"Έβαλα ένα ταψί άδειο στον φούρνο και βγήκαν γεμιστά. Φωτίου το έκανες το θαύμα σου". Είναι ένα από τα tweets που έγιναν viral λίγες ώρες αφού η αν. υπουργός Κοινωνικής Αλληλεγγύης Θεανώ Φωτίου έκανε τη γνωστή δήλωση για τα γεμιστά, λίγο μετά την τρίτη εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ μέσα στο 2015. Σε μια προσπάθεια να εξηγήσει την προσέγγιση της κυβέρνησης πάνω στις κοινωνικές ανάγκες, επικαλέστηκε την ευρηματικότητα που έδειχναν οι παλιότεροι όταν με το "τίποτα", από ντομάτες και μελιτζάνες στον κήπο τους, έφτιαχναν φαγητό για όλη την οικογένεια.

Ένα απλό παράδειγμα, που έπλεκε στο κάτω - κάτω το εγκώμιο του ελληνικού λαού έγινε λαβή για την αποδόμησή της. Την ατάκα μαγείρεψαν τα συστημικά media και την τάισαν στους γνωστούς άγνωστους αιμοδιψείς που ψάχνουν παντού για ενόχους και πολιτικούς που κοιτάνε την πάρτη τους. Λίγους μήνες αργότερα, οι χιλιάδες φτωχοί που υπήρχαν και πριν στη χώρα υπάρχουν και τώρα. Δεν είναι όμως πια μόνοι. Με το "τίποτα" να μεταφράζεται σε ελάχιστους πόρους, το υπουργείο Κοινωνικής Αλληλεγγύης κατάφερε "μικρά θαύματα", όπως τα προσδιόρισε ο υπουργός Εργασίας Γ. Κατρούγκαλος μετά την ανακοίνωση για την παραχώρηση λεωφορείου για την υποστήριξη των αστέγων.

Τα "ψίχουλα"

Το πρώτο νομοσχέδιο που έφερε ποτέ η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, η πρώτη κυβέρνηση της Αριστεράς στη χώρα, αφορούσε το πρόγραμμα για την ανθρωπιστική κρίση. Δεν αφορούσε τις τράπεζες, αλλά τους πολίτες που τους τα έχουν πάρει οι τράπεζες. Οι αντιδράσεις του συνόλου της αντιπολίτευσης ήταν αρνητικές. Η Ν.Δ. είπε "εμείς δώσαμε περισσότερα", το ΚΚΕ ότι "δίνονται ψίχουλα" και άλλα κόμματα θυμήθηκαν το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης. Άπαντες το ψήφισαν πάντως. Στην Ευρώπη οι δανειστές το χαρακτήρισαν "μονομερή ενέργεια", αντίδραση που με το πέρας του χρόνου ατόνισε και ξεχάστηκε, καθ' ότι κρίθηκε εν τέλει υπερβολική και από τους ίδιους τους δανειστές.

17 εκατομμύρια ευρώ κάθε μήνα στην αγορά

Από το πρόγραμμα προκύπτουν σημαντικά οφέλη. Η Νέα Δημοκρατία έλεγε πως έδωσε 500 εκατομμύρια για κοινωνική πολιτική, με χρήματα - μπόνους από τους εταίρους για τα όψιμα πλεονάσματα. Στην προκειμένη τα λεφτά είναι λιγότερα, 200 εκατομμύρια ευρώ, αλλά δεν είναι μιας χρήσης. Δημιουργούνται δομές που θα μείνουν, όπως η ηλεκτρονική καταγραφή των οικογενειών που ζουν σε κατάσταση φτώχειας και θα χρησιμεύσει ως εργαλείο για μελλοντικά προγράμματα ενίσχυσης. Σημειώνεται ότι τα λεφτά που βρέθηκαν στην προκειμένη δεν προέκυψαν από "μπόνους", αλλά εξασφαλίστηκαν χάρη σε "περικοπές" από άλλα υπουργεία. Τότε, ακόμη δεν είχε υπογραφεί το τρίτο Μνημόνιο, αλλά τα ταμεία είχαν μείνει άδεια και φυσικά ο προϋπολογισμός της Νέας Δημοκρατίας δεν περιλάμβανε το πρόγραμμα.

