Η Ιταλία, από το 2008, βρίσκεται παγιδευμένη στη δίνη της μεγαλύτερης κρίσης στην ιστορία της, χωρίς ορατό διάδρομο εξόδου. Η κρίση των πολιτικών κομμάτων είναι συνέπεια αυτού του νεοφιλελεύθερου αδιεξόδου που επιβάλλεται από την ΕΕ, με την σύμπνοια της ιταλικής ελίτ. Αυτό αντανακλάται στις μεγάλες εκλογικές διακυμάνσεις των ποσοστών των κομμάτων την ίδια περίοδο. Το 2008 ο Μπερλουσκόνι ήταν κυρίαρχος στα δεξιά όπως και το Δημοκρατικό Κόμμα στα αριστερά, με ποσοστά άνω του 30%, ενώ εντυπωσιακή ήταν η άνοδος των τότε αντισυστημικών Πέντε Αστέρων. Το τριπολικό σύστημα κράτησε μέχρι τις εκλογές του 2018. Σήμερα ο Μπερλουσκόνι είναι πέμπτο κόμμα, το Δημοκρατικό Κόμμα ψάχνει κατεύθυνση καθηλωμένο κάτω του 20% , οι Πέντε Αστέρες απώλεσαν πάνω από την μισή τους δύναμη και η ακροδεξιά Μελόνι, που ήταν ανύπαρκτη, σήμερα κυριαρχεί. Ο mainstream δεξιός τύπος είχε ήδη πριν τις εκλογές αρχίσει να την ξεπλένει. Η δε άνοδος (εις βάρος του Μπερλουσκόνι) και η πτώση (υπέρ της Μελόνι) των ποσοστών της Λέγκα του Σαλβίνι ήταν, σε πολιτικό χρόνο, αστραπιαία.
Τα αποτελέσματα των εκλογών στην Ιταλία είχαν προκαθοριστεί από τον Ιούλιο, με δεδομένες τις δημοσκοπήσεις των δύο τελευταίων χρόνων, όταν η σύγκρουση Λέτα-Κόντε, «για τα μάτια του Ντράγκι», έσπασε την συμμαχία τους και κατέβηκαν ξεχωριστά στις μονοεδρικές , χαρίζοντας το 80% των εδρών στη συμμαχία δεξιάς. Το αντιφασιστικό μότο του Λέτα δεν πέρασε ως γραμμή σε μια κοινωνία απογοητευμένη, αλλά αποκομμένη από την μνήμη και την ιστορία. Η μόνη ελπίδα ήταν να ανατραπούν τα προγνωστικά από την μείωση της αποχής, προσελκύοντας προοδευτικούς ψηφοφόρους.
Αποχή
Αντίθετα η αποχή αυξήθηκε εντυπωσιακά (36,1%), 9% παραπάνω από τις εκλογές του 2018 (27,1%). Η αποχή όμως των γυναικών έφτασε στο 41% . Αύξηση προερχόμενη κυρίως από απογοητευμένους αριστερούς και προοδευτικούς ψηφοφόρους με τον νότο να παίζει καθοριστικό ρόλο στην αύξηση της (41-49%), σε ακριβώς αντίθετη πορεία από το 2018 όπου ο νότος είχε τη μεγαλύτερη συμμετοχή. Η μείωση της συμμετοχής, σε σχέση με τις εκλογές του 2018, είναι η μεγαλύτερη στην ιστορία της ιταλικής δημοκρατίας και στις 10 μεγαλύτερες πτώσεις στη Δ. Ευρώπη από το 1945 έως σήμερα. Η μεταφασιστική διακυβέρνηση είναι πλέον πραγματικότητα και θα κληθεί να εφαρμόσει τις
μεταρρυθμίσεις που προβλέπονται στο Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, προκειμένου να εκταμιευθεί το υπόλοιπο των 145 δις του Ταμείου Ανάκαμψης της ΕΕ.
