Πρέπει να απαντηθεί και το ζήτημα αν η ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή είχε την εξουσία να εξαιρέσει δύο βουλευτές μέλη της. Και η απάντηση είναι σαφώς αρνητική. Ούτε ο Κανονισμός της Βουλής ούτε ο Ν. 3126/2003 προβλέπουν διαδικασία εξαίρεσης των μελών της κοινοβουλευτικής επιτροπής. Ούτε ο Κανονισμός της Βουλής ούτε ο Ν. 3126/2003 παραπέμπουν στις διατάξεις του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας περί εξαίρεσης δικαστικών προσώπων.
Ενα διαδεδομένο επιχείρημα στη συζήτηση που γίνεται αναφορικά με την απόφαση της ειδικής επιτροπής της Βουλής για τη διενέργεια προκαταρκτικής εξέτασης, να εξαιρέσει δύο βουλευτές μέλη της, είναι ότι η επιτροπή αυτή ενεργεί «ως εισαγγελέας».
Αυτή είναι μια νομικίστικη προσέγγιση, που παραβλέπει το πιο σημαντικό στοιχείο της επιτροπής: τον κοινοβουλευτικό χαρακτήρα της. Και είναι πολλαπλώς εσφαλμένη.
Καταρχάς, κατά το άρθρο 86 του Συντάγματος «ως εισαγγελέας» στις διαδικασίες ποινικής ευθύνης υπουργών ενεργεί η Βουλή ως Σώμα, δηλαδή η Ολομέλειά της. Μόνο η Βουλή συγκροτημένη σε Ολομέλεια μπορεί να ασκήσει δίωξη – κάτι που διαφορετικά θα έπραττε εισαγγελέας.
Και μπορεί ο Κανονισμός της Βουλής να ορίζει ότι η ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή έχει τις αρμοδιότητες εισαγγελέα που διενεργεί προκαταρκτική εξέταση (άρθρο 156 παρ. 4), όμως η μόνη εξουσία που έχει η επιτροπή είναι να διενεργήσει προκαταρκτική εξέταση. Αυτό είναι κάτι που, στην τακτική Δικαιοσύνη, ο εισαγγελέας κατά κανόνα αναθέτει με παραγγελία του σε πταισματοδίκη ή αστυνομικό υπάλληλο. Μ’ αυτούς μάλλον προσομοιάζει η ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή παρά με εισαγγελέα – αν πρέπει οπωσδήποτε να βρούμε κάποιαν αναλογία της με όργανα της ποινικής δίκης.
Ομως μια τέτοια αναλογία είναι παραπλανητική, και γι’ αυτό επικίνδυνη. Ο εισαγγελέας όπως και ο ανακριτικός υπάλληλος ενεργούν αποκλειστικά βάσει της αρχής της νομιμότητας και οι ενέργειές τους υπόκεινται σε ένα πλέγμα νομικών εγγυήσεων και ελέγχων (προσφυγές, δικαστικό συμβούλιο κ.λπ.). Η ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή που διενεργεί προκαταρκτική ανάκριση ενεργεί κι αυτή βεβαίως βάσει της αρχής της νομιμότητας (το νομικό στοιχείο), όμως στη λειτουργία της ως κοινοβουλευτικού σώματος παρεισφρέει και η αρχή της πλειοψηφίας (το πολιτικό στοιχείο).
Επιπροσθέτως, σε κανένα νομικό έλεγχο δεν υπόκεινται οι ενέργειές της παρά μόνο στον πολιτικό έλεγχο της δημοσιότητας, δεδομένου ότι όσο λειτουργεί η επιτροπή δεν υπάρχει ακόμη δικαστικό συμβούλιο. Αυτό συγκροτείται σε μεταγενέστερο στάδιο, αν η Ολομέλεια αποφασίσει τελικά την άσκηση δίωξης.
Ολα αυτά σημαίνουν ότι η ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή δεν είναι –δεν θα μπορούσε να είναι– αμιγώς δικαστικό όργανο. Το ότι ασκεί αρμοδιότητες στο πλαίσιο ειδικής ποινικής διαδικασίας δεν σημαίνει ότι έχει απολέσει τον κοινοβουλευτικό χαρακτήρα της. Αντιθέτως, αυτός παραμένει πρωτεύων στη λειτουργία της. Για τον απλούστατο λόγο ότι, σε περίπτωση που προκύψει σύγκρουση μεταξύ τους, η αρχή της νομιμότητας είναι καταδικασμένη να υποχωρήσει έναντι της αρχής της πλειοψηφίας: ό,τι κι αν γίνει, ό,τι κι αν ειπωθεί, η επιτροπή θα αποφασίσει τελικά κατά πλειοψηφία, δηλαδή με πολιτικά και όχι νομικά κριτήρια.
