to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Μια ταινία, μια εποχή

Πώς ο Γαβράς τοποθετήθηκε στη «λάθος» πλευρά της Ιστορίας


Χρειάστηκε ελάχιστος χρόνος –και πριν καν προβληθεί η επίμαχη τελευταία ταινία του– για να μεταμορφωθεί ο κορυφαίος έλληνας σκηνοθέτης, που δοξάζει διεθνώς και την πατρίδα του, την Ελλάδα, με το υψηλότατα αξιολογημένο και με σαφές πολιτικό πρόσημο έργο του, σε στόχο ανοίκειων επιθέσεων, που ξεδιπλώνονται συστηματικά και με σκοπό την απαξίωσή του.
Τι συνέβη ξαφνικά; Ποιοι λόγοι μετέτρεψαν την αναμενόμενη –άμα τη προβολή τής ταινίας– κινηματογραφική κριτική σε πολιτική επίθεση; Ένας διανοούμενος των μίντια, μάλιστα, έφτασε να καταγγείλει την συνήθη κριτική σαν «ηθικολογία του θεάματος», για να μπορέσει να ασκήσει χωρίς ενοχές την πολιτική επίθεση εναντίον του. Ο ίδιος, απαλλαγμένος από την «ηθικολογία του θεάματος», μας δίνει μια ερμηνεία: «Όταν πιάνεις τα γεγονότα για να τα αναπλάσεις, ενώ καίνε ακόμα σαν αναμμένα κάρβουνα (…) τότε έχει, πρώτος σκίσει το μνημόνιο που προστατεύει την τέχνη σου από την τρέχουσα πολιτική κριτική»…

Η πολιτική με τα κάρβουνα, η τέχνη με τις στάχτες;

Μα ο Κώστας Γαβράς αυτό έκανε στις περισσότερες από τις διεθνώς αναγνωρισμένες ταινίες: έπιανε αναμμένα κάρβουνα, διεθνή και εγχώρια, πριν σβήσουν, πριν γίνουν ακίνδυνη στάχτη, κατάλληλη, τάχα, για να ασχοληθεί μαζί της η τέχνη. Και έπιανε συγκεκριμένα αναμμένα κάρβουνα, όχι όποια κι όποια: δικτατορίες, καταπιεστικά αυταρχικά καθεστώτα, ακροδεξιές συνωμοσίες («Ζ», «Αγνοούμενος», «Κατάσταση πολιορκίας»…) Και επιζητούσε την «τρέχουσα πολιτική κριτική» και γινόταν αποδέκτης της θετικής αποτίμησης τού σαφέστατα πολιτικού κινηματογραφικού έργου του. Αυτό έκανε και τώρα, μπροστά σε μια αυταρχική, αντιδημοκρατική, αντιλαϊκή και καταστροφική ταυτόχρονα συμπεριφορά απέναντι στην Ελλάδα. Από την εποχή της δημοκρατικής Αθήνας, άλλωστε, που ανύψωσε την τέχνη της αναπαράστασης, ούτε οι τραγικοί ούτε ο Αριστοφάνης χρησιμοποίησαν ως κριτήριο για την επιλογή των θεμάτων τους τη θερμοκρασία των κάρβουνων και ούτε θα είχαν διανοηθεί να αποφύγουν την εμπλοκή τού έργου τους με πολιτικές απόψεις.
Κάπου αλλού, συνεπώς, πρέπει να αναζητήσουμε την απάντηση στο ερώτημα «γιατί αυτή η επίθεση;» Μερικοί λένε πως αυτό που εξόργισε ήταν η επιλογή να βασίσει την ταινία του στο βιβλίο του Γ. Βαρουφάκη, που εξιστορεί γεγονότα της περιόδου 2015. Δεν είδαμε, όμως, τέτοια αντίδραση την εποχή της κυκλοφορίας του βιβλίου. Άρα, η ταινία ενόχλησε, και μάλιστα η ταινία από τον Γαβρά.

