Η δημόσια σφαίρα μονοπωλείται αφενός από τις παρακολουθήσεις και τις μυστικές υπηρεσίες και αφετέρου από την επιδίωξη της κυβέρνησης να αλλάξει την ατζέντα, να στοιχειοθετήσει ένα success story για την ανάπτυξη. Την ίδια στιγμή, αποκαλύπτεται ότι το «επιτελικό κράτος» δεν είναι μόνο ένα μεροληπτικό ταξικά κράτος υπέρ οικονομικών συμφερόντων, με εργαλείο την αστυνομική βία, την κρατική καταστολή και τη συρρίκνωση δικαιωμάτων και ελευθεριών, αλλά και το κράτος που συγκαλύπτει τη μικρή και μεγάλη διαφθορά. Με αυτή την έννοια, τα ζητήματα διαφθοράς και οικονομικού εγκλήματος δεν είναι αποκλειστικά θέματα ποινικής Δικαιοσύνης, είναι δομικά προβλήματα της Δημόσιας Διοίκησης, τεχνικές άσκησης εξουσίας και μέθοδοι αναπαραγωγής της αστικής τάξης στον ελληνικό κοινωνικό σχηματισμό.
Πίσω από τους αριθμούς
Οι αριθμοί που προσκομίζει η κυβέρνηση δεν λένε όλη την αλήθεια. Δεν έχει όμως τόσο ενδιαφέρον η παρουσίαση της φωτεινής και σκοτεινής εικόνας της κοινωνικής και οικονομικής συγκυρίας· περισσότερο νόημα έχει να καταδείξει κανείς ποιοι κερδίζουν και ποιοι χάνουν, ποιοι είναι οι νικητές και ποιοι οι ηττημένοι της κρίσης και της «ανάπτυξης». Δεν είναι αλήθεια ότι οι νικητές της κρίσης και της αναδιανομής είναι μια μικρή μερίδα της οικονομικής και κοινωνικής ελίτ. Αντιθέτως, οι υποστηρικτές είναι πολλοί περισσότεροι, μια ολόκληρη κοινωνική και οικονομική κατηγορία.
Η κυβέρνηση της Ν.Δ., πολύ πριν τον πόλεμο και την όξυνση της ενεργειακής κρίσης και του πληθωρισμού, ήταν σαφής και προσηλωμένη στα trickle-down economics, στην πεποίθηση δηλαδή ότι η συγκέντρωση του πλούτου και της οικονομικής ισχύος θα οδηγήσει στην ανάπτυξη, η οποία θα διαχυθεί κάποια στιγμή στην κοινωνία. Η κυβέρνηση χρησιμοποίησε όλα τα εργαλεία που διαθέτει -φορολογία, επιδοτήσεις που δεν θίγουν τους μηχανισμούς κερδοφορίας των μεγάλων επιχειρηματικών ομίλων, κατανομές των ΕΣΠΑ και του Ταμείου Ανάπτυξης, ιδιωτικοποιήσεις- προκειμένου να υλοποιήσει μια παλιά και αποτυχημένη νεοφιλελεύθερη συνταγή.
Οι πρωταθλητές της κερδοφορίας
Στο μπλοκ της εξουσίας, της οικονομικής εξουσίας που μετασχηματίζεται σε μιντιακή, και πολιτική σε τελευταία ανάλυση, ηγούνται οι τέσσερις μεγάλοι επιχειρηματικοί όμιλοι στους τομείς της ενέργειας -της παραγωγής και της διανομής-, οι τρεις κατασκευαστικές και οι τέσσερις αλυσίδες τροφοδοσίας, όπως και η βαριά βιομηχανία των ΑΠΕ και του φυσικού αερίου. Όλοι οι παραπάνω τροφοδοτούν το σπιράλ της ακρίβειας, του πληθωρισμού και των κερδών, δηλαδή την αναδιανομή εισοδημάτων σε βάρος των λαϊκών τάξεων. Το εφοπλιστικό κεφάλαιο, αξιοποιώντας την τεράστια ρευστότητά του από τη διαταραχή της εφοδιαστικής αλυσίδας, αγοράζει ό,τι κινείται - τουριστικές επιχειρήσεις, περιφερειακές τράπεζες και με ιδιαίτερο ζήλο στο real estate.
Σε όλα τα παραπάνω πρέπει να προστεθεί η μαύρη οικονομία, τα εισοδήματα που διαφεύγουν από τους δείκτες της οικονομικής μεγέθυνσης, τα οποία συντηρούν τη ζήτηση - όταν η ζήτηση των λαϊκών στρωμάτων μειώνεται δραστικά, την ίδια στιγμή η φοροδιαφυγή, η εισφοροδιαφυγή, το λαθρεμπόριο, των καυσίμων έχουν συστημική ασυλία. Οι φορολογικοί «παράδεισοι» είναι ο τρόπος ώστε να μην φορολογούνται τα μεγάλα εισοδήματα, συνεπικουρούμενα από τη συστημική διαφθορά.
