Τέτοια εποχή κάθε χρόνο, πολλά γράφονται για τις εισαγωγικές εξετάσεις, για το «χάλι» των Πανεπιστημίων που δέχονται τόσους πολλούς φοιτητές χωρίς τα ίδια να έχουν λόγο, και προτείνονται λύσεις που είναι είτε ανεδαφικές και ανέφικτες είτε έχουν στόχο τη μετατροπή της Ανώτατης Εκπαίδευσης σε έναν μηχανισμό αποκλεισμού των πολλών. Υπάρχει, βέβαια, και μια μικρή ομάδα πολιτών και εκπαιδευτικών που επαναλαμβάνει ορισμένα αυτονόητα ελπίζοντας κάποια στιγμή να επικεντρωθεί η συζήτηση σε αυτά τα αυτονόητα.

Το πρόβλημα
Η όποια συζήτηση για τις εισαγωγικές και τα Πανεπιστήμια είναι αδιέξοδη, αν δεν είναι σχεδόν αποκλειστικά επικεντρωμένη στο Λύκειο και ειδικά στην Γ' Λυκείου. Και καμία λύση δεν έχει νόημα να συζητηθεί αν δεν υπάρχει μία συμφωνία ως προς το πρόβλημα που πρέπει να λυθεί. Ερώτημα, λοιπόν: Είμαστε μια χώρα με ζωντανή και παιδαγωγικά λειτουργική Γ' Λυκείου ή είμαστε μια κοινωνία στην οποία έχει στην πράξη ακυρωθεί αυτή η σχολική βαθμίδα; Υπάρχει η Γ' Λυκείου ως μια τάξη με συγκεκριμένο ρόλο ως προς το μέλλον των παιδιών ή είναι μια γραφειοκρατικά υπαρκτή αλλά στην πραγματικότητα ανύπαρκτη τάξη;

Απερίφραστα και κατηγορηματικά, λοιπόν: Είμαστε μια χώρα χωρίς Γ' Λυκείου. Και σε αυτήν τη φάση δεν έχει νόημα να συζητήσουμε τους λόγους από τους οποίους προέκυψε η σημερινή κατάσταση αφού το ζητούμενο είναι να αναγνωρισθεί δημόσια μια πραγματικότητα που τη βιώνουν γονείς, εκπαιδευτικοί και μαθητές αλλά δεν θέλουν να την αναγνωρίσουν δημόσια. Ας πούμε με θάρρος, λοιπόν, πολιτικά κόμματα, ομοσπονδίες εκπαιδευτικών και γονέων ποια είναι η πραγματικότητα και ας αρχίσουμε μετά να συζητάμε και για τα αίτια και για τις λύσεις.

Κύριο χαρακτηριστικό της πολιτικής κουλτούρας (συμπεριλαμβανομένης της συνδικαλιστικής) είναι η αδυναμία να συζητήσουμε και να συμφωνήσουμε ως προς το πρόβλημα για το οποίο προτείνονται λύσεις. Οι όποιες κυβερνητικές ρυθμίσεις είναι μία συγκεκριμένη απάντηση σε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα. Τα πολιτικά κόμματα αρνούνται να υιοθετήσουν μια τέτοια προβληματική: διαφωνούν για τις απαντήσεις που δίνει το όποιο κυβερνών κόμμα, χωρίς να συζητήσουν ποιο είναι το πρόβλημα.

Γιατί μπορεί κάλλιστα να συμφωνήσουμε για το πρόβλημα και να διαφωνήσουμε για την προτεινόμενη λύση. Προφανώς η ενίσχυση μιας πολιτικής κουλτούρας όπου αποφεύγουμε να συζητάμε για τα προβλήματα αλλά τσακωνόμαστε για τις λύσεις βολεύει: Η συμφωνία ως προς τα προβλήματα έχει τον κίνδυνο να οδηγήσει ενδεχομένως και σε συμφωνία ως προς τις λύσεις ή, έστω, να οδηγήσει στη μερική αποδοχή των λύσεων.

Προτάσεις
Σε όλες τις χώρες η μία ή οι δύο τελευταίες τάξεις του Λυκείου δεν έχουν τον ίδιο χαρακτήρα όπως οι υπόλοιπες. Και είναι απολύτως λογικό τα παιδιά να σταματούν τη γενική εκπαίδευση και να αρχίζουν να προσανατολίζονται σε αυτά που τους ενδιαφέρουν για τα επόμενα στάδια της εκπαίδευσής τους.

Στη χώρα μας για πολλές δεκαετίες, το Λύκειο παρέχει γενική παιδεία μαζί με εξειδίκευση. Αποτέλεσμα: στην Γ' Λυκείου να αγνοούνται μέχρι και να γελοιοποιούνται τα γενικά μαθήματα και τα ειδικά μαθήματα να έχουν καταντήσει να είναι επέκταση της φροντιστηριακής καθημερινότητας.

