to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Κορωνοϊός SARS-CoV2: Προέλευση, εξέλιξη και αντιμετώπιση

Συνέντευξη με τον Γκίκα Μαγιορκίνη, επίκουρο καθηγητή στο Τμήμα Υγιεινής και Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ


Η ανθρωπότητα βρίσκεται πλέον στη δίνη της πανδημίας του νέου κορωνοϊού SARS-CoV2. Νέα κρούσματα καταγράφονται κάθε μέρα και η λίστα των θυμάτων ολοένα και αυξάνεται. Την ίδια ώρα, η επιστημονική κοινότητα δίνει αγώνα δρόμου προκειμένου να αντιμετωπιστεί και να περιοριστεί ο ιός.

Η ομάδα του «Πρίσματος» συνάντησε τον διακεκριμένο επιστήμονα Γκίκα Μαγιορκίνη, επίκουρο καθηγητή στο Τμήμα Υγιεινής και Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ.

Σε μια κρίσιμη περίοδο, κατά την οποία η ανθρωπότητα δοκιμάζεται από τη δίνη της πανδημίας του νέου κορωνοϊού, το μέλος της ομάδας εργασίας που σε συνεργασία με το υπουργείο Υγείας και τον ΕΟΔΥ συμβάλλει στη διαχείριση της κατάστασης Γ. Μαγιορκίνης σημειώνει ότι «η βαρύτητα της επιδημίας έγκειται στη δυναμική να προσβάλλει μεγάλο μέρος του πληθυσμού».

Ταυτόχρονα τονίζει τη σημασία των δυνατοτήτων που προσφέρει το σύστημα Υγείας λέγοντας ότι «παίζουν σημαντικό ρόλο» ώστε να αντιμετωπιστεί ο ιός.

* Με αφορμή πρόσφατη δημοσίευσή σας σχετικά με τον νέο κορωνοϊό (SARS-CoV2) τι συμπεράσματα μπορούμε να εξάγουμε από τη μελέτη του γενετικού υλικού του ιού;

Τα πρώτα συμπεράσματα που εξάγαμε από τη μελέτη του γενετικού υλικού του ιού σε σύγκριση με γενετικά υλικά από άλλους ιούς είναι κατ’ αρχάς ότι ο ιός είναι πολύ συγγενικός με ιούς που έχουν απομονωθεί από νυχτερίδες. Για την ακρίβεια, οι πιο συγγενικοί ιοί έχουν απομονωθεί όλοι από νυχτερίδες, συνεπώς είναι εξαιρετικά απίθανο να μην προήλθε από νυχτερίδες. Το δεύτερο συμπέρασμα που είναι επίσης σημαντικό είναι ότι ο ιός δεν προέκυψε ως αποτέλεσμα ενός μεγάλου «εξελικτικού άλματος», όπως είναι ο ανασυνδυασμός. Δεν «άρπαξε» γενετικό υλικό από κάποιον λιγότερο συγγενικό ιό για να μεταδίδεται αποτελεσματικά στους ανθρώπους. Η νέα ασθένεια είναι δηλαδή αποτέλεσμα μιας φυσιολογικής εξελικτικής διαδικασίας κατά την οποία συσσωρεύονται σταδιακά αλλαγές (μεταλλάξεις) στο γενετικό υλικό των ιών.

* Πού οφείλεται η αυξημένη μεταδοτικότητά του;

Η μεταδοτικότητα του ιού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως η πιθανή ανοσολογική απόκριση που υπάρχει στον πληθυσμό, η επιβίωση του ιού στο περιβάλλον αλλά και η προσβασιμότητα στα σημεία του σώματος που προσβάλλει. Όσον αφορά την ανοσολογική απόκριση, φαίνεται ότι προηγούμενες λοιμώξεις με άλλους κορωνοϊούς δεν προσφέρουν σημαντική διασταυρούμενη ανοσιακή απόκριση, σε αντίθεση με τη γρίπη, για την οποία μελέτες έχουν δείξει ότι λοίμωξη από παλαιότερα στελέχη γρίπης έχει έστω και κάποια μικρή ανταπόκριση. Όσον αφορά την επιβίωση του ιού στο περιβάλλον, δεν έχουμε ακόμα πολλά στοιχεία στη διάθεσή μας. Είναι πιθανόν να έχει παρόμοια με άλλους αντίστοιχους κορωνοϊούς.