Το πρόγραμμα ξεκίνησε σε χρόνο ρεκόρ, όπως άλλωστε κανείς μπορεί να διαπιστώσει από τις δηλώσεις του Άδωνι Γεωργιάδη. Η εφαρμογή του ξεκίνησε εντός τριμήνου, όταν ο ίδιος μετά ιδίας γνώσης εκτιμούσε ότι θα έπαιρνε 1,5 χρόνο...

Από το πρόγραμμα που περιλαμβάνει τρία επιδόματα ωφελούνται περισσότερα από 176.000 νοικοκυριά και 405.000 άνθρωποι. Οι περισσότεροι από τους πολίτες ζήτησαν ενίσχυση ώστε να πηγαίνουν σαν άνθρωποι στο σούπερ μάρκετ, ακολούθησαν οι αιτούντες για ρεύμα και για επίδομα ενοικίου. Στα σπίτια που είχαν βυθιστεί στο σκοτάδι, το ρεύμα επανασυνδέθηκε, ενώ με την επιδότηση ενοικίου άνοιξαν διαμερίσματα που έμεναν για χρόνια κλειστά. Παράλληλα με την τόνωση των φτωχότερων πολιτών τονώθηκε και η οικονομία, καθώς κάθε μήνα από τους 9 του προγράμματος, πέφτουν 17 εκατομμύρια ευρώ στην αγορά. Σε όλη τη χώρα κρεοπωλεία, φούρνοι, γαλακτοπωλεία και σούπερ μάρκετ παίρνουν μια ανάσα.

"Το μοναδικό μας στήριγμα"

Τη δική της "ανάσα" περιγράφει στην "Α" η Ευαγγελία, 42 χρονών, άνεργη από το 2010 και κάτοικος Περιστερίου. "Τα 70 ευρώ που μπαίνουν στην κάρτα αλληλεγγύης δεν είναι πολλά. Είναι, όμως, το μοναδικό στήριγμα που έχουμε και χάρη σε αυτό παίρνω δυο πράγματα για το σπίτι". Της είχαν κόψει επίσης το ρεύμα. Τώρα το σπίτι έχει κανονικά φως και ψυγείο για τα δύο πράγματα που μπορεί και αγοράζει. Ο Αρμάν, επίσης δικαιούχος, Αρμένιος με τρία παιδιά που έχουν γεννηθεί εδώ, θεωρεί χαμηλά τα επιδόματα. Η κατάσταση θα ήταν καλύτερη, υποστηρίζει, αν λάμβανε και το επίδομα που δικαιούνται οι πολύτεκνοι. Χρειάζεται να περάσουν δύο χρόνια ακόμη, βάσει νομοθεσίας, ώστε να το πάρει, παρ' ότι ζει ήδη αρκετά χρόνια στη χώρα, συγκεκριμένα 8.

Κοινωνικό εισόδημα αλληλεγγύης και λογικής

Η διαφορά οπτικής και οργάνωσης σε σχέση με παλιά, αποτυπώνεται ειδικά στο ελάχιστο εγγυημένο εισοδήματος. Την πρώτη φορά η Περιφέρεια Αττικής των 4 εκατομμυρίων κατοίκων δικαιούταν επίδομα για έναν δήμο, όπως και η Περιφέρεια Βόρειου Αιγαίου των 200.000 κατοίκων. Αυτή τη φορά δεν θα υποστηριχθεί μόλις ένας δήμος (Καλλιθέα), αλλά τόσοι που θα αντιστοιχούν στο 1/3 του συνόλου. Το πρόγραμμα θα αφορά 17 περισσότερους δήμους σε σχέση με πριν και οι δαπάνες από 30 εκατομμύρια ευρώ αυξάνονται σε 80. Μέχρι την 1η Απριλίου οι υπηρεσίες σε δήμους και ΚΕΠ θα έχουν ενημερωθεί και σε αντίθεση με πριν οι εγκύκλιοι δεν θα φτάνουν στα χέρια των υπαλλήλων αφού έχουν ξεκινήσει οι διαδικασίες.

