Με αφορμή τις εκδηλώσεις που οργανώνει ΙΝΠ για τις εμπειρίες από την αριστερή διακυβέρνηση, ο Κώστας Δουζίνας μιλάει για όλα όσα "μας υποχρεώνουν να επικαιροποιήσουμε τις κλασικές αναλύσεις και να τις συνθέσουμε με νέες θεωρητικές σχολές", αλλά και την ευθύνη της αριστερής διανόησης, μιλάει για τις κυβερνητικές εμπειρίες και τις διερευνήσεις που πρέπει να γίνουν προκειμένου να "καταλήξουμε στον νέο δημοκρατικό δρόμο για τον σοσιαλισμό".

Τοποθετούμενος στη συζήτηση των ημερών για τη διεύρυνση του ΣΥΡΙΖΑ επισημαίνει ότι "το βασικό πρόβλημα δεν είναι η απειλή πασοκοποίησης, αλλά τι είδος Αριστεράς είμαστε" και υπογραμμίζει με νόημα ότι "ο αριστερός πρέπει να είναι μελαγχολικός όχι γι' αυτά που έχασε αλλά γι' αυτά που δεν έχει πετύχει ακόμα”.

Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη

* Η νέα πολιτική συνθήκη που διαμορφώθηκε μετά τις πρόσφατες εκλογές πώς κινητοποιεί το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς;

Προφανώς, όπως και ο ΣΥΡΙΖΑ, βρισκόμαστε σε μια περίοδο ανασύνταξης και επανεκκίνησης. Τα αποτελέσματα των εκλογών, που μας ανέδειξαν στο μεγαλύτερο αριστερό κόμμα στην Ευρώπη, μας δημιουργούν αυξημένες ευθύνες. Έτσι, το ΙΝΠ αποφάσισε μια σειρά από δράσεις, εκδηλώσεις και σχεδιασμούς που σηματοδοτούν μια ριζική ανασύνταξη της θέσης και του έργου μας. Στην προηγούμενη περίοδο, πρέπει να παραδεχτούμε, δεν βρισκόμαστε μαχητικά στη μάχη των ιδεών. Λίγο υπερβολικά, θα έλεγα ότι οι αντίπαλοί μας είχαν την ιδεολογική ηγεμονία στην επιστημονική έρευνα, τον δημόσιο διάλογο και την πάλη για τη διαμόρφωση της «κοινής γνώμης».

Η ευθύνη μας σήμερα είναι να αναβαθμίσουμε την παρουσία μας στη δημόσια σφαίρα, στη σκέψη και τον πολιτισμό και να αντιπαρατεθούμε στις κοινότυπες ιδέες της νεοφιλελεύθερης Δεξιάς που φαίνεται να επικράτησαν την προηγούμενη περίοδο. Έχουμε υποχρέωση να επιστρέψουμε στον προνομιακό μας χώρο της θεωρίας, της ιδεολογίας, της επιστήμης, έναν χώρο που πριν μερικές δεκαετίες είχε αναζωογονήσει η ανανεωτική Αριστερά. Χρειαζόμαστε σήμερα μια νέα πολιτιστική και ιδεολογική επανάσταση.

* Βαρύ ακούγετε αυτό. Πώς ορίζονται οι επαναστάσεις σ’ αυτά τα πεδία σήμερα;

Η δική μας Αριστερά χτυπήθηκε περισσότερο απ’ όλες τις άλλες με την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού. Χάσαμε τις βεβαιότητες που μας έδινε μια νομοτελειακή φιλοσοφία της Ιστορίας, χάσαμε τη σιγουριά της ενιαίας εργατικής τάξης και του πολιτικού της υποκείμενου, ως αποτέλεσμα υποφέρουμε από την έλλειψη μιας κοινής θεωρητικής και ιδεολογικής ραχοκοκαλιάς.