Ένα πρώτο σημείο είναι η κατανομή της συμμετοχής ανά περιφέρεια (19 περιφέρειες).Οι κάποτε «κόκκινες περιφέρεις» (Εμίλια Ρομάνια, Τοσκάνα, Ούμπρια, Μάρκε) της Κεντρικής Ιταλίας είχαν την μεγαλύτερη συμμετοχή (70,4%). Η Εμίλια Ρομάνια πήρε τα πρωτεία (71,97%), με την Μπολόνια να καταγράφει 73,35%. Ακολούθησε ο βιομηχανικός Βοράς, με τη συμμετοχή στο 68,60% (2ο το Βένετο 70,15%, Τρίτη η Λομπαρντία (Μιλάνο 68,41%). Το Λάτσιο (64,35%) είναι στη 10η θέση, ενώ στο φτωχό Νότο η συμμετοχή καταποντίστηκε (57,43%), με τη Νάπολι στο 50,8%). Χειρότερη όλων η Καλάμπρια (50,79%) ακολουθούμενη από τη Σαρδηνία (53,15%). Στην 13η θέση η Σικελία (57,42%) που είχε ταυτόχρονα και περιφερειακές εκλογές. Στο νότο η ελπίδα έχει χαθεί προ πολλού για μεγάλο κομμάτι της κοινωνίας. Η σύγκλιση Βορά-Νότου προγραμματίζεται εδώ και 70 χρόνια αλλά η απόκλιση είναι σταθερή.
Κατανομή ψήφων ανά περιφέρεια και ανά κόμμα
Καθοριστικό για το αποτέλεσμα κάθε εκλογικής διαδικασίας είναι η κατανομή της συμμετοχής ανά εκλογική περιφέρεια. Κυριαρχούν οι FdI (26%) της Μελόνι που έλαβαν το μέγιστο στο Βένετο (32,87%) και το χείριστο στην Καμπάνια 17,52%. Ήταν πρώτο κόμμα σε 12 από τις 19 περιφέρειες, εκτός των 6 νότιων (Μπαζιλικάτα, Καλάμπρια, Καμπάνια, Mολίζε, Πούλια, Σικελία) που πρώτευσαν οι Πέντε Αστέρες και στο Τρεντίνο που κέρδισε το μειονοτικό κόμμα Südtiroler Volkspartei.Η δύναμη της ακροδεξιάς βρίσκεται στο Βορά, όπου την ψηφίζει ένας στους δύο ψηφοφόρους, αλλά κερδίζει πόντους παντού. Στις εκλογικές ροές η Μελόνι, σε σχέση με το 2018,παίρνεισχεδόντομισότου ποσοστού της Λέγκα. Το Δημοκρατικό Κόμμα παίρνει ψήφους από τους Πέντε Αστέρες αλλά χάνει προς Ρέντσι-Καλέντα , +Ευρώπη και προς την αποχή. Ομοίως το Κίνημα Πέντε Αστέρων χάνει κύρια προς την αποχή και δευτερευόντως προς Δημοκρατικό Κόμμα και Μελόνι. Ψήφους προς την αποχή χάνει και η Λέγκα, αλλά κύρια χάνει από Μελόνι. Οι γυναίκες ψήφισαν τη Μελόνι κατά 27% με δεύτερο το Δημοκρατικό Κόμμα 21%.
Στη «Μαύρη Συμφωνία» η Μελόνι είναι κυρίαρχη, ενώ η Λέγκα του Σαλβίνι(8,8%) είναι η μεγάλη χαμένη των εκλογών. Η ήττα της από την Μελόνι αντανακλάται σε όλο το Βορά και ειδικά στα βορειοανατολικά. Η Λέγκα έλαβε μέγιστο με 14,61% στο Βένετο (συντριβή Σαλβίνι στο κάστρο του από τη Μελόνι) και ελάχιστο στην Καμπάνια με 4,45%.Παρόλο που η Λέγκα είναι πιο ισχυρή στο Βορά, κράτησε τις μικρές δυνάμεις της στο Νότο. Οιψηφοφόροιτωνδύοκομμάτωνέχουνκοινάχαρακτηριστικά,ανήκουνσταμικροαστικάστρώματαμεχαμηλόεπίπεδοεκπαίδευσης, ενώ οι ψηφοφόροι του Μπερλουσκόνι είναι μεν χαμηλού επιπέδου εκπαίδευσης, ανήκουν δε στην υψηλή τάξη.
