Πριν από καιρό, οι αριστερές και προοδευτικές δυνάμεις κατάλαβαν εκ του εκλογικού αποτελέσματος ότι είχαν κάνει λάθος. Η αποτυχία του Μελανσόν να μπει στο δεύτερο γύρο, προσπερνώντας την Λεπέν και διεκδικώντας την Προεδρία από τον Μακρόν, παρότι οι υποψήφιοι των αριστερόστροφων κομμάτων θα μπορούσαν να ξεπεράσουν στον πρώτο γύρο και αυτό ακόμα το ποσοστό του νικητή Μακρόν, τους έκανε κατόπιν εορτής να σκεφτούν το αυτονόητο: να ενωθούν. Το πολύ καλό αποτέλεσμα στις βουλευτικές εκλογές που ακολούθησαν κατέστησε προφανή τα οφέλη της στρατηγικής της ενότητας. Η ζημιά, όμως, είχε γίνει.
Την Κυριακή που μας πέρασε, ο κατακερματισμός των ιταλικών προοδευτικών και αριστερών δυνάμεων επέτρεψε την άνοδο στην εξουσία ενός συνασπισμού δυνάμεων ακροδεξιών και δεξιών κομμάτων. Το γεγονός ότι τα ποσοστά των πρώτων ήταν αθροιστικά μεγαλύτερα από αυτά των δεύτερων μάς ξαναφέρνει μπροστά στο σκάνδαλο: η «αριστερή πολυκατοικία» δεν μπορεί να συνεννοηθεί όσο καλά μπορεί η «δεξιά πολυκατοικία», με βαρύτατες συνέπειες για τις κοινωνίες στις οποίες αυτό συμβαίνει.
Η δεξιά πολυκατοικία
Είναι αλήθεια ότι η προοπτική της εξουσίας ενώνει τις δεξιές πολιτικές ελίτ. Είναι, επίσης, αλήθεια ότι τα οικονομικά (και άρα τα μιντιακά) συμφέροντα μεσολαβούν, ώστε να δημιουργηθεί εκείνη η πολιτική συμμαχία που να τα εξυπηρετεί. Είναι, όμως, σαφές ότι τα δεξιά πολιτικά κόμματα διακατέχονται λιγότερο από το «ναρκισσισμό των μικρών διαφορών», ενώ συχνά επιδεικνύουν πρακτικό πνεύμα στη διαχείριση των συμμαχιών τους. Οι ιδεολογικές τους διαφορές, καίτοι υπαρκτές, δεν φαντάζουν ανυπέρβλητες. Ο ίδιος ο συντηρητισμός έχει αναδειχθεί σε ένα γενικό αξιακό σχήμα το οποίο κανονικοποιείται όσο ο φόβος εξαπλώνεται και όλο και περισσότεροι άνθρωποι αντιδρούν αντανακλαστικά προσπαθώντας να αμυνθούν απέναντι σε υπαρκτούς και φανταστικούς κινδύνους. Οι «κίνδυνοι» αυτοί έξω από το σπίτι, ωστόσο, πείθουν τους ενοίκους της δεξιάς πολυκατοικίας να κοιμούνται «με τις πόρτες ανοιχτές».
Η αριστερή πολυκατοικία
Τα αριστερόστροφα κόμματα δίνουν μεγαλύτερη σημασία στην ιδεολογία, και αυτό είναι η δύναμη και η αδυναμία τους. Αφενός διατηρούν λίγο έως πολύ το αίτημα της αλλαγής του υπάρχοντος, αφετέρου όμως τονίζουν τις διαφορές τους αποστρέφοντας συχνά το βλέμμα τους από τη μεγάλη εικόνα και τον κοινό αντίπαλο. Είναι αλήθεια ότι η ενότητα στη βάση, όπως αυτή εκφράζεται κατά καιρούς από τις μαζικές κινητοποιήσεις, παίζει το ρόλο που παίζουν τα μεγάλα συμφέροντα στη δεξιά πολυκατοικία: πιέζει για κοινή δράση. Όμως, όταν η κινηματική δράση δεν επιβάλει το πρακτικό πνεύμα του αγώνα ενάντια στον κοινό αντίπαλο, τα αριστερά και προοδευτικά κόμματα παρουσιάζουν εικόνα εμφυλίου, τη στιγμή που η κοινωνία θέλει να πολεμήσει τα κακώς κείμενα με την ισχύ. Τη στιγμή, λοιπόν, που η επίκληση της «αλλαγής» και της «ελπίδας» απαιτεί τουλάχιστον την επίδειξη ενότητας, προκειμένου να πείσει για τη δυνατότητα υλοποίησής της, οι ένοικοι της αριστερής πολυκατοικίας «είναι στα κάγκελα»…μεταξύ τους.