Σ’ αυτές τις συνθήκες κέρδισε ο ΣΥΡΙΖΑ την κυβέρνηση και όχι βέβαια την εξουσία. Και παρά τις μεγάλες επιτυχίες της, όπως η αντιστροφή της ανθρωπιστικής κρίσης, η έξοδος από τα Μνημόνια, η Συμφωνία των Πρεσπών, το θεωρητικό και ιδεολογικό έλλειμμα παραμένει. Αυτό καθορίζει σήμερα την ευθύνη της αριστερής διανόησης. Για να μπορέσουμε να επιστρέψουμε στην προνομιακή μας θέση και να επηρεάσουμε τη δημόσια σφαίρα, πρέπει να ξεκαθαρίσουμε μια σειρά από θεωρητικά θέματα που τα είχαμε εγκαταλείψει εν μέρει και η εκλογική επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ το 2015 επέτρεψε να τα βάλουμε κάτω από το χαλί. Οι θεωρητικές επαναστάσεις, σύμφωνα με τον Kuhn, γίνονται όταν το κυρίαρχο παράδειγμα δεν μπορεί να ερμηνεύσει και περιθωριοποιεί μια σειρά προβλημάτων. Τότε το αντικαθιστά ένα νέο. Ίσως βρισκόμαστε σε μια τέτοια μεταβατική περίοδο.

* Σε ποια αναφέρεστε;

Να ξεκινήσουμε από την νέα οργάνωση της εργασίας και της κοινωνικής αναπαραγωγής -η τέταρτη βιομηχανική επανάσταση, η μεταφορντικη κοινωνία- η «γενική διάνοια» του Μαρξ, η κλιματική κρίση, η παρακμή της Δύσης και η μεγάλη μετανάστευση, το μέλλον του έθνους - κράτους.

Όλα αυτά μας υποχρεώνουν να συνθέσουμε τις κλασικές αναλύσεις, αν είναι δυνατόν, με νέες θεωρητικές σχολές: τη μετααποικιοκρατική και την queer θεωρία, την βαθιά οικολογία, τη μεταδομιστική πολιτική φιλοσοφία, τον ψυχαναλυτικό και φαινομενολογικό μαρξισμό. Γυρίζοντας στη δικιά μας εμπειρία, η διακυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ έχει δημιουργήσει ένα ανεπανάληπτο ιστορικό και θεωρητικό αρχείο που πρέπει να καταγραφεί, να αξιολογηθεί και να γίνει διαθέσιμο στη δική μας και την ευρωπαϊκή Αριστερά. Όπως μπαίνουμε πια για τα καλά στον 21ο αιώνα, χρειαζόμαστε μια μεγάλη διαβούλευση για την έννοια της Αριστεράς, που, χρησιμοποιώντας την πλούσια εμπειρία και το θεωρητικό μας οπλοστάσιο, θα δημιουργήσει ένα νέο αριστερό όραμα.

* Πώς μπορούμε να ορίσουμε αυτή τη «νέα» Αριστερά; Ποια θεωρείτε ότι πρέπει να είναι τα συστατικά της και ποια στοιχεία από το παρελθόν της πρέπει να εγκαταλείψει;

Αυτό βέβαια είναι το πιο σημαντικό αντικείμενο έρευνας για το Ινστιτούτο και την αριστερή διανόηση. Είναι χαρακτηριστικό ότι το Ευρωπαϊκό Δίκτυο Transform ζήτησε από το Ινστιτούτο να οργανώσει και να συντονίσει μια πανευρωπαϊκή έρευνα γι’ αυτό το θέμα, μια και η ελληνική διανόηση και το Ινστιτούτο έχει τις γνώσεις, το παρελθόν των αντιστάσεων και την εμπειρία της κυβέρνησης. Επομένως ότι πω θα είναι προλεγόμενα. Πρέπει να ξανακοιτάξουμε την έννοια του πολιτικού υποκείμενου πέρα από την παραδοσιακή οντολογία, να εξετάσουμε πώς η αριστερή ιδεολογία συντονίζεται με τις ανάγκες και τις επιθυμίες του υποκειμένου, να μιλάει δηλαδή και στο μυαλό και στην καρδιά, πώς η δημοκρατία περνάει από την αντιπροσώπευση στην άμεση συμμετοχή.