Φτώχεια σημαίνει να μη πηγαίνεις (και) στο μουσείο

Οι παρεμβάσεις από τη μία έχουν το βλέμμα στο μέλλον, από την άλλη επιδιώκεται να είναι ολοκληρωμένες. Η κάρτα αλληλεγγύης εκτός από πρόσβαση στα τρόφιμα, παρέχει και δωρεάν πρόσβαση σε μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους. Όλα αυτά συμπληρώνονται από τη δωρεάν μετακίνηση που προβλέπεται για τους ανέργους, που αφενός τους βοηθά να πηγαίνουν από περιοχή σε περιοχή και από αγγελία σε αγγελία, αφετέρου να απολαμβάνουν ξεχασμένες συνήθειες του παρελθόντος.

Αντίστοιχη είναι η λογική με τους ευρωπαϊκούς πόρους για την ενίσχυση των ασθενέστερων. Για την εφαρμογή του ενεργοποιήθηκε όλη η κοινωνία, με την πραγματοποίηση 57 συμπράξεων όσοι και οι νομοί στη χώρα, στους οποίους συμμετέχουν περιφέρειες, δήμοι, ΜΚΟ, ΝΠΙΔ, καταναλωτικές οργανώσεις, αλλά και άτυπες κοινωνικές δομές. Δείγμα ότι το πρόγραμμα δεν γίνεται για να γίνει, η οργάνωση για παροχή φρέσκων προϊόντων, όπως νωπά κρέατα, φρούτα και λαχανικά, αντί για τρόφιμα μακράς διάρκειας, που είναι η πιο συνηθισμένη και για κάποιους "εύκολη" λύση. Από φέτος οι προμήθειες των προϊόντων θα γίνονται αποκεντρωμένα, γεγονός που συμβάλλει επίσης στην τόνωση της τοπικής αγοράς, με το συνολικό κόστος του προγράμματος να αντιστοιχεί σε 330 εκατομμύρια ευρώ για 7 χρόνια.

Το σχολικό γεύμα γίνεται δικαίωμα

Από την αρχή της κρίσης, η συνηθισμένη ροή των πραγμάτων, είναι η κατάργηση δικαιωμάτων και κεκτημένων χρόνων. Εδώ αντιστρέφεται η λογική, με την προσπάθεια για εδραίωση των σχολικών γευμάτων. Ξεκινά να εφαρμόζεται πρώτα στα σχολεία του Περάματος και από τον Σεπτέμβριο, ο στόχος είναι να διευρυνθεί στα σχολεία όλης της επικράτειας. Βασικό μέλημα είναι η καταπολέμηση της παιδικής φτώχειας που φτάνει το 44%!

Η αξία της φροντίδας στα σχολεία, φαίνεται από τις αντιδράσεις της σχολικής κοινότητας για το δεκατιανό που ενισχύει 11.000 μαθητές και έγινε πράξη χάρη στην ευγενική προσφορά εταιρειών, ενώ πρόκειται να συνεχιστεί μέχρι το τέλος της σχολικής χρονιάς. "Η πλειοψηφία των μελών της σχολικής κοινότητας υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό το πρόγραμμα και πρόθυμα οι γονείς ανέλαβαν την παραλαβή των ειδών (κουλούρια, χυμούς) από το υποκατάστημα. Ακόμη οι εκπαιδευτικοί και μέλη του προσωπικού του σχολείου πρόθυμα ανέλαβαν το μοίρασμα του δεκατιανού καθημερινά, όπως αποφασίστηκε από τον Σύλλογο Διδασκόντων", αναφέρει χαρακτηριστικά σχολείο από τον Άγιο Ιωάννη, ένα από τα 64 σχολεία των πιο φτωχικών γειτονιών της Αθήνας που επιλέχθηκαν για το πρόγραμμα.

Ένα διαφορετικό λεωφορείο, ένα διαφορετικό ΚΕΠ

Το πρόγραμμα της ανθρωπιστικής κρίσης και η γενικότερη προσπάθεια για κοινωνικές παρεμβάσεις, λειτούργησαν σαν ντόμινο. Τις κυβερνητικές πρωτοβουλίες διαδέχτηκαν η διαγραφή χρεών από τράπεζα, το ίδιο από εταιρεία κινητής τηλεφωνίας, ακόμη και η ενεργή συμμετοχή στα προγράμματα, όπως τράπεζας που εξέδωσε τις κάρτες αλληλεγγύης.

