Πολυγραφότατος και πολυδιαβασμένος λογοτέχνης, ο επονομαζόμενος και Μαξίμ Γκόρκι της Ελλάδας. Η «πένα» του έχει αμεσότητα, λυρισμό, δύναμη και ρεαλισμό. Έργα του, όπως τα μυθιστορήματα «Συννεφιάζει», «Οι κερασιές θα ανθίσουν φέτος» και το μπεστ-σέλερ «Ένα παιδί μετράει τ' άστρα» διαβάστηκαν πολύ από τη νεολαία τις δεκαετίες του '50, του '60 και του '70.
Γεννήθηκε το 1906 ή κατ' άλλους το 1912 στο χωριό Αγία Κυριακή της Μικράς Ασίας και το πραγματικό του όνομα ήταν Δημήτριος Μπαλάσογλου ή Βαλασιάδης. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή, η οικογένειά του περιπλανήθηκε αρκετά, μέχρι να εγκατασταθεί το 1923 στο χωριό Εξαπλάτανος της Έδεσσας.
Η οικογένειά του ήταν εύπορη, αλλά έχασε τα πάντα στον Μεγάλο Ξεριζωμό. Έτσι, ο νεαρός Δημήτρης αναγκάστηκε από τα νεανικά του χρόνια να εργαστεί σκληρά ως λαντζέρης, λούστρος, ψάλτης, δάσκαλος και επιστάτης στα έργα του Γαλλικού Ποταμού (Λουδίας). Από τον ποταμό Λουδία εμπνεύστηκε το φιλολογικό του ψευδώνυμο Λουντέμης. Η στράτευσή του στην Αριστερά και η πολιτική δράση μέσα από τις γραμμές του ΚΚΕ του στοίχισε την αποβολή του απ' όλα τα γυμνάσια της χώρας.
Στα ελληνικά γράμματα εμφανίσθηκε πολύ νωρίς, το 1927, με δημοσιεύσεις ποιημάτων του σε εφημερίδες της Έδεσσας. Το 1930 ποιήματα και διηγήματά του δημοσιεύτηκαν στο λογοτεχνικό περιοδικό «Νέα Εστία», ενώ το 1934 υπογράφει για πρώτη φορά ως Μενέλαος Λουντέμης στο διήγημά του «Μια νύχτα με πολλά φώτα κάτω από μια πόλη με πολλά αστέρια».
Έπειτα από μια οδύσσεια μετακινήσεων, ο Λουντέμης θα έλθει στην Αθήνα και θα γνωριστεί με αριστερούς διανοούμενους, οι οποίοι σύχναζαν στη λέσχη «αν Σουσί» της οδού Πατησίων. Καθοριστική ήταν η γνωριμία του με τους διακεκριμένους ομοτέχνους του Κώστα Βάρναλη, Άγγελο Σικελιανό και Μιλτιάδη Μαλακάση. Ο τελευταίος θα τον βοηθήσει να βρει δουλειά ως βιβλιοθηκάριος στην «Αθηναϊκή Λέσχη» και να ανασάνει οικονομικά.
Την ίδια εποχή αναπτύσσει στενή φιλία με τον καθηγητή της Φιλοσοφικής Δημήτρη Βέη, ο οποίος θα τον δεχθεί ως ακροατή στις παραδόσεις του, αφού ο Λουντέμης δεν μπορούσε να εγγραφεί στη Φιλοσοφική, καθώς δεν είχε τελειώσει το γυμνάσιο, λόγω των πολιτικών του περιπετειών και της οικονομικής του ανέχειας. Το 1938 ήταν ήδη φτασμένος συγγραφέας και τιμήθηκε με το Μέγα Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας για τη συλλογή διηγημάτων του «Τα πλοία δεν άραξαν».
Στην κατοχή οργανώθηκε στο ΕΑΜ και διετέλεσε γραμματέας της οργάνωσης διανοουμένων. Κατά τον εμφύλιο συλλαμβάνεται για τα αριστερά του φρονήματα, δικάζεται για εσχάτη προδοσία και καταδικάζεται σε θάνατο, ποινή που δεν εκτελέστηκε ποτέ. Αντ' αυτού, εξορίζεται σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Μακρόνησο και στον Άη Στράτη, μαζί με το Θεοδωράκη και τον Ρίτσο.
Το 1956 τον μετέφεραν στην Αθήνα από τον τόπο εξορίας του για να δικαστεί, επειδή, σύμφωνα με το κατηγορητήριο, στο βιβλίο του «Βουρκωμένες μέρες» αναφέρονται «….προπαρασκευαστικές πράξεις εσχάτης προδοσίας….». Στη δίκη που έγινε με τον εμφυλιοπολεμικό νόμο 509/47, οι μάρτυρες υποστήριξαν ότι το βιβλίο του «προπαγανδίζει τας πολιτικάς του ιδέας, θίγει την έννοια του κράτους, κλονίζει την εμπιστοσύνη του λαού στη Δικαιοσύνη, καλλιεργεί το μίσος».