Πρέπει να εξετάσουμε νέες εκδοχές της πολιτικής οικονομίας για την εποχή της άυλης παραγωγής, πέρα από τον κεϋνσιανισμό και τον δογματικό μαρξισμό, να συνδυάσουμε την κοινωνική χειραφέτηση με την προστασία του πλανήτη. Πρέπει να σκεφτούμε τη δημιουργία νέων πρακτικών αντίστασης, που συνδυάζουν την ευαλωτότητα του υποκειμένου με τη συλλογικότητα. Πώς το"εγώ" γίνεται "εμείς" την εποχή της ακραίας εξατομίκευσης. Μέσα από τέτοιες διερευνήσεις, συνεχώς εξελισσόμενοι, θα διασφαλίσουμε τη συνέχεια.

Σειρά δράσεων από το Ινστιτούτο Νίκος Πουλατζάς

* Αυτή η επανεκκίνηση του ΙΝΠ μπορεί να περιοριστεί μόνο σε δημόσιες εκδηλώσεις; Μήπως χρειάζεται και άλλου τύπου παρεμβάσεις;

Οι δράσεις της επόμενης περιόδου είναι πολύμορφες, συμμετοχικές και διαδραστικές. Γι’ αυτό και η πρώτη μας υποχρέωση είναι να διευρύνουμε τον κατάλογο μελών του Ινστιτούτου. Έχουμε ήδη απευθύνει δημόσια πρόσκληση προς τον κόσμο της σκέψης, της διανόησης και του πολιτισμού να γίνουν μέλη του ΙΝΠ και να συνεισφέρουν στο έργο του. Μ’ αυτόν τον τρόπο συμμετέχουμε στη διεύρυνση του ΣΥΡΙΖΑ και προσπαθούμε να προσφέρουμε ένα πρότυπο στο κόμμα. Στην πρώτη γενική συνέλευση του διευρυμένου ΙΝΠ, τον Οκτώβριο, θα παρουσιάσουμε ένα σύνολο δράσεων στα μέλη και θα τους ζητήσουμε να δηλώσουν διαθεσιμότητα ανάλογα με τα ενδιαφέροντα και τις γνώσεις τους. Θα προχωρήσουμε μεταξύ άλλων στην ανάθεση μελετών και μικρών ερευνητικών προγραμμάτων που θα βοηθούν την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ και το κόμμα.

Ταυτόχρονα δημιουργούμε μια Ακαδημία στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ, που θα βοηθήσει στην θεωρητική και ιδεολογική τους κατάρτιση. Σύντομα θα προχωρήσουμε στην έκδοση περιοδικού και σειράς εισαγωγικών εκδόσεων για τις βασικές έννοιες της αριστερής θεωρίας. Και βέβαια, όπως είπαμε παραπάνω, μια σειρά σεμιναρίων και συνεδρίων θα ασχοληθούν με την εμπειρία της αριστερής διακυβέρνησης και τη θεωρία μας για τον 21ο αιώνα.

Οι δύο πρώτες συζητήσεις για την κυβερνητική εμπειρία θα γίνουν στη Θεσσαλονίκη στις 26 Σεπτεμβρίου με τον Αριστείδη Μπαλτά και στις 4 Οκτωβρίου με εμένα, ενώ στις 29 Σεπτεμβρίου στο Φεστιβάλ της Νεολαίας ΣΥΡΙΖΑ, θα έχουμε μια δημόσια συζήτηση για τα βιβλία «Εντός παρενθέσεως;» του Αριστείδη και το δικό μου «Από την έδρα στα έδρανα».

