Του Τέλη Τύμπα*

Έκλεισε με επιτυχή, υποτίθεται, για την Ελλάδα κατάληξη το ζήτημα της επιλογής αγωγού φυσικού αερίου με τον οποίο πλούσια ασιατικά κοιτάσματα θα μεταφέρονται στην Ευρώπη. Με σειρά δηλώσεων κρατικών αξιωματούχων και ανώτατων στελεχών εθνικών και πολυεθνικών ενεργειακών ομίλων, κατασκευάστηκε μια εικόνα σύγκλισης υπέρ μιας συγκεκριμένης διαδρομής αγωγού μακράς μεταφοράς φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν στην Ευρώπη. Ο αγωγός αυτός φέρει το όνομα Trans Adriatic Pipeline (TAP).

Δεν είναι η πρώτη φορά που κατασκευάζεται και προβάλλεται εικόνα σύγκλισης ως προς μια διαδρομή αγωγού, που επιχειρείται επιπλέον να αξιοποιηθεί η εικόνα αυτή για βραχυπρόθεσμη ωραιοποίηση μιας αδιέξοδης ενεργειακής και γενικότερα οικονομικής πολιτικής. Η ιστορία των αγωγών φυσικού αερίου που εξαγγέλθηκαν, συνυπογράφτηκαν, αλλά σύντομα εγκαταλείφθηκαν, δικαιούται μια ξεχωριστή θέση στην ιστοριογραφία σχεδιασμών ενεργειακών και άλλων (συγκοινωνιακών, τηλεπικοινωνιακών) τεχνολογικών αγωγών που χρησιμοποιήθηκαν ως τεχνολογικές ουτοπίες σε καθεστώς πολιτικής κρίσης.

Τα ολοένα, όμως, και πιο επικίνδυνα παράγωγα του μνημονίου φαίνεται ότι οδηγούν σε ακρότητες τη ρητορική και την πολιτική για υπερεθνικούς ενεργειακούς αγωγούς. Ας θυμηθούμε τον υπερεθνικό αγωγό ενέργειας με τον οποίο θα μεταφερόταν στην Ευρώπη ένας πακτωλός ελληνικής ηλιακής ενέργειας, στο πλαίσιο του Project Helios. Είχαμε επισημάνει τότε ότι η διεθνής εμπειρία με ενεργειακούς αγωγούς καταδεικνύει ότι είναι μετέωρο κάθε σχέδιο που απλοποιεί, ως προς την ευκολία, την κατασκευή και χρήση υπερεθνικών διαδρομών ενέργειας («Project Helios η Ηλιόθερμο», «Η Εποχή», 1095, σελίδα 22). Γρήγορα αποδείχθηκε ο χιμαιρικός του χαρακτήρας, αφού όμως πρώτα κυβέρνηση και διεθνείς της σύμμαχοι το αξιοποίησαν για να κερδίσουν πολύτιμο πολιτικό χρόνο στην πρώτη φάση προώθησης της μνημονιακής πολιτικής. Αλήθεια ποιος θυμάται ότι αποτυπώθηκε και σε ειδικό άρθρο του μνημονίου η τεχνολογική ουτοπία της προσμονής ότι θα ξεχρεώναμε ένα πολύ μεγάλο μέρος από το διεθνές μας χρέος μέσω του ενεργειακού αγωγού μεταφοράς ηλιακής ενέργειας από την Ελλάδα στην Ευρώπη;

Τι αποκρύβεται

Αυτή η πρόσφατη εμπειρία μάς βοηθά, νομίζω, να κατανοήσουμε γιατί σήμερα, σε μια νέα και πιο ανεξέλεγκτη φάση της μνημονιακής πολιτικής, η κυβέρνηση προωθεί τον ΤΑΡ, σαν τεχνολογική διέξοδο στο απόλυτο πολιτικό αδιέξοδο. Υπερβολικότατη, απολύτως όμως αναγκαία για να κερδίσει πολιτικό χρόνο η κυβέρνηση, ήταν η δήλωση του πρωθυπουργού, ότι «ο ΤΑP είναι η σημαντικότερη οικονομική εξέλιξη της δεκαετίας για την Ελλάδα».

Ας δούμε, τηλεγραφικά, κάποια από όσα επιχειρείται να αποκρυφτούν από την κυβερνητική ρητορική για τον ΤΑΡ:

1. H διέλευση ενός υπερεθνικού τεχνολογικού αγωγού από μια χώρα δεν είναι αυτόματα συνώνυμη με την αναβάθμιση του γεωπολιτικού της ρόλου. Συχνά, η διέλευση οδήγησε στη μετατροπή χωρών και περιοχών σε πεδίο οξύτατων διεθνών οικονομικών, εντέλει και πολεμικών, ανταγωνισμών. Μπορεί να μετατρέψει τη χώρα σε διεθνή στόχο, σε περιοχή ευάλωτη και εκτεθειμένη σε ό,τι πιο επικίνδυνο.

