Ως κοινωνική αναπαράσταση της υγείας και της αρρώστιας, νοείται ένα ιεραρχημένο σύνολο παραγόντων και η σχετική θέση σε αυτό του διπόλου «υγεία-αρρώστια» όπως το επιλέγει και το διαμορφώνει μία κοινωνική ομάδα.
Κατά την ιατρική επιστήμη και τον παγκόσμιο οργανισμό υγείας (Π.Ο.Υ), υγεία είναι η κατάσταση πλήρους σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας και όχι μόνο η απουσία ασθένειας ή αναπηρίας.
Έτσι λοιπόν, η έννοια της υγείας δεν αποδίδεται μόνο από την ιατρική, η οποία την προσεγγίζει από καθαρά βιολογική άποψη, αλλά και από άλλους παράγοντες όπως το περιβάλλον, η οικονομία, η εργασία, η κοινωνία, η πολιτική, η κάλυψη των οποίων αποτελεί προϋπόθεση για την καλή υγεία.
Αυτοί οι παράγοντες είναι που πληττόμενοι στη σύγχρονη εποχή δημιουργούν την πολλαπλή κρίση (υγειονομική, οικονομική, μεταναστευτική, περιβαλλοντική).
Κατά την Χάνα Άρεντ, ζούμε σε ένα πρότυπο κοινωνίας εντός του οποίου οι άνθρωποι είναι περιττοί. Έτσι στο σύγχρονο κόσμο διαμορφώνονται και επικρατούν δύο κυρίως χαρακτηριστικά που αποτελούν προϋπόθεση για την εμφάνιση της σύνθετης κρίσης. Η βία και το κέρδος, που εκδηλώνονται με πολέμους, τρομοκρατία, μετακινήσεις πληθυσμών, φτώχια και καταστροφή του περιβάλλοντος. Η πανδημία Covid-19 πλήττει ιδιαίτερα τους κοινωνικά αποκλεισμένους και τους μετανάστες. Πρόσφατα ακόμα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (Δ.Ν.Τ) και ο πρόεδρος της ομοσπονδιακής τράπεζας των Η.Π.Α, Τζερόμ Πάουελ, συμφώνησαν ότι οι σοβαρές επιδημίες διευρύνουν την ανισότητα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς, με το βάρος να πέφτει στους άνεργους και στους χαμηλόμισθους εργαζόμενους.
Έχει ήδη αρχίσει μια δραματική κοινωνική κρίση λόγω έκρηξης της ανεργίας αλλά και της αύξησης των μεταναστευτικών ροών, χαρακτηριστικά που αποτελούν μόνιμες πηγές τροφοδότησης ανισοτήτων. Είναι γνωστό πλέον ότι οι μακροχρόνιοι άνεργοι, έχουν αυξημένο κίνδυνο για υψηλή νοσηρότητα, πρόωρη θνησιμότητα, καθώς και διαταραχές ψυχικής υγείας όπως κατάθλιψη, φοβικό άγχος και αίσθημα κατωτερότητας.
Η ανάπτυξη διαπολιτισμικών κοινοτήτων λόγω της παγκοσμιοποίησης, της πολιτισμικότητας και του μεταναστευτικού κύματος, προτρέπει το πολιτικό σύστημα και το σύστημα υγείας να αναπροσαρμόσει την χρήση των κοινωνικών δομών με προγράμματα τόσο πρόληψης όσο και άρσης του κοινωνικού αποκλεισμού, στα πλαίσια της αξιοπρέπειας που επιτάσσει ο ανθρωπισμός.
Ταυτόχρονα όμως η πανδημία απέδειξε ότι αποτελεί τον απόλυτο εξισωτή πλουσίων και φτωχών. Και τούτο διότι, επειδή χτυπάει τον πιο αδύναμο κρίκο, προκύπτει ως αδήριτος ανάγκη πλέον η προστασία των αδυνάτων. Μια προστασία που πέραν των οικονομικών χαρακτηριστικών πρέπει να αναδεικνύει και την ηθική ισότητα μεταξύ των ανθρώπων. Η ισότητα μάλιστα μεταξύ πλουσίων και φτωχών τίθεται και από τον ίδιο τον ιδρυτή του Οικονομικού Φιλελευθερισμού Άνταμ Σμίθ. Όχι ισότητα ως προς τον κατεχόμενο πλούτο αλλά ως προς την αξιοπρέπεια. Όμως ισότητα στην αξιοπρέπεια σημαίνει αξιοπρεπή διαβίωση και άρα διασφάλιση των απαραίτητων συνθηκών υγειονομικού, μορφωτικού και οικονομικού χαρακτήρα.