Η αναπαράσταση δίνει διάρκεια στο γεγονός

Γιατί η ταινία; Διότι όσοι κραύγαζαν, ξέρουν πολύ καλά τη δύναμη της εικόνας και γενικότερα του μέσου αυτού. Άλλωστε μετέχουν στη χρήση και την κατά κόρον εκμετάλλευσή του. Η ταινία (όπως και η τηλεοπτική εικόνα) γίνεται σχεδόν η ίδια γεγονός, με μεγαλύτερη ισχύ ακόμα κι από το γεγονός που αναπαριστά. Κι αυτά που συνέβησαν το 2015 στην Ελλάδα, από όποια σκοπιά κι αν τα κρίνει κάποιος, για ορισμένους καλό είναι να ξεχαστούν. Ακόμα καλύτερα να σβηστούν, όχι να υπάρχουν στο διηνεκές. Θα προσπαθήσουμε να εξηγήσουμε γιατί πιο κάτω.
Γιατί η ταινία του Γαβρά; Γιατί στην κοινωνία του θεάματος, οι ίδιοι που σήμερα του επιτίθενται, τον είχαν ανυψώσει για τους δικούς τους λόγους –άλλοι επειδή ήταν Έλληνας και δόξαζε την πατρίδα του, άλλοι επειδή έπρεπε να επιδείξουν μια κατά συνθήκη απέχθεια στα δικτατορικά καθεστώτα που οι ταινίες του καταγγέλλουν, άλλοι απλώς επειδή πουλούσαν τα έργα του. Πάει πολύ, όμως, να του συγχωρήσουν το θράσος να ασχοληθεί με αυτά τα «αναμμένα κάρβουνα». Γιατί όσο είναι αναμμένα, δεν καίνε μόνο τον υποψήφιο να καεί Κώστα Γαβρά, ή τον Τσίπρα που «έκανε κωλοτούμπα», αφού «κατέστρεψε τη χώρα». Καίνε και όσους είναι αναγκασμένοι να απαντήσουν στο ερώτημα των επερχόμενων «θεατών»: «Εσύ τι έκανες σ΄ εκείνο τον πόλεμο;»
Αν η ταινία είναι ένα «γεγονός» με μαζική απεύθυνση και μακρά διάρκεια, το ερώτημα θα αναγεννάται –για όλους, όχι μόνο για τους κακούς, που βρέθηκαν πολύ κακώς στην κυβέρνηση από ένα «λάθος» του αδαούς λαού. Εκτός αυτού, θα θυμίζει στο διηνεκές, στις αίθουσες και τα δωμάτια ενηλίκων και ανηλίκων, ότι κάτι εκτός προγράμματος, κάτι εκτός σχεδίου συνέβη τότε, όποια κι αν είναι η αφηγηματική πόζα στην οποία βασίστηκε η ταινία. Και είναι μείζον ζητούμενο αυτό το «λάθος» της ιστορίας όχι μόνο να μην επαναληφθεί, αλλά να μην αναφέρεται καν η ύπαρξή του, γιατί βάζει ιδέες.

Η σωστή πλευρά της Ιστορίας

Βέβαια, μαζί μ΄ αυτή την απόκρυψη της επικίνδυνης παρέκβασης, της απόπειρας να αμφισβητηθεί η συνταγή και η εξουσία επιβολής της, κρύβεται και μια άλλη αλήθεια. Ο Αλ. Παπαχελάς, από την πρώτη σελίδα της εφημερίδας που διευθύνει, βρήκε, αυτές ακριβώς τις μέρες, μια αφορμή για να μας υποδείξει ότι «η μάχη του ”Μένουμε Ευρώπη” άξιζε παρά το κόστος. Οι οπαδοί του ήταν από τη σωστή πλευρά της Ιστορίας». Όχι τυχαία. Το καλοκαίρι του 2015, όταν εκτυλίσσονταν τα γεγονότα που θέλει να απαθανατίσει, από τη σκοπιά της, η ταινία, αν η πρώτη φωνή στη χορωδία έψαλε «μένουμε Ευρώπη», η δεύτερη φωνή τραγουδούσε «Γερούν γερά». Ο εστί μεθερμηνευόμενο, δεν επιθυμούμε μόνο την Ευρώπη, αλλά και τα όρντινα της νεοφιλελεύθερης ψυχής της, που φυλάσσονται στην κρύπτη του Γιούρογκρουπ, όπου η τήρηση πρακτικών απαγορεύεται αυστηρά. Και γι΄ αυτή τη δεύτερη φωνή, αυτό το σεγόντο, δύσκολα βρίσκεις διαθέσιμο κάποιον να πει ότι είναι υπερήφανος. Τουλάχιστον, από όσους είναι αναγκασμένοι να επιθυμούν την ψήφο των «αφελών».
Αυτή είναι και μια ουσιώδης διαφορά ανάμεσα σ΄ αυτούς που έλεγαν «ναι» και χάρηκαν με τη μετατροπή του «όχι» σε εκβιασμένο «ναι», και σ΄ εκείνους που είπαν ελεύθεροι «όχι», αλλά συμβιβάστηκαν, μετά από πολιορκία, με το εκβιασμένο «ναι». Ψιλά γράμματα, θα πείτε. Καθόλου. Ιδίως τώρα που ακόμα και ο Σόιμπλε φαίνεται διατεθειμένος να κάνει… αυτοκριτική. Αυτές οι αυτοκριτικές, βέβαια, δεν τρώγονται. Μπορεί να ροκανίσουν, όμως, όσους έψαλαν το «Γερούν γερά», γιατί τους αφήνουν ακάλυπτους, γυμνούς, στην κοινή θέα, θαυμαστές μιας πολιτικής, την οποία είναι έτοιμοι ακόμα και οι σκληροί εμπνευστές της να αποποιηθούν, αν τους είναι χρήσιμο.
Όσο λιγότεροι, λοιπόν, δούνε την ταινία του Γαβρά, τόσο το καλύτερο για τους αρνητές της. Κι αν τη δούνε, δυστυχώς, πολλοί, ας έχει τουλάχιστον το μυαλό τους γανωθεί με την εκ των προτέρων κριτική των ειδημόνων, μια που οι πολλοί είναι, όπως ξέρουμε, αδαείς…

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)