Τέλος, όσον αφορά την προσβασιμότητα στα σημεία που προσβάλλει, φαίνεται ότι πιθανόν να πολλαπλασιάζεται ικανοποιητικά στο ανώτερο αναπνευστικό, γεγονός που σημαίνει ότι τα σταγονίδια δεν χρειάζεται να ταξιδέψουν μέχρι τους πνεύμονες για να ξεκινήσει η λοίμωξη. Αυτό το τελευταίο στοιχείο είναι ιδιαίτερα σημαντικό διότι τα ανατομικά εμπόδια στη μετάδοση του ιού είναι ελάχιστα. Ένα ιδιαίτερα ενδιαφέρον στοιχείο της μετάδοσης του ιού είναι η υπερμετάδοση, η δυνατότητα κάποιων ατόμων να μεταδίδουν τη νόσο σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι άλλοι. Δεν γνωρίζουμε ποια είναι τα χαρακτηριστικά των ατόμων αυτών για να τα εντοπίσουμε εγκαίρως. Αυτό όμως είναι ένα στοιχείο που φαίνεται ότι συντελεί στο να μπορεί ο συγκεκριμένος ιός να δημιουργεί μεγάλες επιδημίες σε μικρό χρονικό διάστημα. Το ίδιο στοιχείο έχει παρατηρηθεί και στον SARS-CoV καθώς και στον MERS-CoV. Επίσης, είναι ένα στοιχείο που θα πρέπει να έχουμε υπόψη είναι ότι μαθηματικά μοντέλα προβλέπουν ότι τα παθογόνα που μεταδίδονται με δυναμικές υπερμετάδοσης είναι πιθανόν να «μαζεύονται» πιο εύκολα μέσω καραντίνας. Τέλος, ένα άλλο στοιχείο που είναι πολύ σημαντικό στη δυνατότητα διείσδυσης στον πληθυσμό είναι η μετάδοση από ασυμπτωματικούς ή με ελάχιστα κλινικά συμπτώματα φορείς. Τα μαθηματικά μοντέλα προβλέπουν ότι όσο μεγαλύτερο είναι αυτό το ποσοστό των ελάχιστα συμπτωματικών φορέων τόσο πιο δύσκολο είναι να περιορίσεις την επιδημία τους.

* Σε τι οφείλεται η θνητότητα των ασθενών με βαριά συμπτώματα; Τι προκαλεί ο ιός στο ανθρώπινο σώμα;

Σε ένα ποσοστό ανθρώπων ο ιός θα προκαλέσει πνευμονία, δηλαδή λοίμωξη και φλεγμονή του πνεύμονα που έχει ως συνέπεια τη μείωση της οξυγόνωσης του αίματος. Για να βελτιωθεί η οξυγόνωση, το άτομο μπορεί να χρειαστεί οξυγόνο ή και να διασωληνωθεί. Υπάρχουν στοιχεία ότι μπορεί να προσβάλει και την καρδιά, το νευρικό σύστημα ή και τους νεφρούς.

* Εκτός από τη φυσική κατάσταση των ατόμων, το ποσοστό θνησιμότητας εξαρτάται και από άλλους παράγοντες; Μπορεί κάποιες χώρες ή κάποιοι πληθυσμοί να πλήττονται περισσότερο από άλλους;

Οι δυνατότητες που προσφέρει το σύστημα Υγείας παίζουν σημαντικό ρόλο. Στο κέντρο αυτής της προσπάθειας φαίνεται να βρίσκονται η ποιότητα και η προσβασιμότητα στα κρεβάτια της εντατικής θεραπείας.

* Μεταδίδεται ο ιός από τους ανθρώπους στα κατοικίδια ζώα και αντιστρόφως;

Δεν υπάρχουν δεδομένα που να δείχνουν κίνδυνο μετάδοσης από κατοικίδια ζώα και αντιστρόφως. Δεν γνωρίζουμε για κάποια αντίστοιχη ασθένεια του αναπνευστικού που να μεταδίδεται από τα κατοικίδια ζώα και αντιστρόφως.