Επιφανείς πνευματικές προσωπικότητες έσπευσαν να τον υπερασπιστούν (Άγις Θέρος, Γιώργος Θεοτοκάς, Κώστας Βάρναλης, Στράτης Δούκας, Ασημάκης Πανσέληνος, Κώστας Κοτζιάς), υποστηρίζοντας ότι το βιβλίο του «είναι ένα εξαιρετικό έργο, γεμάτο αγάπη για τον άνθρωπο και πίστη στην πορεία του προς το μέλλον». Απολογούμενος, ο Λουντέμης δέχτηκε παρέμβαση του προέδρου, ο οποίος του είπε πως «αν πράγματι νιώθεις στοργή για το παιδί και τη γυναίκα σου, θα 'πρεπε να 'χεις κάνει δήλωση αποκήρυξης του ΚΚΕ». Και η απάντηση του Λουντέμη: «Χρειάστηκαν εκατομμύρια χρόνια για να γίνουν τα τέσσερα πόδια δύο. Δεν θα τα κάνω πάλι τέσσερα εγώ».
Μετά τη δίκη και την απαγόρευση κυκλοφορίας των βιβλίων του, το κλίμα είναι βαρύ για τον Λουντέμη. Εκπατρίζεται στο Βουκουρέστι και χάνει την ελληνική ιθαγένεια από τη δικτατορία του Παπαδόπουλου. Στη Ρουμανία συνεχίζει το συγγραφικό του έργο, αλλά νοσταλγεί πάντα την πατρίδα, «ένα ελληνικό καφεδάκι...μιά ρετσίνα..», έγραφε σ' ένα φίλο του. Μετά την μεταπολίτευση ανακτά την ελληνική ιθαγένεια και επιστρέφει στην Ελλάδα το 1976. Δεν πρόλαβε να χαρεί για την επάνοδό του και στις 22 Ιανουαρίου 1977 πεθαίνει από καρδιακή προσβολή και ενταφιάζεται στο Α' Νεκροταφείο Αθηνών.
Ο Μενέλαος Λουντέμης ανήκει στους έλληνες λογοτέχνες του μεσοπολέμου που στράφηκαν προς τον κοινωνικό ρεαλισμό. Η ιδιοτυπία του έργου του έγκειται στον «ερασιτεχνικό» τρόπο γραφής, τον οποίο υπηρέτησε εν πλήρει συνειδήσει, καθώς ο ίδιος υποστήριζε πως δε τον ενδιαφέρει η Τέχνη, αλλά η καταγραφή της πραγματικότητας και η κατάδειξη της κοινωνικής ανισότητας. Το έργο του εντάσσεται στο ρεύμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού (Κνουτ Χάμσουν, Μαξίμ Γκόργκι, Παναΐτ Ιστράτι κ.ά.): ρεαλιστική απεικόνιση τοπίων και προσώπων με έντονη αισθηματολογία, που αγγίζει κάποτε το μελοδραματισμό, βιωματική γραφή, ηθογραφικά και συμβολικά στοιχεία.
Στη λογοτεχνία του Λουντέμη δεσπόζει η τάση του να στρέφεται εξ' ολοκλήρου γύρω από ένα κεντρικό πρόσωπο - αφηγητή, που ανήκει στους περιθωριακούς τύπους των καταπιεσμένων κοινωνικά στρωμάτων και το οποίο μας δίνει την προσωπική του οπτική της μοναξιάς, του ανεκπλήρωτου του έρωτα και της δυστυχίας του κόσμου. Μέρος της κριτικής (Ζήρας) του καταλογίζει τεχνικές και εκφραστικές ατέλειες, στρατευμένο ύφος που αποβαίνει σε βάρος της οικονομίας της, αφήγησης, αλλά αναγνωρίζει τον λυρικό του οίστρο. Κάποιοι άλλοι θεωρούν το έργο του απολύτως ξεπερασμένο σήμερα, καθώς αναφέρεται σ' ένα κόσμο που δεν υπάρχει πια.
Ποιήματα του Λουντέμη μελοποίησαν οι αδερφοί Κατσιμίχα («Ερωτικό Κάλεσμα») και ο συνθέτης Σπύρος Σαμοΐλης («Οι κερασιές θ' ανθίσουνε και φέτος»).
Ερωτικό κάλεσμα
Έλα κοντά μου, δεν είμαι η φωτιά.
Τις φωτιές τις σβήνουν τα ποτάμια.
Τις πνίγουν οι νεροποντές.
Τις κυνηγούν οι βοριάδες.
Δεν είμαι, δεν είμαι η φωτιά.
Έλα κοντά μου δεν είμαι άνεμος.
Τους άνεμους τους κόβουν τα βουνά.
Τους βουβαίνουν τα λιοπύρια.
Τους σαρώνουν οι κατακλυσμοί.
Δεν είμαι, δεν είμαι ο άνεμος.
Εγώ δεν είμαι παρά ένας στρατολάτης
ένας αποσταμένος περπατητής
που ακούμπησε στη ρίζα μιας ελιάς
ν᾿ ακούσει το τραγούδι των γρύλων.