Παρόμοια τα αποτελέσματα της Forza Italia (8,1%) του Μπερλουσκόνι. Στο Νότο θα φτάσει ως το 15,76% της Καλαβρίας και δεύτερο κόμμα στον συνασπισμό, υπερκερνώντας τη Λέγκα. Στο Βορρά, ωστόσο, η Forza Italia δεν είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστική, όπως αποδεικνύεται από το 3,45% του Trentino-AltoAdige. Επιβεβαιώνεται ότι εκεί που η Lega και η ForzaItalia ήταν παραδοσιακά ισχυρότερες είναι πλέον αδύναμες. Η Μελόνι κυριαρχεί και ο Μπερλουσκόνι χάνει σε όλη την επικράτεια, σε σχέση με το 2018.
Στον προοδευτικό στρατόπεδο το Δημοκρατικό Κόμμα/ ΔΚ(19,1%) είναι ο μεγαλύτερος χαμένος των εκλογών. Στηρίζοντας το σύστημα Ντράγκι κατέστρεψε την στρατηγική δύο ετών και το πλήρωσε. Παραμένει περίπου στα ίδια με το 2018, αδύναμο στο Νότο παρότι κέρδισε 1,6%ενώ χάνει 1% σε Κέντρο και Βορά. Η χαμηλότερη εκλογική επίδοση εμφανίστηκε στη Σικελία (11,75%) και η υψηλότερη (28,04%) στην Emilia-Romagna. Η δύναμη του είναι στις κάποτε «κόκκινες περιφέρεις», καθώς και στη Λιγκούρια. Σε σχέση με τις προηγούμενες εκλογές παρουσιάζει πτώση σε 9 περιφέρειες (μεγαλύτερη στην Ούμπρια με -4,19%) και αύξηση στις υπόλοιπες 10, (μεγαλύτερη στη Σαρδηνία με 3,49%). Το ότι χάνει από την δεξιά, όμως, μέσα στα παραδοσιακά κάστρα του PCI είναι ιδιαίτερα προβληματικό.
Όπως και η μετατόπιση ψηφοφόρων του προς Ρέντζι-Καλέντα. Η χριστιανοδημοκρατική ηγετική ομάδα του Δημοκρατικού Κόμματος φέρει την πλήρη ευθύνη για τις συνεχόμενες αποτυχίες (2018 και σήμερα). Το κοινωνικοοικονομικό προφίλ των ψηφοφόρων του προέρχεται από τα πιο μορφωμένα τμήματα του πληθυσμού και σχετικά εύπορα μεσοαστικά στρώματα.
Για το Κίνημα Πέντε Αστέρων (15,4%) τα πράγματα είναι πιο περίπλοκα. Προφανώς έχει απωλέσει πάνω από το 50% των ψήφων του 2018 (32,7%), αλλά έκτοτε έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι. Έφυγαν τα δεξιά στελέχη και οι ψηφοφόροι του, έφυγε και ο Ντι Μάιο με την ομάδα του (εξαφανίστηκε εκλογικά) και πλέον το κόμμα έχει καθαρό προοδευτικό προσανατολισμό, με κοινωνική ατζέντα και τον Κόντε επικεφαλής να φλερτάρει με τους Ευρωπαίους Πράσινους. Τέλη Ιούλη, δημοσκοπικά, ήταν κάτω του 10% αλλά απέκτησε τεράστια δυναμική στο Νότο (34,78% στην Καμπάνια, Νάπολι 41,47%) και πήρε πρωτιά σε έξι περιφέρεις. Αντίθετα οι Πέντε Αστέρες εμφανίστηκαν ιδιαίτερα αδύναμοι στο Βορά όπου, εκτός της Λιγκούρια και του Πιεμόντε, δεν ξεπέρασαν το 10%. Κέρδισε όλες τις πόλεις της μεγάλης ανεργίας (πάνω του 10%).Το προφίλ των ψηφοφόρων του είναι διαταξικό, αλλά νεανικότερο όλων.