Οι «πρωταθλητές»
Τα καθαρά κέρδη που κατέγραψαν οι 152 εισηγμένες το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους έφτασαν τα 5,46 δισ. ευρώ. Ήταν δηλαδή υπερδιπλάσια των κερδών ολόκληρου του 2021, όταν έφτασαν τα 2,5 δισ. ευρώ. Η αύξηση των κερδών της Motor Oil ήταν 468% και των ΕΛ.ΠΕ. 324% σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά.
Ο χρηματοοικονομικός κλάδος πιστώνεται τη μεγάλη αύξηση κερδών το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους, καθώς έφτασαν τα 3,18 δισ. ευρώ, έχοντας αυξηθεί κατά 89,5%. Η έκρηξη των κερδών οφείλεται κατά κύριο λόγο στις τράπεζες, που, από ζημιές 4,04 δισ. ευρώ το πρώτο εξάμηνο του 2021, κατέγραψαν κέρδη ύψους 2,3 δισ. ευρώ! Οι τέσσερις συστημικές τράπεζες «αναστήθηκαν» με διαδοχικές ανακεφαλοποιήσεις από τον κρατικό προϋπολογισμό, επιβιώνουν με την αναστολή των φορολογικών τους υποχρεώσεων, ευδοκιμούν έχοντας εξασφαλίσει άνετη ρευστότητα από την ΕΚΤ (TLTRO). Δεν ρισκάρουν με τοποθετήσεις στην πραγματική οικονομία, εκτός των μεγάλων. Παραοικονομούν με παρκαρισμένα κεφάλαια (50 δισ.) στην ΕΚΤ, κερδίζοντας εκ του ασφαλούς από τη διαφορά των επιτοκίων. Κερδοσκοπούν εις βάρος των καταθετών με σχεδόν μηδενικά επιτόκια, όταν τα επιτόκια χορηγήσεων είναι στον Θεό. Ανεβάζουν επίσης αυθαίρετα και ανεξέλεγκτα τις προμήθειες μεσολαβητικών εργασιών. Προσδοκούν ακόμα καλύτερες μέρες από τη διαμεσολάβηση του Ταμείου Ανάκαμψης. Ανησυχούν βεβαίως από τη νέα γενιά κόκκινων δανείων και γι’ αυτόν τον λόγο, μεταξύ άλλων, έχουν ασυλία από τους ελεγκτικούς μηχανισμούς του κράτους.
Ιδιωτικοποιήσεις
Οι ιδιωτικοποιήσεις είναι ο σκληρός πυρήνας του προγράμματος της κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη. Τα δίκτυα, οι δημόσιες επιχειρήσεις, ο δημόσιος χώρος είναι προς πώληση.
Το ΤΑΙΠΕΔ και το ΤΧΣ είναι οι κατάλληλοι μηχανισμοί προκειμένου να προωθηθούν ανενδοίαστα οι ιδιωτικοποιήσεις. Αυτός ήταν ο λόγος που η Ν.Δ. και προσωπικά ο Κ. Μητσοτάκης ήταν αντίθετοι στη δημιουργία του υπερταμείου, το οποίο έχει ως πρωτεύοντα στόχο την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας. Για τους ίδιους λόγους δυσφορούν με τις αποφάσεις του Άρειου Πάγου και του ΣτΕ που βάζουν περιορισμούς και ακυρώνουν αποφάσεις της κυβέρνησης για την ιδιωτικοποίηση δημόσιων οργανισμών, και ιδιαίτερα επιχειρήσεων των δημόσιων αγαθών, όπως το νερό και οι δημόσιες επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας.
Εντέλει, οι συμφωνίες και οι υποχρεώσεις δεν είναι «γραμμένες σε μάρμαρο». Χαρακτηριστικά, την τελευταία στιγμή, μεσούσης της διαγωνιστικής διαδικασίας, ακυρώθηκε η ιδιωτικοποίηση του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης για «εθνικούς λόγους». Η «αναθεώρηση» των μνημονιακών υποχρεώσεων έγινε μετά την απαίτηση των Αμερικανών για στρατιωτικούς λόγους, προκειμένου να γίνει η Σούδα Νο 2. Με αυτή την έννοια η επανάκτηση από το Δημόσιο κρίσιμων τομέων για την ανάπτυξη και την κοινωνική αναπαραγωγή δεν είναι μια ουτοπική συνθήκη.