Η υγειονομική κρίση μας υπενθύμισε ότι η μετάδοση ασθενειών από τα είδη της πανίδας στον άνθρωπο αποδεικνύει την αλληλεξάρτηση της ανθρώπινης υγείας με την υγεία των ζώων και την ακεραιότητα του περιβάλλοντος. Στο περιοδικό τεχνολογίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής “Cordis”, ως απάντηση στην παγκόσμια κρίση από τον Covid-19 οι επιστήμονες προτείνουν, πρώτον, την ανάπτυξη πολιτικών μετάβασης στην «καθαρή ενέργεια» μέσα από την δημιουργία ενεργειακών πλέον συστημάτων με ουδέτερο αποτύπωμα άνθρακα και δεύτερον, συμφωνία όλων των «νέων πράσινων πολιτικών» με την Διάσκεψη των Παρισίων για την Κλιματική Αλλαγή (COP 21), αποκλείοντας αφενός μεν επιβαρυντικούς για τον περιβάλλον τομείς όπως η ανάπτυξη άμμου-πίσσας, αφετέρου δε την προώθηση μιας συνολικής πρότασης για χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα στην Ε.Ε.
Είναι αντιληπτό ότι από όλους τους συμμετέχοντες στην παγκόσμια κρίση παράγοντες, ο υγειονομικός είναι εκείνος που πρέπει πρωτίστως και επειγόντως να αντιμετωπιστεί. Η μοναδική προστασία της υγείας λοιπόν επικεντρώνεται στα συστήματα υγείας των κρατών και στον πρώτο πυλώνα επαφής με την ασθένεια, την πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας (Π.Φ.Υ).
Το 1978 ο Π.Ο.Υ πραγματοποίησε συγκέντρωση 134 χωρών στην πόλη Almaty (πρώην Alma-Ata) του Καζακστάν για μια σύγχρονη προσέγγιση της Π.Φ.Υ. Η διακήρυξη του συνεδρίου (διακήρυξη της Alma-Ata) ορίζει την υγεία ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και αναγνωρίζει την Π.Φ.Υ ως το κλειδί για την επίτευξη του στόχου «Υγεία για Όλους» σε όλο τον κόσμο, παροτρύνοντας την ενσωμάτωση της στα συστήματα υγείας όλων των κρατών. Από το 2018, μετά το συνέδριο της Astana, η Π.Φ.Υ καθίσταται πλέον παγκόσμια προτεραιότητα.
Στην Ελλάδα, η πρώτη παρέμβαση για Π.Φ.Υ έγινε το 1983 με τον ιδρυτικό νόμο του Ε.Σ.Υ (Ν.1397/1983). Το 2017 η Ελληνική Κυβέρνηση επηρεασμένη από την διακήρυξη της Alma-Ata, έθεσε μεταρρυθμιστικό έργο στην Π.Φ.Υ. Έτσι ο νόμος 4486/2017 προσδιορίζει τις υπηρεσίες της Π.Φ.Υ: προγράμματα πρόληψης νοσημάτων, προσυμπωματικού ελέγχου, χρόνια νοσήματα, αναπαραγωγική φροντίδα, φροντίδα μητέρας και παιδιών, εμβολιασμοί, ψυχική υγεία, αντιμετώπιση εξαρτήσεων, κοινωνική φροντίδα, Δημόσια Υγεία, κατ’ όικον φροντίδα και νοσηλεία, επείγουσα προ-νοσοκομειακή φροντίδα (Φ.Ε.Κ. 115, Ν.4486/2017).
Παράλληλα στην σύγχρονη ηλεκτρονική εποχή, η Π.Φ.Υ οφείλει να αποτελέσει κέντρο «ψηφιακής κοινωνίας», εφαρμόζοντας τεχνολογικές πλατφόρμες για κοινότητες, στα πλαίσια της παγκόσμιας προοπτικής για την καλή υγεία, μέσα από φορείς τύπου Ι.Μ.Ι.Α (International Medical Informatics Association). Μία ήδη ενεργός εφαρμογή παγκοσμίως είναι η ψηφιακή υγεία. Το 2019 ο Π.Ο.Υ κυκλοφόρησε τις πρώτες κατευθυντήριες οδηγίες βάσει στοιχείων για την ψηφιακή υγεία (first-ever evidence-based guidelines) που αποτελούν το πρώτο βήμα για την καθοδήγηση των κυβερνήσεων τόσο στον τομέα της υγείας γενικότερα, όσο και κατά την πανδημία.
Σε πολιτικό επίπεδο η πανδημία αποκάλυψε την ανεπάρκεια τόσο των φιλελεύθερων πολιτικών όσο και των ιδιωτικών συστημάτων υγείας, με την λογική του κέρδους να θέτει το οικονομικό συμφέρον σαν πρώτο σε σχέση με όλα τα άλλα.
Σήμερα όλοι ομνύουν στο δημόσιο σύστημα υγείας, η στήριξή του οποίου καθώς και των ανθρώπων που νοσούν πρέπει να είναι η προτεραιότητα της οικονομικής πολιτικής.
Ο διεθνής Τύπος (WSJ, Financial Times) έχει ήδη πάρει θέση υπέρ του δημόσιου τομέα.
«Απέναντι στην κρίση του ανθρώπου ας σώσουμε τουλάχιστον τα σώματα ώστε το μέλλον να παραμείνει δυνατό» έγραφε ο Αλμπέρ Καμύ, επιμένοντας ότι η προστασία του ανθρωπίνου σώματος και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας αποτελεί τον θεμελιώδη λίθο της πολιτικής.
Γιώργος Καζιόλας
Ιατρός Ρευματολόγος
Διευθυντής Ε.Σ.Υ
Κέντρο Υγείας Ηλιούπολης (Αττικής)