* Η κυβέρνηση έχει ήδη ανακοινώσει εκδηλώσεις και δηλώνει με κάθε τρόπο την πρόθεσή της να θέσει το δικό της ιδεολογικό στίγμα στην επέτειο των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Το ΙΝΠ τι προτίθεται να κάνει;

Η στάση της κυβέρνησης σ’ αυτό το θέμα είναι χαρακτηριστική μιας γενικότερης στροφής προς τη Δεξιά και τον εθνικισμό. Το είδαμε με τις δηλώσεις περί αλλαγής των σχολικών βιβλίων της Ιστορίας έτσι ώστε να καλλιεργείται η «εθνική» συνείδηση, το είδαμε με τα εκκλησιαστικά χαριεντίσματα, τις εκκενώσεις των σπιτιών από πρόσφυγες, με τον τερματισμό της έκδοσης δελτίων ΑΜΚΑ στους μετανάστες. Η ερμηνεία της Επανάστασης θα γίνει η μητέρα των ιδεολογικών μαχών.

Για μας τα 200 χρόνια από την Επανάσταση αποτελούν αφορμή για να κοιτάξουμε τη διαδρομή του ελληνικού κράτους από τη στιγμή της ίδρυσής του, να εξετάσουμε τις πολιτικές και κοινωνικές διαμάχες που το διαμόρφωσαν και τις δυσκολίες και δυνατότητες που ανοίγονται σήμερα. Οι επέτειοι αποτελούν ευκαιρία να κοιτάξουμε το μέλλον με τον φακό του παρελθόντος. Θα πάρουμε πρωτοβουλίες σε συνεργασία με πολιτιστικούς, πανεπιστημιακούς και κοινωνικούς φορείς για τη οργάνωση εκδηλώσεων, συζητήσεων και εκδόσεων, που θα εξετάσουν την Ιστορία της Ελλάδας πέρα από εθνικιστικές κραυγές, ιδεολογήματα και ιστορικούς μύθους.

* Μιλώντας για την εναρκτήρια σειρά εκδηλώσεων του ΙΝΠ, ποιες θεωρείτε ότι είναι οι πιο κομβικές εμπειρίες που αξίζει να μελετηθούν από την περίοδο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ;

Όλες οι εμπειρίες ήταν καινούργιες και όλες αξίζει να μελετηθούν. Ήταν η πρώτη αριστερή κυβέρνηση στην Ευρώπη και οι εμπειρίες της συνολικής κυβέρνησης και των επιμέρους υπουργείων θα αποτελέσουν πολύτιμο αρχείο και μάθημα. Θα επιλέξω ορισμένες πλευρές της διακυβέρνησης μέσα από τα δικά μου ενδιαφέροντα. Ξέρουμε από τη θεωρία του κράτους ότι βασικός σκοπός του είναι να αποτρέπει την άνοδο της Αριστεράς στην εξουσία και στις σπάνιες περιπτώσεις που συμβαίνει, να βάζει εμπόδια στις επιλογές της πολιτικής ηγεσίας. Τι εμπειρία έχουν τα κυβερνητικά στελέχη από τις σχέσεις τους με τους κρατικούς λειτουργούς; Μήπως πρέπει να επανεξετάσουμε τη θεωρία περί κράτους και δικαίου; Τι ρόλο έπαιξε η αριστερή θεωρία στην προετοιμασία, τις διαβουλεύσεις και τις αποφάσεις της κυβέρνησης; Οι σχέσεις κυβέρνησης, Κοινοβουλευτικής Ομάδας και κόμματος πέρασαν από περιόδους έντασης.