Πριν από λίγες μέρες προστέθηκε η ΕΥΔΑΠ, που προσφέρει δωρεάν νερό σε όλους πολίτες που πληρούσαν τα κριτήρια ένταξης για το πρόγραμμα ανθρωπιστικής κρίσης. Δεκαπέντε μέρες μετά την έναρξη, έχουν συμπληρώσει τη σχετική αίτηση 2.500 νοικοκυριά και πρόκειται να επωφεληθούν περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι. Σημειώνεται ότι από το σύνολο των αιτούντων, οι 1071 έχουν συνολικές οφειλές προς την ΕΥΔΑΠ 238.000 ευρώ. Ωστόσο ακόμη κι αν προβλέπεται πρόγραμμα διακοπής αναστέλλεται.

Πριν από λίγες μέρες επίσης ο ΟΑΣΑ παραχώρησε λεωφορείο για την παροχή υποστήριξης σε αστέγους, ενώ τα έξοδα λειτουργίας του ανέλαβε εταιρεία, που έστειλε μήνυμα ότι θέλει να ευαισθητοποιήσει και άλλες να πράξουν το ίδιο. Το λεωφορείο, η πρώτη κινητή μονάδα ατομικής υγιεινής στην Ευρώπη και τρίτη παγκοσμίως, θα προσφέρει υπηρεσίες καθαριότητας και πρώτων βοηθειών, ενώ παράλληλα θα γίνεται καταγραφή των άστεγων από κοινωνιολόγους και θα υπάρχει ψυχολογική υποστήριξη. Ακολουθεί η αξιοποίηση δημοσίων ακινήτων που "αραχνιάζουν" και των οποίων έχει ξεκινήσει η καταγραφή.

Στο πλαίσιο των ολοκληρωμένων παρεμβάσεων θα σχηματιστούν επίσης 250 Κέντρα Κοινότητας (ΚΕΠ) σε όλη τη χώρα για την υποδοχή, εξυπηρέτηση και διασύνδεση των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων με κοινωνικά προγράμματα και υπηρεσίες. Πιο απλά για να βοηθούν τον κόσμο να μάθει για τα επιδόματα και τις ευνοϊκές ρυθμίσεις που δικαιούται, αλλά και για πιθανές διαθέσιμες δουλειές.

Θεανώ Φωτίου αν. υπουργός Κοινωνικής Αλληλεγγύης: Το 50% των νοικοκυριών σε κίνδυνο φτώχειας

Για τις δυσκολίες που ήρθε αντιμέτωπη μέχρι σήμερα και τις παρεμβάσεις που αναμένεται να γίνουν από εδώ και πέρα, μίλησε η Θ. Φωτίου που είπε ακόμη πως δεν μετανιώνει για την ατάκα με τα γεμιστά.

* Ποιες είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζετε κατά τη λήψη του συνόλου των μέτρων για την υποστήριξη των ασθενέστερων;

Αναμφισβήτητα, η μεγαλύτερη δυσκολία είναι η έλλειψη πόρων. Δεν πρόκειται μόνο για τους περιορισμούς, τον δημοσιονομικό κορσέ, στον οποίο μας εξαναγκάζει η συμφωνία με τους δανειστές και το καθεστώς της επιτροπείας. Η Ελλάδα διαθέτει την τελευταία 20ετία όλο και λιγότερους πόρους ως ποσοστό του ΑΕΠ, όλο και μικρότερο ποσοστό του παραγόμενου πλούτου, για κοινωνικές δαπάνες. Αυτή είναι η μία, εν πολλοίς αθέατη, όψη της αναδιανομής εις βάρος των φτωχών. Και ενώ αυτή η πτωτική τάση είναι πανευρωπαϊκή, τα ποσοστά στην Ελλάδα είναι ακόμα χαμηλότερα από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (4,1% του ΑΕΠ στην Ε.Ε. των 28, 2,2% στην Ελλάδα).