* Θα πρέπει να μας ανησυχεί περισσότερο ο SARS-CoV2 σε σχέση με τον ιό της γρίπης, ο οποίος ευθύνεται για χιλιάδες θανάτους κάθε χρόνο;

Το γεγονός και μόνο ότι αυτοί οι δύο ιοί είναι συγκρίσιμοι, δηλαδή δυσκολευόμαστε να απαντήσουμε ποιος είναι «χειρότερος», λέει πολλά από μόνο του. Κατ’ αρχάς ότι o SARS-CoV-2 δεν είναι σαν τον πιο κοντινό του ξάδερφο, τον SARS-CoV, ο οποίος έχει κοντά στο 10% θνητότητα ή τον άλλο κορωνοϊό MERS-CoV, που έχει γύρω στο 20%-30% θνητότητα. Από τα διαθέσιμα στοιχεία φαίνεται ότι προκαλεί βαριά συμπτώματα στις ομάδες που έχουν λιγότερο προσδόκιμο επιβίωσης, δηλαδή ηλικιωμένους και άτομα με κάποιες βαριές ασθένειες. Προς το παρόν φαίνεται ότι τις πολύ μικρές ηλικίες τις επηρεάζει ελάχιστα, ενώ είναι ιδιαίτερα χαμηλή η νοσηρότητά του σε όλο το φάσμα των νεαρών ηλικιών. Η βαρύτητα της νόσου λοιπόν φαίνεται ότι είναι συνάρτηση της φυσικής κατάστασης και της υγείας του καθενός.

* Δεν είναι η πρώτη φορά που η ανθρωπότητα έρχεται αντιμέτωπη με τη συγκεκριμένη κατηγορία ιών. Οι επιδημίες SARS και MERS οφείλονταν επίσης σε κορωνοϊούς. Τι είναι διαφορετικό αυτή τη φορά;

Το βασικότερο είναι ότι είναι περισσότερο αποτελεσματικός στη μεταξύ ανθρώπων μετάδοση για τους λόγους που προαναφέραμε. Η βαρύτητα της επιδημίας έγκειται στη δυναμική να προσβάλλει μεγάλο μέρος του πληθυσμού.

* Υπάρχουν διαθέσιμες προβλέψεις και πιθανά σενάρια σχετικά με την εξέλιξη της νόσου; Θα ερχόμαστε κάθε χρόνο αντιμέτωποι με αυτή, όπως συμβαίνει με τη γρίπη;

Όπως ανέφερα και πριν, ο ιός διαφέρει από τη γρίπη στο ότι δεν μεταδίδεται ομοιόμορφα στον πληθυσμό, αλλά ακολουθεί πρότυπο υπερμετάδοσης. Αυτό σημαίνει στην πράξη ότι οι επιδημίες του είναι πιο εκρηκτικές, αλλά διαρκούν μικρότερο χρονικό διάστημα. Ένας τέτοιος ιός λοιπόν είναι πολύ δύσκολο να διατηρηθεί σε επιδημικά επίπεδα για τόσο μεγάλα χρονικά διαστήματα όπως αυτά της γρίπης.

* Πάνω από 300 κλινικές δοκιμές έχουν ξεκινήσει στην Κίνα σε ασθενείς2. Θεωρείτε ότι είμαστε κοντά στην εύρεση αποτελεσματικής θεραπείας;

Είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί το πόσο κοντά βρισκόμαστε στην εύρεση αποτελεσματικής θεραπείας. Το βασικό στοιχείο είναι ότι γίνονται προσπάθειες να δοκιμαστεί η πιθανή αποτελεσματικότητα σε φάρμακα που έχουν περάσει τις δοκιμές ασφάλειας (δηλαδή φάρμακα που γνωρίζουμε ήδη ότι είναι αποτελεσματικά σε άλλες ασθένειες). Αν είμαστε «τυχεροί», ίσως κάποιο από τα ήδη υπάρχοντα φάρμακα να αποδειχθεί αποτελεσματικό και να έχουμε σύντομα μαζί μας ένα όπλο, έστω και λίγο αποτελεσματικό.

* Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη Κινέζων επιστημόνων3 υπάρχουν ήδη δύο τύποι του ιού SARS-CoV-2. Ποιοι παράγοντες συντελούν στη μετάλλαξη του ιού και πώς μπορεί να επηρεάσουν οι διάφοροι τύποι του ιού την αντιμετώπισή του σε επίπεδο θεραπείας και πρόληψης;

Οι Κινέζοι συνάδελφοί μας περιγράφουν στο επιστημονικό τους άρθρο ότι στην επιδημία κυκλοφορούν δύο διακριτά στελέχη του κορωνοϊού, τα στελέχη L και τα στελέχη S, που διαφέρουν σε δύο χαρακτηριστικές μεταλλάξεις. Τα δύο στελέχη διέφεραν επίσης όσον αφορά τη βαρύτητα της νόσου καθώς και τη συχνότητά τους κατά την εξάπλωση της επιδημίας. Τα αποτελέσματα αυτά είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, αλλά θεωρώ ότι χρειάζεται πιο εκτεταμένη μελέτη για να διευκρινιστεί κατά πόσο αυτοί οι δύο ιοί είναι διαφορετικοί όσον αφορά τη μεταδοτικότητα και την παθογένειά τους. Ο ιός, όπως όλοι οι οργανισμοί, μεταλλάσσεται διαρκώς με τυχαίο τρόπο κατά τον πολλαπλασιασμό του. Στο ρεπερτόριο των μεταλλαγών που προκύπτουν επιδρά η φυσική επιλογή, δηλαδή τελικά επικρατούν οι μεταλλάξεις που δίνουν πλεονέκτημα επιβίωσης στον ιό, ενώ φθίνουν και τελικά εξαφανίζονται οι μεταλλάξεις που μειώνουν την πιθανότητα επιβίωσης του ιού. Η επιβίωση του ιού όμως είναι ένα σύνθετο φαινόμενο στο οποίο ο ξενιστής (δηλαδή ο άνθρωπος) παίζει σημαντικό ρόλο. Ο ταχύς θάνατος και τα βαριά συμπτώματα γενικά επιδρούν αρνητικά στην επιβίωση του ιού διότι εμποδίζουν την αποτελεσματική μετάδοσή του σε μεγάλο πληθυσμό.

* Εδώ και έναν μήνα έχει συγκροτηθεί ομάδα εμπειρογνωμόνων για την αντιμετώπιση των κρουσμάτων στη χώρα μας, στην οποία συμμετέχετε κι εσείς. Ποιοι είναι οι στόχοι και οι προτεραιότητες της ομάδας αυτής;

Οι στόχοι της ομάδας αυτής είναι να συμβάλει επιστημονικά στην εξέταση του θέματος της επιδημίας τους SARS-CoV2 στην Ελλάδα με βάση το γεγονός ότι το υπουργείο Υγείας και ο ΕΟΔΥ κάνουν τιτάνιες προσπάθειες να συλλέξουν επιστημονικά τεκμηριωμένες απόψεις και να λάβουν τις πιο αποτελεσματικές και ψύχραιμες αποφάσεις με γνώμονα πάντα την προστασία της υγείας των πολιτών.

* Μέχρι στιγμής δεν υπάρχει διαθέσιμη θεραπεία ούτε εμβόλιο. Πώς μπορούμε να προφυλαχθούμε από αυτόν; Τι μέτρα μπορούμε να πάρουμε σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο;