Πώς θα μπορούσε μια μελλοντική κυβέρνηση να εξασφαλίσει καλύτερη συνεργασία και μεγαλύτερη επιρροή των μελών του κόμματος στις κυβερνητικές αποφάσεις; Γυρίζοντας στην Ευρώπη, είναι προφανές ότι μια αριστερή και αντινεοφιλελεύθερη πολιτική δεν μπορεί να επιβιώσει αν αποφασίσει να συγκρουστεί. Τι μαθήματα παίρνουμε από τις διαπραγματεύσεις με τους θεσμούς; Είναι δυνατή μια αριστερή πολιτική στη θάλασσα του νεοφιλελευθερισμού;

Ο δημοκρατικός δρόμος για τον σοσιαλισμό στηρίζεται σε διαρθρωτικές αλλαγές στην κοινωνική και οικονομική πολιτική. Τι διαφέρουν από τις μεταρρυθμίσεις των εκσυχρονιστών και των φιλελεύθερων; Ποιες είναι οι προτεραιότητες μιας αριστερής κοινωνικής και δημοσιονομικής πολιτικής; Αυτά και άλλα ερωτήματα αποτελούν πτυχές μια ενιαίας επιστημονικής και ιδεολογικής αναζήτησης. Πώς θα είναι ο δημοκρατικός σοσιαλισμός του 21ου αιώνα και πως μπορούμε να τον πετύχουμε.

* Υπ’ αυτή την έννοια, προς ποια κατεύθυνση βλέπετε τη διεύρυνση του ΣΥΡΙΖΑ;

Νομίζω ότι στη συζήτηση που έχει ξεκινήσει οι περισσότερες παρεμβάσεις έχουν εξαντληθεί σε θέματα εσωτερικά και διαδικαστικά και όχι στην ποιοτική πλευρά του προβλήματος. Ας πάρουμε για παράδειγμα την αντιπαράθεση για το ψηφιακό κόμμα. Ήμουν από τους πρώτους που υποστήριξα ότι ο ΣΥΡΙΖΑ χρειάζεται ένα ψηφιακό συμπλήρωμα της φυσικής παρουσίας και συμμετοχής των μελών στις οργανώσεις.

Δεν πιστεύω ότι οι ψηφιακές πλατφόρμες ή οποιαδήποτε άλλη τεχνολογία πρέπει να αλλάξουν τα βασικά χαρακτηριστικά και αξίες της αριστερής οργάνωσης. Αντίθετα, θεωρώ ότι η χρήση των νέων τεχνολογιών θα απαντήσει στο βασικό πρόβλημα του ΣΥΡΙΖΑ: την έλλειψη δημοκρατίας και την αίσθηση των μελών ότι οι απόψεις τους δεν λαμβάνονται υπόψη. Στον διευρυμένο ΣΥΡΙΖΑ, οι οργανώσεις μελών πρέπει να λειτουργούν ως το «κόμμα στον χώρο» τους. Ως ένας συλλογικός διανοούμενος, που διαβουλεύεται και αποφασίζει για όλες τις πλευρές της ζωής του κόμματος.

Μ’ αυτή την έννοια, οι νέες τεχνολογίες με την αμεσοδημοκρατική τους διάσταση μπορούν να βοηθήσουν. Αλλά το σημαντικό για μένα είναι άλλο. Τα κόμματα φθίνουν παντού και στην Ελλάδα. Πρέπει λοιπόν να συζητήσουμε και να συμφωνήσουμε τι είναι η δική μας Αριστερά. Αυτό σημαίνει συνολικό, αναλυτικό και ευέλικτο πρόγραμμα για όλες τις πλευρές της κοινωνικής ζωής αλλά κυρίως ένα όραμα, μια ρεαλιστική ουτοπία, που θα εμπνεύσει πάλι τον κόσμο και κυρίως τους νέους. Επομένως το βασικό πρόβλημα δεν είναι η απειλή πασοκοποίησης, αλλά τι είδος Αριστεράς είμαστε.

