιάλ πρωτοεμφανίστηκε, δειλά, με την ευκαιρία του παγκοσμίου κυπέλλου του 1962 που έγινε στη Χιλή, στα ρεπορτάζ ενός νεαρού τότε συντάκτη της Αθλητικής Ηχώς, του Γιάννη Διακογιάννη. Αν έκανα σωστά την έρευνά μου, ο Διακογιάννης είναι ο πατέρας της λέξης, πράγμα που το βρίσκω πολύ ταιριαστό. Βέβαια, περιέργως στα πρώτα ρεπορτάζ τη γράφει «Μούντιαλ», διευκρινίζοντας ότι έτσι τη λένε οι ντόπιοι. Για παράδειγμα, στο ρεπορτάζ πριν από τον τελικό: Μετά από σκληρές, αμφίρροπες και πεισματώδεις συναντήσεις το «Μούντιαλ», όπως αποκαλούν οι Χιλιανοί το Παγκόσμιο Κύπελλο, έφθασε στην τελική του φάση. Αξίζει όμως να ξεσηκώσω και τον τίτλο του άρθρου, χαρακτηριστικό δείγμα του διακογιάννειου στυλ που κατάφερνε να χρησιμοποιεί μεγαλόστομες λέξεις χωρίς να ενοχλεί ή να γίνεται αστείος: Σήμερα η Βραζιλία με την θυελλώδη πεντάδα της εξορμά ακάθεκτος κατά της γρανιτώδους αμύνης των Τσέχων στον τελικό του Παγκοσμίου Κυπέλλου.
Η επόμενη διοργάνωση (1966) έγινε στην Αγγλία, οπότε η λέξη Μουντιάλ δεν πολυακούστηκε. Επανήλθε όμως στο Μουντιάλ του Μεξικού το 1970. Και μετά το διάλειμμα του 1974, ακολουθεί μια αρμαθιά από ισπανόφωνες ή έστω «λατινόφωνες» χώρες: 1978 Αργεντινή, 1982 Ισπανία, 1986 Μεξικό, 1990 Ιταλία, οπότε, χάρη και στις τηλεοπτικές περιγραφές, το Μουντιάλ ριζώνει και μάλιστα μπαίνει και στα λεξικά, τόσο του Μπαμπινιώτη όσο και το ΛΚΝ, οπότε μπορούμε να το θεωρήσουμε ελληνική λέξη, που μάλιστα έχει δώσει και παράγωγα, όπως το “μουντιαλικός”, που ανάμεσα στα άλλα σημαίνει τον παίκτη ενός συλλόγου που συμμετέχει στο Μουντιάλ με την εθνική του ομάδα.
Στο φετινό Μουντιάλ συμμετέχει, για τρίτη φορά στην ιστορία της, η Εθνική Ελλάδος και οι περισσότεροι θα την υποστηρίξουμε παρόλο που η συμμετοχή στην εθνική και τις επιτυχίες της συχνά εξαργυρώνεται με θέσεις στα βουλευτικά έδρανα. Το 2010 είχαμε αντιπάλους την Νότια Κορέα, τη Νιγηρία και την Αργεντινή, ενώ φέτος την Ιαπωνία, την Ακτή Ελεφαντοστού και την Κολομβία. Από τη σύγκριση των ονομάτων φαίνεται καθαρά ότι φέτος οι αντίπαλοι είναι πιο βατοί, αλλά όχι από γλωσσική άποψη, αφού μπαίνει το πρόβλημα: πώς θα πούμε τους παίχτες της Ακτής Ελεφαντοστού;
Το όνομα το έδωσαν Γάλλοι και Πορτογάλοι ναυτικοί και έμποροι του 15ου-16ου αιώνα, πόυ χώρισαν τα παράλια της Δυτικής Αφρικής σε “ακτές”, ανάλογα με τα προϊόντα που εμπορεύονταν. Εκτός από την Ακτή του Ελεφαντοστού (Costa do Marfim στα πορτογαλικά), υπήρχε επίσης η Ακτή του Πιπεριού (περίπου η σημερινή Λιβερία), η Ακτή των Σκλάβων (στον κόλπο του Μπενίν) και η Χρυσή Ακτή (η Γκάνα”, που ονομαζόταν έτσι πριν γίνει ανεξάρτητη).
Η Ακτή Ελεφαντοστού έχει ζητήσει από το 1985 από όλες τις χώρες, και όχι μόνο από τις γαλλόφωνες, να χρησιμοποιούν ως επίσημο όνομά της το Côte d’Ivoire, αμετάφραστο (Φυσικά ανεπίσημα, δηλαδή στο 99% των περιστάσεων, εξακολουθεί σε κάθε χώρα να χρησιμοποιείται ο τοπικός όρος Ivory Coast, Elfenbeinküste, Costa d’Avorio κτλ. Στα ρωσικά η επίσημη ονομασία είναι Кот-д’Ивуар, μεταγραφή του γαλλικού. Εμείς δεν ξέρω αν όντως χρησιμοποιούμε το Κοτ ντ’ Ιβουάρ επισήμως, πάντως βγάζει αρκετές γκουγκλιές.
Παρόλο που θα ήταν ίσως λογικότερο να παραχθεί το εθνωνύμιο “Ιβουαριανός”, εδώ και αρκετά χρόνια ακούγεται πολύ το “Ιβοριανός”, που ίσως αντιστοιχεί (οπτικά) στο αγγλικό Ivorian. Για να πω την αλήθεια, νόμιζα ότι το πρόβλημα είναι λυμένο και ότι ο Ιβοριανός έχει καθιερωθεί, αλλά σε ρεπορτάζ που διαβάζω διακρίνω ένα δισταγμό να χρησιμοποιηθεί αυτή η πολύ βολική λύση, και να προκρίνονται ανοικονόμητες εναλλακτικές όπως “ο παίκτης της Ακτής”.
Oι Ιβοριανοί έχουν μερικούς παιχταράδες, αλλά ως τώρα δεν τα έχουν πάει καθόλου καλά σε Μουντιάλ. Ο όμιλος της Εθνικής μας είναι ο πιο ανοιχτός, ίσως, οι τέσσερις ομάδες έχουν περίπου τις ίδιες πιθανότητες να περάσουν στην επόμενη φάση.
Ποιος θα πάρει το Μουντιάλ; Φέτος δεν διοργανώσαμε σφυγμομέτρηση στο ιστολόγιο, όπως είχα κάνει την προηγούμενη φορά, αλλά μπορείτε αν θέλετε να ψηφίσετε στο μουντιαλικό ιστολόγιο του φίλου Ρογήρου, ο οποίος δημοσίευσε χτες το πρώτο άρθρο γι’ αυτή τη διοργάνωση. Εγώ θα είμαι με την Ελλάδα, και στην απίθανη περίπτωση που αποκλειστεί λέω να υποστηρίξω το Βέλγιο. Κι αν έρθουν όλα πάνω-κάτω και καμιά από τις δύο τους δεν προχωρήσει, θα δω ποιο από τα αουτσάιντερ (Βραζιλία; Ισπανία; Αργεντινή;) θα έχει ως τότε δείξει κάτι τι. Τη Γερμανία δεν θα την υποστηρίξω.