Κατ’ αρχάς θα πρέπει να αναφερθούμε στις ευπαθείς ομάδες: άτομα μεγάλα σε ηλικία, με χρόνια προβλήματα, όπως χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, καρδιαγγειακά προβλήματα, ανοσοκατεσταλμένοι και καρκινοπαθείς. Τα άτομα αυτά θα πρέπει να περιορίσουν τις μετακινήσεις τους στις απολύτως απαραίτητες και να αποφεύγουν να βρίσκονται σε χώρους με πολλούς άλλους ανθρώπους. Επίσης, όλοι θα πρέπει να αποφεύγουν ταξίδια σε χώρες και περιοχές που πλήττονται εκτός κι αν είναι απολύτως απαραίτητο. Τέλος, πολύ σημαντικά είναι τα ατομικά μέτρα προφύλαξης, όπως να μην ακουμπάμε με τα χέρια στο στόμα, στη μύτη ή στα μάτια ή να πλένουμε τα χέρια μας (νερό και σαπούνι ή αντισηπτικά) πριν τα ακουμπήσουμε. Οπωσδήποτε συστήνω σε όλους να παρακολουθούν τις ενημερώσεις του ΕΟΔΥ.

Μαρία Τσίπη

***

Ο Γκίκας Μαγιορκίνης είναι επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Υγιεινής και Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ. Αφού εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στη Μοριακή Επιδημιολογία Ιογενών Λοιμώξεων στην Ιατρική Σχολή του ΕΚΠΑ, ακολούθησε την ερευνητική του πορεία στο Τμήμα Ζωολογίας του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης, όπου εργάστηκε επί σειρά ετών ως μεταδιδακτορικός ερευνητής, υπότροφος Marie Curie και υφηγητής του Ιατρικού Συμβουλίου του Ηνωμένου Βασιλείου. Για το σημαντικό ερευνητικό του έργο στον τομέα της Εξελικτικής Ιολογίας έλαβε τους τίτλους του νεαρού ερευνητικού υπότροφου από το Κολέγιο St. Cross και του ερευνητικού λέκτορα από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Αντικείμενο της μελέτης του αποτελούν οι ενδογενείς ρετροϊοί, τμήματα του ανθρώπινου γονιδιώματος που θεωρείται ότι αποτελούν κατάλοιπα από μολύνσεις των προγόνων μας με ρετροϊούς πριν από χιλιάδες χρόνια. Πολύ σημαντική είναι επίσης η συμβολή του καθηγητή στη μελέτη του ιού της ηπατίτιδας C. Η ερευνητική του ομάδα, συνδυάζοντας επιδημιολογικά και μοριακά δεδομένα, απέδειξε τον τρόπο που εξαπλώνεται ο ιός σε έναν πληθυσμό αναδεικνύοντας τον κομβικό ρόλο της πρώιμης διάγνωσης στην αποφυγή της διασποράς του. Πιο συγκεκριμένα, ανακάλυψε ότι οι πιο συχνοί τύποι της ηπατίτιδας C εξαπλώθηκαν σε όλο τον κόσμο λίγο μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, γεγονός που συμπίπτει με την αύξηση των μεταγγίσεων αίματος και της ενδοφλέβιας χρήσης ναρκωτικών. Τον Μάιο 2017 επέστρεψε στην Ελλάδα και συνέχισε την έρευνά του, με πλήθος διακρίσεων και δημοσιεύσεων, στο Τμήμα Υγιεινής Επιδημιολογίας και Ιατρικής Στατιστικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Σήμερα η ερευνητική του δραστηριότητα εξακολουθεί να επικεντρώνεται στον ρόλο των ενδογενών ρετροϊών στις ανθρώπινες νόσους και στη μελέτη της διασποράς και της υπερμετάδοσης ιογενών νόσων στους πληθυσμούς.

Πηγές

1. Paraskevis D., Kostaki E.G., Magiorkinis G., Panayiotakopoulos G., Sourvinos G., Tsiodras S., Full-genome evolutionary analysis of the novel corona virus (2019-nCoV) rejects the hypothesis of emergence as a result of a recent recombination event. Infect Genet Evol, 2020. 79: p. 104212.

2. Chinese Clinical Trial Registry (http://www.chictr.org.cn/)

3. Xiaolu Tang, Changcheng Wu, Xiang Li, Yuhe Song, Xinmin Yao, Xinkai Wu, Yuange Duan, Hong Zhang, Yirong Wang, Zhaohui Qian, Jie Cui, Jian Lu. On the origin and continuing evolution of SARS-CoV-2. National Science Review, nwaa036, 2020.

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)