Η ενότητα είναι το πρόγραμμα
Προφανώς, κάποιος/α θα μπορούσε να αντιτείνει στη μέχρι τώρα ανάλυση: με ποιο πρόγραμμα θα συνασπιστούν οι αριστερές και προοδευτικές δυνάμεις; με οποιοδήποτε; Φυσικά, και έχει σημασία το πρόγραμμα. Όμως, πρέπει να γίνει κατανοητό ότι σε κάποιο βαθμό η ίδια η ενότητα είναι το πρόγραμμα, υπό την έννοια ότι οι άνθρωποι που πλήττονται και θέλουν να προστατευθούν αποζητούν την ισχύ, είτε στην αριστερή είτε στη δεξιά εκδοχή της. Η ισχύς αυτή προκύπτει από την ενότητα, για να μην πω ότι είναι μια μετωνυμία της. Το πρόγραμμα των πολλών, για να το πω αλλιώς, είναι πώς να πάψουν να νιώθουν ανίσχυροι.
Η ενότητα φτιάχνει το πρόγραμμα
Ένα συμμαχικό πρόγραμμα, από την άλλη, δεν μπορεί παρά να αποτελεί αποτέλεσμα διαβούλευσης. Δεν είναι νοητό τα δημοκρατικά κόμματα να διατυπώνουν ένα πρόγραμμα και μετά να καλούν τους οιονεί συμμάχους να τοποθετηθούν επί αυτού. Αυτό δημιουργεί αμέσως ιεραρχικές σχέσεις και καθιστά τη στήριξη στο πρόγραμμα επιφανειακή και επισφαλή.
Η ενότητα κάνει πειστικό το πρόγραμμα
Έπειτα, οι άνθρωποι πάντα ρωτούν: «και πως θα υλοποιήσετε το πρόγραμμά σας;» Οπότε, δεν έπεται ακριβώς η συμμαχία του προγράμματος, καθώς η συμμαχία κάνει πειστικό το πρόγραμμα για τρεις τουλάχιστον λόγους: α) αφού συστρατεύονται πολλά κόμματα σε ένα πρόγραμμα αλλαγής, πάει να πει ότι ισχύει ότι «πάμε κατά διαόλου», δεν είναι τελικά καταστροφολογία, β) αφού συστρατεύονται τόσα κόμματα σε αυτό το πρόγραμμα αλλαγής, πρέπει να είναι καλό, γ) αφού συστρατεύονται τόσα κόμματα σε αυτό το πρόγραμμα αλλαγής, μπορεί να υλοποιηθεί. Για την ακρίβεια, το πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ που εκφώνησε ο Α. Τσίπρας από το βήμα της ΔΕΘ είναι ό,τι χρειάζεται η χώρα αυτή τη στιγμή για να μη βουλιάξει στην παρακμή στην οποία τη σπρώχνει η κυβέρνηση Μητσοτάκη. Ωστόσο, είναι πειστικό μόνο στο βαθμό που θα στηριχθεί (αυτό ή μια νέα εκδοχή του) και από άλλες δυνάμεις. Για την ακρίβεια, τότε θα γίνει ευρέως γνωστό και θα υπάρξει ενδιαφέρον γύρω από αυτό.
Το πρόγραμμα που θα φέρει την ενότητα
Το πρόγραμμα που θα εγγυηθεί μια συμμαχία δεν μπορεί να είναι διεξοδικό, αλλά μίνιμουμ, και να εμπνέεται από την αντίθεση στον κοινό αντίπαλο (νεοφιλελεύθερες και αυταρχικές πολιτικές) και τη δέσμευση στις κοινές εκπροσωπήσεις (εργαζόμενοι και μικρομεσαία επιχείρηση) και στόχους (κοινωνικό κράτος, απασχόληση, δικαιώματα, δίκαιη μετάβαση σε ΑΠΕ και 4η βιομηχανική επανάσταση, αποτελεσματικός και αδιάφθορος δημόσιος τομέας).
*Ο Δημήτρης Παπανικολόπουλος είναι διδάκτορας Πολιτικής Επιστήμης και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου.