Για μένα, το σοσιαλιστικό όραμα σήμερα αποτελεί έναν ορίζοντα, μια συνεχή πορεία μείωσης των ανισοτήτων και ενδυνάμωσης της δημοκρατίας. Όπως έλεγε ο Πουλαντζάς, ο σοσιαλισμός θα είναι δημοκρατικός ή δεν θα υπάρχει. Σήμερα σοσιαλισμός σημαίνει την συνεχή μεταφορά πόρων από το κεφάλαιο στην εργασία και ισχύος από το κράτος στους πολίτες. Αυτό το πρόγραμμα πρέπει να επεξεργαστούμε επιστημονικά, θεωρητικά, βιωματικά.

* Ο ΣΥΡΙΖΑ φαίνεται να μην μπορεί ακόμα να διαχειριστεί την εκλογική ήττα. Γιατί, θεωρείτε;

Παίρνει καιρό να συμβιβαστείς, να αποδεχτείς και να ενσωματώσεις μια απώλεια ή ήττα. Παρ’ ότι η Αριστερά ήταν συνηθισμένη σ’ αυτά. Αρνούμαστε την αποτυχία, θυμώνουμε, ψάχνουμε για εξιλαστήρια θύματα. Η αμηχανία, η ακηδία, η παράλυση, αλλά και η επιθετικότητα ή η στοχοποίηση, είναι συνηθισμένα στην περίοδο του πένθους. Πρέπει να ανακαλύψουμε τους υπεύθυνους, να απαγγείλουμε κατηγορίες, να βρούμε το επαναστατικό μας δίκιο. Έτσι εξωτερικεύουμε τις δικές μας ευθύνες και βρίσκουμε παρηγοριά στις αποτυχίες των άλλων. Αλλά η αποδοχή της ήττας προετοιμάζει τη νίκη. Πετύχαμε πολλά και αποτύχαμε σε άλλα. Θα προσπαθήσουμε ξανά και θα αποτύχουμε καλύτερα. Οι νίκες δεν είναι παρά διαβαθμίσεις της ήττας.

* Τα αποτελέσματα των πρόσφατων εκλογικών αναμετρήσεων έχουν μελετηθεί επαρκώς; Ποια είναι τα πρώτα συμπεράσματα που βγαίνουν; Μιλούμε ακόμα για την «αριστερή μελαγχολία» για την οποία μιλήσατε το 2015;

Όχι βέβαια, παρ’ ότι έχουμε ακούσει δεκάδες αιτίων και εξηγήσεων σε ένα καλειδοσκόπιο ερμηνείας της ήττας. Το αίτημα να μελετήσουμε είναι ταυτόχρονα και το αντίθετό του. Όσο περισσότερα λέμε, όσους νέους λόγους ανακαλύπτουμε -όλους εν μέρει ορθούς αλλά χωρίς να μπορούμε να τους βάλουμε σε συνεκτικό αφήγημα- τόσο απομακρυνόμαστε από την απάντηση. Πρέπει να μιλήσουμε, να παραπονεθούμε, αλλά αυτό γίνεται πολλές φορές απλώς θόρυβος. Η «επαρκής» μελέτη είναι δουλειά μελετητών στο μέλλον αλλά αδύνατη επιθυμία σήμερα. Η απώλεια του αντικείμενου αγάπης ανοίγει μια περίοδο πένθους με τα χαρακτηριστικά που είπαμε παραπάνω. Εκεί βρισκόμαστε ακόμη τώρα. Κάποια στιγμή το πένθος τελειώνει και ξαναγυρίζουμε στη ζωή με τις κανονικές της νευρώσεις. Αν όμως δεν μπορέσω να διαχειριστώ την απώλεια και να βγω από το πένθος, τότε το αντικείμενο εσωτερικεύεται. Με κάνει παθητικό, αδρανή, ανίκανο να δράσω. Αυτή είναι η (αριστερή) μελαγχολία. Η ψυχική εμμονή, η αδυναμία να αφήσω αυτό που έχασα. Ο αριστερός πρέπει να είναι μελαγχολικός όχι γι’ αυτά που έχασε αλλά γι’ αυτά που δεν έχει πετύχει ακόμη.