Το φροντιστηριοποιημένο σχολείο έχει γίνει καθεστώς και σε αυτό έχουν συναινέσει πολλοί εκπαιδευτικοί, γονείς και μαθητές.

Ας μην κρυβόμαστε, λοιπόν. Ο μεγάλος ασθενής είναι η Γ' Λυκείου.

Κάναμε μια προσπάθεια να αλλάξουμε την κατάσταση. Καταργήσαμε τα γενικά μαθήματα και αυξήσαμε τον αριθμό ωρών των τεσσάρων υποχρεωτικών μαθημάτων ανά κατεύθυνση ειδίκευσης, ώστε εκπαιδευτικοί και μαθητές να έχουν την ευχέρεια να ολοκληρώσουν την ύλη χωρίς βιασύνες. Τα παιδιά να μην έχουν το άγχος ότι όλα στο σχολείο γίνονται απλώς για να περάσει η ώρα και πως η βασική προετοιμασία γίνεται στα φροντιστήρια και στα ιδιαίτερα. Οι εκπαιδευτικοί να μπορούν να ξεδιπλώσουν τις ικανότητες και δυνατότητές τους σε ένα πλαίσιο που δεν τους ακυρώνει. Τα μηνύματα από παντού στη διάρκεια της πρώτης χρονιάς εφαρμογής ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντικά.

Προφανώς χρειάζονται βελτιώσεις, προφανώς χρειάζονται ριζικές αλλαγές στα προγράμματα σπουδών της Α' και Β' Λυκείου ώστε να ενισχυθεί η γενική παιδεία. Ολα αυτά, όμως, έχουν ως προϋπόθεση να απαντήσουμε συλλογικά στο θεμελιώδες ερώτημα ως προς την αντίληψη που (πρέπει να) έχουμε για την Γ' Λυκείου και να προσδιορίσουμε τον χαρακτήρα της – δηλαδή, τον προπαρασκευαστικό της ρόλο.

Το απολυτήριο
Το άλλο τεράστιο θέμα που θα πρέπει να συζητηθεί, πριν από την όποια συζήτηση για τις εισαγωγικές εξετάσεις, είναι η χαμηλή αξιοπιστία του απολυτηρίου. Δεν είναι δυνατόν να παίρνουν τα παιδιά απολυτήριο στο οποίο δεν εξασφαλίζεται καμία απολύτως αντικειμενικότητα και ο σημερινός τρόπος οδηγεί σε διαπλοκές και ηθικές εκπτώσεις. Ο οικείος εκπαιδευτικός βάζει τα θέματα, επιτηρεί και διορθώνει. Προσπαθήσαμε να το αλλάξουμε, προτείναμε ένα σύστημα όπου το απολυτήριο δεν θα είναι κάτι που, όπως σήμερα, όλοι το υποτιμούν. Η κυβέρνηση κατάργησε τη διάταξή μας και αντ’ αυτής θεσμοθέτησε την Τράπεζα Θεμάτων μαζί με ένα σωρό νέες εξετάσεις από την Α' Λυκείου που θα συνυπολογίζονται στον βαθμό απολυτηρίου: πλήρης αποπροσανατολισμός και η χαρά της παραπαιδείας.

Εάν, λοιπόν, αναβαθμιστεί το απολυτήριο, τότε θα μπορούμε να μιλάμε και για την πρόσβαση στο Πανεπιστήμιο είτε μόνο με τον βαθμό του απολυτηρίου στα Τμήματα που δεν έχουν μεγάλη ζήτηση, είτε να αρχίσει να συνυπολογίζεται και ο βαθμός του απολυτηρίου μαζί με τις κεντρικές εξετάσεις για την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια. Και εδώ προχωρήσαμε σε τομές θεσμοθετώντας μαζί με την αναβάθμιση του απολυτηρίου, την πρόσβαση στο Πανεπιστήμιο με μόνον το απολυτήριο. Το εμμονικό υπουργείο, χωρίς καν να αξιολογήσει τις ρυθμίσεις, τις κατάργησε.

Στη σημερινή συγκυρία, αποκλειστικός στόχος πρέπει να είναι η επανασύσταση της Γ' Λυκείου και η παράλληλη αναβάθμιση του απολυτηρίου. Οι συζητήσεις για τη συνολική ανασυγκρότηση της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ή για την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια απλώς παρατείνουν ένα καθεστώς που συνεχώς επιδεινώνεται ως προς την Γ' Λυκείου.

* τέως υπουργός Παιδείας, Ερευνας και Θρησκευμάτων