Ο κεντροδεξιός «τρίτος πόλος» των Ρέντζι-Καλέντα (Ατσιόνε-Ιτάλια Βίβα) τελικά κατατάχθηκε έκτος (7,8%). Στόχος τους ήταν να ξεπεράσουν το 10%, να «κλέψουν» ψήφους από την δεξιά προκειμένου να διεκδικήσουν ειδικό ρόλο μεταξύ κεντροδεξιάς και κεντροαριστεράς.
Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι έλκυσαν κύρια τους μετριοπαθείς ψηφοφόρους του Δημοκρατικού Κόμματος.
Η αριστερά της Κοκκινοπράσινης Συμμαχίας (Σινίστρα Ιταλιάνα και Πράσινοι) έλαβε 3,6% (12 βουλευτές και 4 γερουσιαστές). Σε εκλογική συμφωνία με το Λέτα στις μονοεδρικές , είχε στόχο να ξεπεράσει το 5% αλλά, δεδομένων των συνθηκών, τα αποτελέσματα κρίνονται ικανοποιητικά. Αντίθετα η Λαϊκή Ένωση του Ντε Ματζίστρις δεν τα κατάφερε (1,4% με όριο το 3%). Μπορεί η παρουσία της να ήταν συμμαχία της τελευταίας στιγμής, αλλά είναι εντυπωσιακό ότι ούτε μια ηγετική πολιτική μορφή του Νότου, όπως ο Ντε Ματζίστρις (τέως δήμαρχος της Νάπολι και δημοφιλής στο Νότο), ούτε η παρουσία και στήριξη του Μελανσόν και του Πάμπλο Ινγκλέσιας μπόρεσε να της δώσει μια ελάχιστη ώθηση. Είναι φανερό ότι οι ψηφοφόροι που στόχευε επέλεξαν το Κίνημα Πέντε Αστέρων είτε έμειναν στην αποχή.
Ψήφος ανά ηλικία
Ένα τρίτο στοιχείο είναι το πως ψήφισαν οι Ιταλοί ανά ηλικία. Περισσότερο από το 1/3 των νέων (18-34) δεν πήγε να ψηφίσει (37%).
Οι νέοι (18-24) διαμοίρασαν τους ψήφους. Πρώτος ο «τρίτος πόλος» (17,6%), ακολουθούν οιFdIτης Μελόνι (15,4%), μαζί Δημοκρατικό Κόμμα και Πέντε Αστέρες (13,5%), ενώ εντυπωσιάζει η Κοκκινοπράσινη Συμμαχία (10,5%) όπως και το Κεντρώο + Ευρώπη(12,3%) που έμεινε εκτός κοινοβουλίων με 2,9%. Ο Μπερλουσκόνι (FI) κρατά (7,5%) και η Λέγκα εξαφανίζεται (2,5%). Συμπέρασμα: οι νεότεροι έδωσαν ισοψηφία μεταξύ δεξιάς-κέντρου-προοδευτικού χώρου και ειδικό βάρος στο Κοκκινοπράσινο.
Οι νέοι των 25-34 ψήφισαν :FdIτηςΜελόνι (23,1%), Πέντε Αστέρες (20,2%), ΔΚ (15,7%), «τρίτος πόλος» (9,1%), Λέγκα (8,9%), Μπερλουσκόνι (7,8%), +Ευρώπη (6,2%), Κοκκινοπράσινο (4,9%). Πιο γραμμικό το σχήμα, πολύ ψηλά το Κέντρο, οι Πέντε Αστέρες δεύτερη δύναμη, η δεξιά στο 40%. Το ΔΚ κάτω από τα εθνικά ποσοστά του, ενώ το Κοκκινοπράσινο είναι πάνω των τελικών ποσοστών του.
