Οντως στις μέρες μας αναπτύσσεται, με κριτική διάθεση αλλά και με ανοιχτό πνεύμα, μια ευρεία συζήτηση για τις πολιτικές και τις κοινωνικές επιπτώσεις του Διαδικτύου. Σε γενικές γραμμές οι περισσότερες από τις απόψεις συγκλίνουν στο ευνόητο: Το Διαδίκτυο αποτελεί εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για την επιστήμη, τις κοινωνικές και οικονομικές σχέσεις, ακόμη και για την οργάνωση των κομμάτων. Πρέπει να αξιοποιείται, αλλά φυσικά δεν έχει αυτάρκεια, δεν υποκαθιστά τις ανθρώπινες σχέσεις και τις πολιτικές δομές, ούτε αλλάζει τις συνθήκες του κοινωνικού ανταγωνισμού.
Επωφελή και επαγωγά αυτά, αλλά οι αντιμαχίες δεν θα μπορούσαν να λείπουν. Οι μεγάλες συγκρούσεις άλλωστε αποτελούν τις μήτρες των διαλόγων, των αναλύσεων και των ανακαλύψεων, από την εποχή του Γαλιλαίου έως τη σύγχρονη της πληροφορικής.
Για την Αριστερά και την πρόοδο (κλισέ οι λέξεις, αλλά έχουν το νόημά τους) στο κοινωνικοπολιτικό πεδίο προέχει η αλλαγή. Για ν’ αλλάξεις όμως τον κόσμο πρέπει να τον γνωρίζεις. Δεν αποστρέφεις το πρόσωπο απέναντι σε αίτια και σε συνθήκες, όπως οι κοινωνικές ανισότητες και η υποβάθμιση του γήινου περιβάλλοντος.
Για τον συντηρητισμό ισχύει το αντίστροφο. Προκειμένου να μείνουν ανέγγιχτες οι σχέσεις εκμετάλλευσης, αποφεύγεται η αποκάλυψη των κοινωνικών δυσλειτουργιών και των αντίστοιχων κλειδιών επίλυσης. Ετσι για τη φτώχεια ευθύνονται ατομικές τεμπελιές, για το έγκλημα ή την επάρατη ομοφυλοφιλία βιολογικοί παράγοντες, τα θεσμικά προβλήματα λύνονται επαρκώς με νομικοτεχνικές δεξιότητες. Οσο για τα ζητήματα των κομμάτων, της πολιτικής, της δημοκρατίας, το βασικό εργαλείο ριζοσπαστικών αλλαγών είναι οι ηλεκτρονικές πλατφόρμες.
Στο πεδίο της πολιτικής έχουν εφευρεθεί διάφορες θεωρίες, όπως οι υποστηρίζουσες την «οριζοντιότητα», για να βασίσουν τη δυνατότητα οριζόντιας (δηλαδή ανεξάρτητης από κοινωνικές ιεραρχίες) οργάνωσης της δημοκρατίας και των κομμάτων. Δεν είναι τυχαίο ότι από τα ιδεολογικά ρεύματα του κομμουνισμού και του αναρχισμού έχουν πηγάσει σοβαρά αντεπιχειρήματα απέναντι στην παραγνώριση της κοινωνικής στρωμάτωσης με τις στρεβλώσεις της. Ως εδώ όμως, όλα καλά. Ο Επίχαρμος δεν ξεχνιέται, ο διάλογος πλουτίζει.
Το πρόβλημα ξεκινά με τις βεβαιότητες και τους βέβαιους. Οι οποίοι πάντα ελάχιστα απέχουν από τον δογματισμό. Συνήθως κάνουν λάθη, επειδή παραμερίζουν ό,τι δεν ευνοεί την επιχειρηματολογία τους.
Σε ένα πρόσφατα δημοσιευμένο άρθρο, για παράδειγμα (Δημ. Παπανικολόπουλου, Περί οργάνωσης, οριζοντιότητας και ψηφιακότητας: Καλώς ήλθατε στον 21ο αιώνα!, στις ηλεκτρονικές εφημερίδες TVXS, Commonality και άλλες), η υποστήριξη της εισαγωγής της ηλεκτρονικής πλατφόρμας στην κομματική πραγματικότητα αποσιωπά κρίσιμες κοινωνικές παραμέτρους και δικαιώματα.