Ο μικτός αλλά, πάντως, προεχόντως κοινοβουλευτικός χαρακτήρας της ειδικής κοινοβουλευτικής επιτροπής έχει μια κρίσιμη συνέπεια. Οτι η λειτουργία της εμπίπτει στο πεδίο της αυτονομίας της Βουλής που καθιερώνει το άρθρο 65 παρ. 1 του Συντάγματος. Αυτονομία σημαίνει ότι η εσωτερική λειτουργία της Βουλής ρυθμίζεται αποκλειστικά από το Σύνταγμα και τον Κανονισμό της Βουλής. Στις κοινοβουλευτικές διαδικασίες μόνο τότε εφαρμόζονται άλλοι νόμοι όταν ο Κανονισμός της Βουλής παραπέμπει ρητά σ’ αυτούς. Εξαιρέσεις από την αρχή της αυτονομίας μόνον από άλλη συνταγματική διάταξη επιτρέπονται.
Ετσι, όταν το άρθρο 86 του Συντάγματος λέει ότι η Βουλή ασκεί δίωξη κατά υπουργών «όπως νόμος ορίζει», επιτρέπει τη ρύθμιση των σχετικών διαδικασιών και με κοινό νόμο, εκτός από τον Κανονισμό της Βουλής. Αυτός είναι ο νόμος περί ευθύνης υπουργών (Ν. 3126/2003). Οπως όμως κάθε εξαίρεση, έτσι κι αυτή ερμηνεύεται στενά. Οτιδήποτε δεν εμπίπτει με σαφήνεια στην εξαίρεση, επιστρέφει στον κανόνα της ρύθμισης με τον Κανονισμό της Βουλής.
Ενόψει όλων αυτών πρέπει να απαντηθεί και το ζήτημα αν η ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή είχε την εξουσία να εξαιρέσει δύο βουλευτές μέλη της. Και η απάντηση είναι σαφώς αρνητική. Ούτε ο Κανονισμός της Βουλής ούτε ο Ν. 3126/2003 προβλέπουν διαδικασία εξαίρεσης των μελών της κοινοβουλευτικής επιτροπής. Ούτε ο Κανονισμός της Βουλής ούτε ο Ν. 3126/2003 παραπέμπουν στις διατάξεις του Κώδικα Ποινικής Δικονομίας περί εξαίρεσης δικαστικών προσώπων. Αμφότερα τα νομοθετήματα παραπέμπουν, όπως είπαμε, στην ποινικοδικονομική ρύθμιση για τις αρμοδιότητες του εισαγγελέα που διενεργεί προκαταρκτική εξέταση. Αμφότερα σιωπούν ως προς το ζήτημα της εξαίρεσης. Οχι τυχαία και καθόλου αδικαιολόγητα.
Υπάρχει ένας πολύ απλός και πολύ σοβαρός θεσμικός λόγος για την ηθελημένη αυτή σιωπή του νομοθέτη. Από τη στιγμή που η ειδική κοινοβουλευτική επιτροπή αποφασίζει διά πλειοψηφίας ό,τι κι αν γίνει, ενδεχόμενη αρμοδιότητά της να αποφαίνεται επί αιτήσεων εξαίρεσης μελών της θα ισοδυναμούσε με την εξουσία της εκάστοτε πλειοψηφίας να αποκλείει από τη σύνθεσή της όποιους και όσους θέλει από τους βουλευτές της μειοψηφίας.
Κάτι τέτοιο, όμως, θα ανέτρεπε μια βασική αρχή που διέπει τη λειτουργία κάθε Κοινοβουλίου, ότι δηλαδή κάθε κοινοβουλευτική ομάδα έχει, αν μη τι άλλο, το δικαίωμα να καθορίζει η ίδια τους βουλευτές της που θα συμμετάσχουν στις διάφορες κοινοβουλευτικές επιτροπές και δραστηριότητες.
* Ο Ακρίτας Καϊδατζήςείναι επίκ. καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου ΑΠΘ