Στις ηλικίες 35-44: FdI της Μελόνι (24%), Πέντε Αστέρες (21,44%), ΔΚ (16,6%), Λέγκα (10,5%), Μπερλουσκόνι (7,2%), «τρίτος πόλος» (4,2%), Κοκκινοπράσινο (3,9%), +Ευρώπη (2%), Η δεξιά στο 42% και οι Πέντε Αστέρες παραμένουν δεύτερο κόμμα, όπως και το ΔΚ κάτω από τα εθνικά ποσοστά του. Το κέντρο εξαφανίζεται.
Στις ηλικίες 45-54: FdI της Μελόνι (29,8%), Πέντε Αστέρες (17,8%), ΔΚ (15,1%), Λέγκα (10,2%), Μπερλουσκόνι (8,5%), «τρίτος πόλος» (4,2%), Κοκκινοπράσινο (3%) +Ευρώπη (1,2%). Όσο ανεβαίνουν οι ηλικίες τόσο ανεβαίνει η δεξιά (48,5%), που εδώ καταγράφει το μέγιστο της, ενώ οι Πέντε Αστέρες παραμένουν δεύτερο κόμμα, με το ΔΚ κάτω από τα εθνικά ποσοστά του.
Στις ηλικίες 55-64: FdIτηςΜελόνι (31,7%), ΔΚ (19,4%),Πέντε Αστέρες (15,2%), Λέγκα (9,1%),«τρίτος πόλος» (6,3%), Μπερλουσκόνι (5,3%), Κοκκινοπράσινο (2,5%), +Ευρώπη (2%). Το ΔΚ περνάει στη δεύτερη θέση, στα εθνικά του ποσοστά, όπως και οι Πέντε Αστέρες. Συντριβή του Μπερλουσκόνι από τη Μελόνι που καταγράφει το υψηλότερο ποσοστό της.
Στις ηλικίες άνω των 65: ΔΚ (26,3%),FdIτηςΜελόνι (24,4%),«τρίτος πόλος» (10,8%), Μπερλουσκόνι (10,5%), Πέντε Αστέρες (8,2%), Λέγκα (7,8%), Κοκκινοπράσινο (2,6%) +Ευρώπη (1,3%). Το ΔΚ περνάει στη πρώτη θέση γιατί εδώ ψήφισε η ζωντανή ιστορία του ΙΚΚ, της αντίσταση και της αντιφασιστικής μνήμης. Το δεύτερο καλύτερο ποσοστό του θα πάρει το δίδυμο Καλέντα-Ρέντζι, το καλύτερο του ο Μπερλουσκόνι, το δεύτερο χειρότερο η Λέγκα, ενώ το Κίνημα Πέντε Αστέρων καταγράφει το χειρότερο, σχεδόν το μισό του εθνικού του ποσοστού.
Η ψήφος των φτωχών
Ένα τέταρτο σημείο είναι πώς ψήφισαν οι έχοντες οικονομικές δυσκολίες. Σχεδόν ένας στους δύο απέχει (46%), ενώ από τους ψηφίσαντες έλαβαν: Μελόνι 29%, Πέντε Αστέρες 23%, Δημοκρατικό Κόμμα (ΔΚ) 14%, Λέγκα 10%, Μπερλουσκόνι 6%, Ρέντζι- Καλέντα 2% και διάφοροι 16%. Οι υποσχέσεις της Μελόνι και η κοινωνική ατζέντα του Κόντε κυριαρχούν παίρνοντας την ελπίδα στο χώρο των αδυνάτων στρωμάτων.
Αυτή η μεταφασιστική διακυβέρνηση θα έχει τρία πεδία συγκρούσεων που θα καθορίσουν και την βιωσιμότητα της: τις διεθνείς σχέσεις , την οικονομία και τις θεσμικές αλλαγές. Με νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα, χειρότερο όλων των προηγουμένων, η αποτυχία στο κοινωνικοοικονομικό επίπεδο είναι δεδομένη. Αν δούμε και την αναθεωρητική πλευρά της ακροδεξιάς, τότε το μέλλον της είναι αβέβαιο. Προς το παρόν όμως, η ακροδεξιά απολαμβάνει την περίοδο χάριτος και εκείνη την αίσθηση της ιστορικής ρεβάνς.
(Ο Λευτέρης Στουκογεώργος είναι οικονομολόγος)