Ο αποκλεισμός του μη βολικού αφορά οπωσδήποτε τη συγκριτική επισκόπηση. Το παράδειγμα επιτυχημένης εφαρμογής ψηφιακού συστήματος από τον Κόρμπιν στην Αγγλία τονίζεται, αλλά παραβλέπονται τόσο οι διαφορές των εκλογικών συστημάτων (εκεί μονοεδρικά πλειοψηφικά) όσο και άλλα παραδείγματα εφαρμογής (Ισπανία, Ιταλία) που δεν φάνηκαν αντιστοίχως επιτυχή. Ο αποκλεισμός του άβολου για το δόγμα επιχειρήματος έπληξε και την κατανόηση του άρθρου μου: αυτό διαβάστηκε σαν να πρότεινε την απόρριψη της χρήσης της ψηφιακής τεχνολογίας κατά την κομματική οργάνωση, ενώ υποστήριζε τη χρήση της χωρίς υποκατάσταση των ανθρώπινων δομών και σχέσεων.
Αλλες παραβλέψεις είναι ακόμη σημαντικότερες. Αυτή τη στιγμή π.χ. υπάρχουν ψηφιακά αναλφάβητοι. Αναπτύσσονται ευρωπαϊκά προγράμματα εκπαίδευσης που καλύπτουν ένα μικρό ποσοστό τους. Τι γίνεται όμως εν τω μεταξύ; Από το διαδίκτυο (αυτο-)αποκλείονται κατά το πλείστον και οι ηλικιωμένοι, εκόντες αλλά και άκοντες. Αμελητέοι για τη δημοκρατία και την πολιτική; Το θέμα δεν είναι ότι αυτοί αποτελούν ομάδα ψηφοφόρων, αλλά ανθρώπινο. Δεν πρόκειται για ανθρώπινα σκουπίδια. Ιδιαίτερα δυσμενής μάλιστα φαίνεται η γνώμη του αρθρογράφου για τους ηλικιωμένους: «Δυστυχώς σ’ αυτή τη συζήτηση νεοφώτιστοι είναι οι μεγάλοι σε ηλικία άνθρωποι, που έμαθαν τελευταίοι τη χρησιμότητα των νέων τεχνολογιών».
Θυμήθηκα ένα προ δεκαετίας ανάλογο παράδειγμα αναγωγής στην ηλικία για να δικαιολογηθούν επιλογές του νεοφιλελευθερισμού: Σήμερα, λεγόταν, η αγορά και τα ερευνητικά κέντρα δεν ενδιαφέρονται για χρηματοδοτήσεις βασικής ή μακροπρόθεσμης έρευνας, επειδή οι διαχειριστές των κονδυλίων είναι ηλικιωμένοι και για βιολογικούς λόγους δεν ενδιαφέρονται για το απώτερο μέλλον. Καμιά σημασία δηλαδή δεν έχει ο βραχύς χρονικός ορίζοντας των συμφερόντων της κερδοφορίας!
Ας επιστρέψουμε όμως στο κύριο θέμα. Η ιστορία όπως είδαμε βρίθει από απόπειρες αποκλειστικής ή κύριας σύνδεσης των κοινωνικών προβλημάτων με ουδέτερους-αταξικούς παράγοντες: Για το έγκλημα ευθύνονται χρωμοσώματα, για τη ροπή προς τα ναρκωτικά κάποια γονίδια κ.λπ. Ανάλογες είναι και οι λύσεις-θεραπείες. Καθώς φαίνεται πάντως σήμερα η προσπάθεια αποπροσανατολισμού από το πεδίο του κοινωνικού ανταγωνισμού κυρίως παραπέμπει σε τεχνολογικές επιλογές.
Η υπέρ της ψηφιακής πλατφόρμας ρητορεία κυρίως επικαλείται την εξοικείωση της νεολαίας με τα κοινωνικά δίκτυα και την πληροφορική. Κανείς όμως δεν έχει προτείνει αυτή να μην αξιοποιηθεί και να μη διαθέτει τα τόσο χρήσιμα εργαλεία της ακόμη και στο πλαίσιο της πολιτικής. Εξάλλου για τη σύγχρονη επιστημολογία, που ξεπέρασε τις προγενέστερες αφέλειες, το αύριο δεν αποτελεί μια απλούστευση που σβήνει κάθε τι το προηγούμενο. Το μέλλον χτίζεται σαν οικοδόμημα, σε έδαφος που προϋπάρχει και πρέπει να σταθμίζεται. Ο δύσπιστος ευτυχώς στραβοκοιτά όσους προσέχουν μόνο το παρελθόν ή μόνο το μέλλον.
*O Νίκος Παρασκευόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής ΑΠΘ