Για τους παραπάνω λόγους, δηλαδή για την αναστολή των ιδιωτικοποιήσεων και για πολιτικές επανάκτησης της δημόσιας περιουσίας στις νέες συνθήκες, ο ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ. έχει εντάξει στο πρόγραμμά του την κατάργηση τόσο του ΤΑΙΠΕΔ όσο και του ΤΧΣ, όπως και τους συναφείς στόχους για την επανάκτηση της ΔΕΗ και μίας συστημικής τράπεζας.
Η χώρα είναι η «γη της επαγγελίας» για τα κερδοσκοπικά funds, η διαχείριση των κόκκινων δανείων από funds και servicers είναι εμβληματικό παράδειγμα κερδοσκοπίας - δάνεια που αγοράστηκαν με ένα ελάχιστο τμήμα της αξίας τους (περίπου 15%-20%) βγαίνουν στην αγορά και σε πλειστηριασμούς με την αρχική τιμή, πλέον τόκων. Μιλάμε για 87 δισ., πλέον 45 δισ. εμπράγματες αξίες. Η κυβέρνηση σχεδίαζε μάλιστα να τους κάνει τη ζωή πιο εύκολη τροποποιώντας τις εγγυήσεις του νόμου του 2015. Ανεστάλη προς το παρόν, δεν ανεστάλη η επιθυμία για μαζικούς πλειστηριασμούς, οι αγοραπωλησίες αυξάνουν το ΑΕΠ. Εκτός εάν...
Η ιδιωτικοποίηση της Υγείας και της Παιδείας αυξάνει το ΑΕΠ, κάνει ευτυχισμένους τους σχολάρχες, τους κλινικάρχες, τα διαγνωστικά κέντρα, ταυτόχρονα γοητεύει και τους ιδιώτες γιατρούς, κάτι που αποτυπώνεται στις εκλογές των επαγγελματικών τους ενώσεων. Από την άλλη, αποκλείει από τις υπηρεσίες Υγείας μεγάλες κοινωνικές κατηγορίες και τις κάνει πολύ πιο ακριβές για τους άλλους.
Στο ίδιο μπλοκ συντάσσονται μεσαίες επιχειρήσεις που ευνοούνται από απευθείας αναθέσεις διαγωνισμών του Δημοσίου, όπως και οι εργολαβικές, που επανήλθαν στις δημόσιες επιχειρήσεις μετά την αποβολή τους επί ΣΥΡΙΖΑ.
Οι ηττημένοι της «ανάπτυξης»
Στους ηττημένους, η εργασία και τα λεγόμενα μεσαία στρώματα. Στα μεσαία στρώματα «συνωστίζονται» μισθωτοί, ελεύθεροι επαγγελματίες, αυτοαπασχολούμενοι, μικροί και μεσαίοι επιχειρηματίες. Μια ανόμοια κατηγοριοποίηση, με ανταγωνιστικές πολλές φορές σχέσεις μεταξύ τους, η οποία συσκοτίζει ταξικές αντιθέσεις, παρέχει όμως την ψευδαίσθηση ότι δραπέτευσαν από την εργατική τάξη και πλησίασαν την αστική, τη «διευθύνουσα» τάξη.
Την επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης αυτών των κοινωνικών κατηγοριών την αποδεικνύουν δείκτες «αθέατοι» στην κυβερνητική ρητορική. Ο δείκτης της εισοδηματικής ανισότητας πήρε την ανηφόρα από το 2019, μετά την αποκλιμάκωση της διετίας 2017-2019. Ο πληθωρισμός για τα φτωχότερα στρώματα είναι διπλάσιος, στον βαθμό που η ακρίβεια επιβαρύνει δυσανάλογα τον οικογενειακό προϋπολογισμό.
Την ίδια περίοδο το ιδιωτικό χρέος αυξάνεται εκθετικά - μιλάμε για 260 δισ., 90 δισ. δηλαδή περισσότερα από το ΑΕΠ. Το ιδιωτικό χρέος συνθέτουν τα κόκκινα τραπεζικά δάνεια, τα δάνεια δηλαδή που έχουν περάσει στα funds, αλλά και οι οφειλές πολιτών και επιχειρήσεων προς την εφορία και προς τα ασφαλιστικά ταμεία. Το μεγαλύτερο μέρος των νέων ληξιπρόθεσμων οφειλών αφορά τον Φόρο Εισοδήματος και τον ΦΠΑ. Όμως οι δύο χαμηλότερες κατηγορίες, δηλαδή αυτές που περιλαμβάνουν ποσά μέχρι 500 ευρώ, έχουν τη μεγαλύτερη αύξηση: 692.000 περισσότεροι σε σύγκριση με την προηγούμενη χρονιά και συνολικά 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι, το 57,4% του συνόλου των οφειλετών Από την άλλη, το 23% του νέου ληξιπρόθεσμου ιδιωτικού χρέους προέρχεται από μόλις 22 οφειλέτες. Βλέπετε, η ταξική διαιρετική τομή εμφιλοχωρεί σε κάθε οικονομικό δείκτη.