2. Σύμφωνα με επίσημες δηλώσεις, ο ΤΑP θα διαπερνά την επικράτεια χωρίς όμως υποχρέωση παροχής φυσικού αερίου στην Ελλάδα ως χώρα με όρους δηλαδή δημοσίου συμφέροντος. Η εμπειρία είναι συχνά οδυνηρή για τις κοινωνίες που φιλοξενούν στο έδαφός τους ενεργειακούς και άλλους τεχνολογικούς αγωγούς στους οποίους δεν έχουν πρόσβαση. Η ιστορία και η κοινωνιολογία τεχνολογικών συνδέσεων έχει δείξει ότι όταν ενώνονται με ένα μακρύ τεχνολογικό δίκτυο μια πηγή με μια εστία κατανάλωσης, πολλές ενδιάμεσες κοινωνίες υποφέρουν. Πολύ χαρακτηριστικά, ο αγωγός που έφερε το νερό από τον Μόρνο στην Αθήνα διαπέρασε τη Βοιωτία αλλά δεν μοιράστηκε το νερό του με κάποιες περιοχές της, στις οποίες παιδιά και μεγάλοι πέθαναν από νερό μολυσμένο με εξασθενές χρώμιο.

3. Η ανησυχία αυτή ενισχύεται από το ότι, την ίδια στιγμή που επιλέγεται να διατρέξει τη χώρα ο ΤΑΡ, πωλείται η υποδομή των ΔΕΠΑ-ΔΕΣΦΑ, η οποία αντίθετα θα επέτρεπε να υπάρχει ένας δημόσιος σχεδιασμός ως προς κάποια σύνδεση του υπερεθνικού αγωγού με ένα εθνικό δίκτυο μεταφοράς και διανομής. Γι' αυτό, νομίζω, ότι τα δύο (πώληση ΔΕΠΑ-ΔΕΣΦΑ και προώθηση ΤΑP) δεν είναι, όπως μοιάζουν, αντιφατικά.

4. Υπήρξαν ιστορικά διεθνείς ενεργειακές διασυνδέσεις που πράγματι ενίσχυσαν τους δεσμούς μεταξύ γειτονικών λαών. Η μεταπολεμική Ελλάδα και οι Βαλκάνιοι γείτονές της ωφελήθηκαν από την ανταλλαγή κρίσιμων ποσοτήτων ηλεκτρικής ενέργειας σε περιπτώσεις ανάγκης. Όμως, τα γραφόμενα στα ΜΜΕ για τον ΤΑP παραπέμπουν σε αγωγό που σχεδιάζεται στο πλαίσιο προσπαθειών αποφασιστικής ενίσχυσης εθνικισμών και κεφαλαίων. Με χώρες όπως η Τουρκία και η Αλβανία πρέπει να συνδεθούμε ενεργειακά. Όχι όμως έτσι. Αντίθετα, πρέπει να συνδεθούμε σε πολλά σημεία, τοπικά, με μικρούς αγωγούς, ενώνοντας, για παράδειγμα, αποκεντρωμένα δίκτυα πολλών μικρών ΑΠΕ, ώστε η τεχνική σύνδεση να υποστηρίζει την από κοινού οικονομική ευημερία, την αμοιβαία φροντίδα πεπερασμένων πόρων, την ισότιμη έκθεση σε απρόβλεπτες διακινδυνεύσεις.

5. Δεν θα πάμε μακριά όμως με μια -και δυστυχώς δημοφιλή- λογική κρατισμού, σύμφωνα με την οποία ο ΤΑP θα είναι καλός υπό μια αριστερή διακυβέρνηση και κακός υπό την παρούσα. Το ζήτημα δεν συνδέεται μόνο με γεωπολιτική και ιδιοκτησία. Κάθε τεχνολογικός αγωγός, όπως και κάθε τεχνική, ευνοεί εγγενώς, εκ κατασκευής, κάποιες πολιτικές. Και ο τελευταίος ρυθμιστικός μηχανισμός, και η πιο ταπεινή βάνα ασφαλείας, επιτρέπει και αποκλείει ροές, ευνοεί και αποτρέπει κοινωνικότητες. Σε τόσο μεγάλης κλίμακας έργο, με σημαντικές συνέπειες για κοινωνία και περιβάλλον, έχει μεγάλη σημασία τι θα καθίσταται, εντέλει, τεχνικά-κοινωνικά δυνατό εκ κατασκευής.

6. Η υπερβολική συζήτηση, τέλος, για το φυσικό αέριο θα αποπροσανατολίσει, πιθανότατα ιδεολογικά, από την ανάγκη εστίασης στον περιορισμό της ενεργειακής σπατάλης, την έμφαση σε τοπική παραγωγή και έλεγχο ενέργειας με βάση τη μαζική εγκατάσταση μικρών διατάξεων ΑΠΕ, αποκεντρωμένης παραγωγής και αποθήκευσης, που θα ενισχύουν την συλλογική-κοινοτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής. Αυτή η εστίαση μπορεί να φέρει πραγματική ευημερία, με ισότητα, προστασία του περιβάλλοντος, πολύ μεγάλο αριθμό ποιοτικών και μόνιμων θέσεων εργασίας, ειδικά στην περιφέρεια. Σε αντίθεση με τις λίγες, υποβαθμισμένες και προσωρινές θέσεις εργασίας που θα φέρει (αν φέρει) ο ΤΑP.

* Ο Τ. Τύμπας είναι πανεπιστημιακός, μέλος της Πανελλαδικής Γραμματείας του Τμήματος Ενέργειας του ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ.

Πηγή: epohi.gr

Διαβάστε επίσης: TAP: Μύθοι και πραγματικότητα