Κι αν θέλεις, έλα να τ' ακούσουμε μαζί.
Οι κερασιές θ' ανθίσουνε και φέτος
Οι κερασιές θ' ανθίσουνε και φέτος στην αυλή
και θα γεμίσουνε με άνθη το παρτέρι.
Μικρή που είναι η άνοιξη σαν είσαι δίχως ταίρι,
πικρή που είναι η ζωή!
Άνοιξε το παράθυρο στην πρωινή γιορτή,
για νάμπουν οι μοσκοβολιές από το περβόλι.
Αχ, κάθε του τριαντάφυλλο και μια πληγή από βόλι,
και μια πληγή από βόλι είναι για σε, ποιητή
Μικρή που είναι η άνοιξη σαν είσαι δίχως ταίρι,
πικρή που είναι η ζωή!
Νύσταξα να σε καρτερώ, έρωτα, και να λιώνω,
μπρος στο βιβλίο της ζωής σκυμμένος μια ζωή!
Μα αν ήτανε να ερχόσουνα για ένα έστω πρωί
χίλια θε να `δινα πρωινά να ζούσα εκείνο μόνο!
Μικρή που είναι η άνοιξη σαν είσαι δίχως ταίρι,
πικρή που είναι η ζωή!
***********************************
Ιχνηλάτες: Η ζωή και το έργο του ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΛΟΥΝΤΕΜΗ
Η ζωή και το έργο του συγγραφέα ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΛΟΥΝΤΕΜΗ (κατά κόσμον ΔΗΜΗΤΡΗ ΒΑΛΑΣΙΑΔΗ) και κυρίως η δράση του κατά τη διάρκεια του εμφυλίου είναι το θέμα αυτού του επεισοδίου της εκπομπής «ΙΧΝΗΛΑΤΕΣ». Σκιαγραφείται το πορτρέτο του μοναχικού συγγραφέα και ιδεαλιστή ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΛΟΥΝΤΕΜΗ με αναφορές στο ξεκίνημα της συγγραφικής του δραστηριότητας και στην οικονομική του ανέχεια όταν σε νεανική ηλικία χρειάστηκε να εργαστεί σκληρά. Η εκπομπή κάνει αναδρομή στις πολιτικές περιπέτειες του ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΛΟΥΝΤΕΜΗ, τις διώξεις του και τις συλλήψεις του κατά τον εμφύλιο για τα αριστερά του φρονήματα και την εξορία του στα στρατόπεδα συγκέντρωσης της Μακρονήσου και του Αη Στράτη, τον εκπατρισμό του στη Ρουμανία και την αφαίρεση της ελληνικής ιθαγένειας από το καθεστώς της Δικτατορίας του 1967. Στο επεισόδιο μιλά η τραγουδίστρια ΔΑΝΑΗ, η οποία αναφέρεται στα γεγονότα του 1947 όταν τον προστάτεψε από τη σύλληψη, στην αχώριστη φιλία τους, στην προτροπή της να εκδώσει τα έργα του. Ο ηθοποιός ΚΩΣΤΑΣ ΚΑΖΑΚΟΣ αναφέρεται στη συνάντησή του με τον λογοτέχνη στο Βουκουρέστι, το 1974, και φωτίζει στοιχεία της προσωπικότητάς του. Ο συγγραφέας ΖΑΚΙΝΟΣ ΦΙΛΟΣΩΦ μιλάει για την περίοδο του αντάρτικου και τη συνάντησή του, όντας ο ίδιος διοικητής στρατοπέδου εξορίστων γυναικών στο Τρίκερι, με την τρίχρονη κόρη του λογοτέχνη ΜΥΡΤΩ, ενώ στο έργο του ΛΟΥΝΤΕΜΗ αναφέρεται και ο εκδότης του ΑΡΙΣΤΕΙΔΗΣ ΚΛΑΔΟΣ. Οι ηθοποιοί ΜΕΛΙΝΑ ΜΠΟΤΕΛΗ, ΑΛΜΠΕΡΤΟ ΕΣΚΕΝΑΖΥ, ΟΛΓΑ ΠΟΛΙΤΟΥ, ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ ΚΑΛΛΕΡΓΗΣ και ΜΑΝΟΣ ΚΑΤΡΑΚΗΣ διαβάζουν αποσπάσματα από κείμενα του. Προβάλλεται ρεπορτάζ με δηλώσεις του ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΛΟΥΝΤΕΜΗ μετά την επιστροφή του στην πατρίδα το 1976, και περιέχονται πλάνα από το σπίτι του στη Βάρη όπου έζησε μέχρι το θάνατό του και από την κηδεία του. Επίσης, πλούσιο φωτογραφικό υλικό με το συγγραφέα και εκδόσεις των έργων του. Ακούγεται τέλος, ηχητικό απόσπασμα με τη φωνή του του ΜΕΝΕΛΑΟΥ ΛΟΥΝΤΕΜΗ. Στο επεισόδιο τραγουδά ο ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΕΛΕΠΙΔΗΣ.
(Με πληροφορίες από το sansimera.gr)