Η δεύτερη δυσκολία είναι το μέγεθος του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας. Είναι το 50% των νοικοκυριών. Η κατάσταση είναι αποτέλεσμα μιας πενταετίας περικοπών και οικονομικής κρίσης στην οποία τα ποσοστά της φτώχειας και της ανεργίας αυξήθηκαν δραματικά. Ανάλογα έχει αυξηθεί η ανάγκη μεταφοράς πόρων στην κοινωνική πολιτική.

Όσον αφορά το χαρτοφυλάκιο της Κοινωνικής Αλληλεγγύης, τα μέσα που διαθέτουμε είναι η σκληρή δουλειά και η επινοητικότητα. Προσπαθούμε να κινητοποιήσουμε και το τελευταίο ευρώ από κάθε πηγή, δημόσια και ιδιωτική με τον αποτελεσματικότερο και αποδοτικότερο δυνατό τρόπο. Παραδείγματα είναι το πρόγραμμα για την ανθρωπιστική κρίση, τα σχολικά γεύματα, η ενεργοποίηση του Ταμείου Ευρωπαϊκής Βοήθειας Απόρων -η Ελλάδα είναι η πρώτη χώρα στην Ε.Ε. που το ενεργοποίησε-, τα ειδικά μέτρα που σχεδιάζουμε για το πρόβλημα της αυξανόμενης αστεγίας, με πρώτο το λεωφορείο για την εξυπηρέτηση των αστέγων στην Αθήνα.

Η τρίτη δυσκολία είναι το πολυδαίδαλο, αδιαφανές και αναποτελεσματικό σύστημα κοινωνικής προστασίας που οικοδομήθηκε τα τελευταία 60 χρόνια στη χώρα μας, δίχως σχέδιο και με πολλή διαφθορά. Αρκεί το παράδειγμα μεγάλων ιδρυμάτων ιδιωτικού δικαίου για ηλικιωμένους και πάσχοντες. Έχουμε ιδρύματα με τεράστιες περιουσίες τα οποία λειτουργούν με ελλειμματικό προσωπικό, χωρίς να εκπληρώνουν τις μισθολογικές και άλλες υποχρεώσεις τους.

* Πώς θα λειτουργήσετε από εδώ και πέρα σε επίπεδο δράσεων, δεδομένου ότι πλέον έχετε ακριβή εικόνα της φτώχειας στη χώρα;

Μέχρι το τέλος του χρόνου θα έχουμε φτιάξει το νέο νομοθετικό πλαίσιο και τις πρώτες δομές του νέου Εθνικού Συστήματος Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Σε αυτό αξιοποιούμε και όσα μάθαμε από τις δομές αλληλεγγύης που αναπτύχθηκαν την πενταετία. Ταυτόχρονα θα έχουμε εγκαταστήσει όλους τους μηχανισμούς καταγραφής, παρακολούθησης, πιστοποίησης, αξιολόγησης και σχεδιασμού με ολοκληρωμένο ηλεκτρονικό σύστημα που θα συνδέει όλα τα κατακερματισμένα υπάρχοντα συστήματα.

* Μετανιώσατε για τη δήλωση με τα γεμιστά;

Κάθε άλλο! Σε κρίσιμες καταστάσεις είναι σωστό και χρήσιμο να ανατρέχουμε στη λαϊκή πείρα. Και τα απλά, σχετικά φθηνά, νόστιμα και θρεπτικά φαγητά της λαϊκής κουζίνας -όχι μόνο της ελληνικής, όλοι οι λαοί το ίδιο κάνουν- μπορούν να μας διδάξουν πώς με λίγα μέσα μπορείς να αντιμετωπίσεις δύσκολες καταστάσεις. Εκείνη η δήλωσή μου αντιμετωπίστηκε με διάφορους τρόπους. Υπήρξε κακόβουλη και διαστρεβλωτική κριτική που μαρτυρεί, εκτός των άλλων και άγνοια. Αλλά με την άγνοια πώς να τα βάλεις; Υπήρξε όμως και χιούμορ, το οποίο δεν ενοχλεί, διασκεδάζει. Από τις αντιδράσεις του κόσμου και την τρυφερότητα των καθημερινών ανθρώπων, συμπεραίνω πάντως ότι αυτοί κατάλαβαν και συμφωνούν. Κι επίσης ότι, όπως κι εμένα, τους αρέσουν τα γεμιστά!