Από τη δημόσια συζήτηση για τον πληθωρισμό είναι υποφωτισμένες οι αναφορές για τον αγροδιατροφικό τομέα, την επισιτιστική κρίση, τη διατροφική ασφάλεια, την ερήμωση της υπαίθρου (σε δέκα χρόνια εγκατάλειψαν την ύπαιθρο 200.000 αγρότες και κτηνοτρόφοι, το 30% του συνόλου). Η ακρίβεια στην ενέργεια, στα λιπάσματα, στις ζωοτροφές δημιουργεί ένα επιπλέον λόγο εγκατάλειψης της γεωργικής και κτηνοτροφικής παραγωγής. Απουσιάζει η αναφορά στη μεταποίηση των τροφίμων, στην ανάγκη δημιουργίας νέου τύπου συνεταιρισμών και στα χαμηλά μεροκάματα που διώχνουν Έλληνες και μετανάστες από τους αγρούς και την κτηνοτροφία.
Οι μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις είναι αποκλεισμένες από τη χρηματοδότηση των συστημικών τραπεζών, όπως αποκλεισμένες είναι και από την κατανομή του Ταμείου Ανάπτυξης και του ΕΣΠΑ. Η «δημιουργική καταστροφή» των μικρομεσαίων αποτελεί τον στόχο κάθε νεοφιλελεύθερου.
Η κατάσταση της εργατικής τάξης
Για τον κόσμο της εργασίας, τα πράγματα είναι ακόμα πιο σκοτεινά, όχι μόνο εξαιτίας των χαμηλών μισθών που ροκανίζονται από τον πληθωρισμό και την ακρίβεια, αλλά και λόγω της γενικευμένης επισφάλειας. Οι μισές από τις θέσεις εργασίας που προέκυψαν αφορούν ελαστική εργασία, μερική, εκ περιτροπής κ.ο.κ., ακόμα και πολλές σταθερές είναι ορισμένου χρόνου.
Η αναξιοπρεπής εργασία οδηγεί μαθηματικά στην εργασιακή περιπλάνηση των νέων σε όλο τον κόσμο και στη «μεγάλη παραίτηση» από τις σκατοδουλειές (shit jobs). Οι εργοδοτικές οργανώσεις μιλούν για έλλειμμα 50.000 θέσεων εργασίας στον τουρισμό και τον επισιτισμό, άλλες τόσες στη γεωργική παραγωγή, τους είναι όμως αδιανόητο το ενδεχόμενο καλύτερων μισθών και εργασιακής αξιοπρέπειας. Αντιθέτως, ελεεινολογούν τα επιδόματα, των επιδομάτων ανεργίας συμπεριλαμβανομένων, ότι δεν εξαναγκάζουν δηλαδή σε υποχρεωτική εργασία, σε εργασία άνευ όρων.
Η πραγματικότητα με αριθμούς
Η πραγματικότητα του βίου της κοινωνικής πλειονότητας σπάνια αναδεικνύεται. Εντούτοις, η έρευνα του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ το αποκαλύπτει. Το 70% των μισθωτών έχει οδηγηθεί σε μεγάλη περικοπή δαπανών για βασικά είδη διατροφής, το 80% δεν είχε αύξηση μισθού το 2022, η μεγάλη πλειονότητα των μισθωτών θεωρεί ως αποτελεσματικότερο μέσο για την προστασία του βιοτικού της επιπέδου την αύξηση του μισθού και του κατώτατου συγκριτικά με τις επιδοτήσεις σε τρόφιμα και ενέργεια, το 40% των μισθωτών εργάζονται παραπάνω από το κανονικό ωράριο, ενώ εξ αυτών οι μισοί δεν πληρώνονται την υπερωριακή τους εργασία.
Συνοψίζοντας: τα κόμματα που διεκδικούν την κυβερνητική εξουσία στις ήρεμες εποχές μιλούν με τους όρους του γενικού συμφέροντος, είναι πολυσυλλεκτικά και αόριστα στην απεύθυνσή τους. Στις εποχές των κρίσεων, όταν μάλιστα η μία διαδέχεται την άλλη, το σχήμα δεν είναι αποδοτικό, πρέπει να διαλέξεις με ποιους θα πας και ποιους θ’ αφήσεις, διαφορετικά οι κομματικές ταυτίσεις δεν λειτουργούν.
* Ο Χριστόφορος Παπαδόπουλος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ-Π.Σ.
