Ο φετινός επίσημος εορτασμός της απελευθέρωσης της Αθήνας μέσω σπουδαίων εκδηλώσεων με λαϊκή συμμετοχή, αποτελεί αξιέπαινη πρωτοβουλία της Περιφέρειας Αττικής και του Δήμου Αθηναίων.
Θα έπρεπε όμως, από τις εκδηλώσεις να είχε αναδειχθεί και το γεγονός ότι ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας της περιόδου 1941-44 εξελίχθηκε με πολλούς τρόπους. Δεν ήταν μόνο ένοπλος αγώνας. Υπήρξε νικηφόρος διότι χρησιμοποίησε πολλές μορφές δράσης, μεταξύ των οποίων μαζικές δράσεις μη βίας και πολιτικής ανυπακοής.
Να θυμηθούμε λοιπόν, ότι η Εθνική Αντίσταση είχε ήδη κορυφωθεί από το 1943, που ήταν ίσως η πιο καθοριστική χρονιά για το κίνημα του Ελληνικού λαού κατά της ναζιστικής κατοχής. Ειδικότερα, στις 23 Φεβρουαρίου 1943 ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ, (Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων) ενώ μία ημέρα μετά πραγματοποιήθηκαν απεργίες εργατών, υπαλλήλων και καθηγητών στην Αθήνα για την επιβίωση και τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης. Ακολούθησε ακόμα μία ειρηνική διαδήλωση του λαού της Αθήνας με αφορμή την κηδεία του ποιητή Κωστή Παλαμά στις 28 Φεβρουαρίου.
Οι αγώνες κατά της πολιτικής επιστράτευσης των ναζί, κορυφώθηκαν στις 5 Μαρτίου 1943, με μεγάλες απεργίες εργαζομένων και διαδήλωση 200.000 λαού, όπως γράφει στο βιβλίο του για την Εθνική Αντίσταση ο Ευάγγελος Μαχαίρας [«50 Χρόνια Μετά», εκδ. Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα 1995].
Ο ενωμένος μαζικός λαϊκός αγώνας είχε πάρει πολλές μορφές από την αρχή της κατοχής. Ας θυμηθούμε ότι το 1943 είχε ήδη κερδηθεί ο ειρηνικός αγώνας του ΕΑΜ κατά της πείνας και, όπως έλεγε ένα από τα πιο γνωστά αντιστασιακά τραγούδια:
«Το ΕΑΜ μας έσωσε από την πείνα /Θα μας σώσει κι από τη σκλαβιά»
Με άλλα λόγια, η εποποιία της Εθνικής Αντίστασης και η απελευθέρωση της Αθήνας αποδεικνύουν περίτρανα ότι μαζικοί λαϊκοί αγώνες μπορεί να είναι νικηφόροι και υπό κατοχή, κάτι που έχει αποδείξει στις μέρες μας και η Ιντιφάντα – ιδιαίτερα η πρώτη – στην κατεχόμενη Παλαιστίνη. Τόσο η ελληνική, όσο και η διεθνής εμπειρία επιβεβαιώνει την αλήθεια ότι η μη βία μπορεί να είναι επαναστατική.
Ας θυμηθούμε ότι κινήματα μη βίας και πολιτικής ανυπακοής (civil disobedience) αναπτύχθηκαν σε διάφορες ιστορικές περιόδους, με κορυφαίο σύμβολο πολιτικής ανυπακοής την Αντιγόνη, από την αρχαιότητα, ενώ στη διάρκεια του 20ου αιώνα, σε τέτοια κινήματα πρωταγωνίστησαν μεγάλες προσωπικότητες, όπως ο Γκάντι, ο Ράσσελ, ο Αϊνστάιν και ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ.
Των δράσεων πολιτικής ανυπακοής υπεραμύνθηκε και ο μεγάλος θεωρητικός της νομικής επιστήμης John Rawls, ο οποίος έχει γράψει ότι «η πολιτική ανυπακοή είναι μια δημόσια, μη βίαιη και συνειδητή παράβαση του νόμου που αναλαμβάνεται με σκοπό την αλλαγή των νόμων ή των κυβερνητικών πολιτικών». Πρώτος θεωρητικός της πολιτικής ανυπακοής ήταν ο αμερικανός Ντέιβιντ Θορό, ο οποίος διατύπωσε τη θεωρία του το 1848.
Κινήματα μη βίας και πολιτικής ανυπακοής υπήρξαν πολλά πέραν του Ατλαντικού, αλλά και στην Ευρώπη από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Μία από τις πιο σημαντικές μορφές πολιτικής ανυπακοής είναι η άρνηση στράτευσης και συμμετοχής σε πολέμους για λόγους συνείδησης. Παράδειγμα ο γνωστός φιλόσοφος Μπέρτραντ Ράσσελ, εκ των πρωτεργατών του παγκόσμιου και του ευρωπαϊκού αντιπυρηνικού κινήματος, ο οποίος είχε αρνηθεί να πάρει μέρος στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο και συμμετείχε στην καμπάνια «No Conscription», που είχε τότε αναπτυχθεί, κάτι που του είχε στοιχίσει την εξάμηνη φυλάκισή του στο Μπρίξτον.
Επίσης, να μην ξεχνούμε ότι και η αντίθεση στον πόλεμο του Βιετνάμ πήρε τη μορφή και της άρνησης στράτευσης από χιλιάδες νέους των ΗΠΑ ενώ και σήμερα υπάρχει στο Ισραήλ σημαντικό κίνημα των νέων που αρνούνται να καταταγούν στο στρατό και να υπηρετήσουν στα κατεχόμενα παλαιστινιακά εδάφη.
Η αποτελεσματικότητα των κινημάτων μη βίας, επιβεβαιώνεται από την ιστορία, πέραν πάσης αμφιβολίας, καθώς όπως γνωρίζουμε, ο Μαχάτμα Γκάντι κλόνισε συθέμελα με τη δράση του την κραταιά Βρετανική αυτοκρατορία και πέτυχε την απελευθέρωση της μεγάλης χώρας του το 1947.
Ας σημειωθεί, ωστόσο, ότι τόσο οι Γκάντι και Ράσσελ όσο και ο Μ Λ Κίνγκ υπήρξαν αλληλέγγυοι με τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα των λαών, που υποχρεώθηκαν να καταφύγουν και σε ένοπλο αγώνα για την ανεξαρτησία τους.
Στην Ελλάδα, μετά την Εθνική Αντίσταση, μη βίαιες μορφές δράσης αναπτύχθηκαν από τους αγωνιστές της αριστεράς ακόμα και μέσα στις φυλακές και τις εξορίες, ενώ στοιχεία πολιτικής ανυπακοής είχε η πραγματοποίηση, κυρίως από τον Λαμπράκη, της πρώτης Μαραθώνιας Πορείας Ειρήνης (21 Απριλίου 1963), που είχε απαγορευθεί από την τότε κυβέρνηση Καραμανλή.
Τέλος, οι κινηματικές δράσεις πολιτικής ανυπακοής διεθνώς έχουν εδώ και πολλές δεκαετίες εμπλουτιστεί με τη δράση του Πράσινου κινήματος, που γνωρίζουμε πολύ καλά από τις περικυκλώσεις των πυρηνικών βάσεων και των πυρηνικών εργοστασίων και από τον απόπλου πλοίων της Greenpeace για την παρεμπόδιση των γαλλικών πυρηνικών δοκιμών στο Ν. Ειρηνικό.
Ο Πάνος Τριγάζης είναι μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ
