«Η κρίση συνίσταται ακριβώς στο ότι το παλιό πεθαίνει και το νέο δεν μπορεί να γεννηθεί∙ σε αυτή τη μεσοβασιλεία εμφανίζεται μια μεγάλη ποικιλία νοσηρών συμπτωμάτων». Από τότε που διατύπωνε ο Αντόνιο Γκράμσι τη διάσημη αυτή διάγνωση στα «Τετράδια της φυλακής» (το 1930) έχουν περάσει πολλές δεκαετίες – σχεδόν ένας αιώνας.
Δεδομένου ότι έκτοτε το «παλιό», δηλαδή ο καπιταλισμός, εξακολουθεί να πεθαίνει, και το «νέο», ήτοι το σύστημα που (επιτυχώς) θα τον αντικαταστήσει, ακόμη δεν μπορεί να γεννηθεί, συμπεραίνουμε πως τούτη η «νοσηρή» κατάσταση συνοδεύει τον καπιταλισμό κατά τα δύο πέμπτα, περίπου, του μέχρι τούδε βίου του τουλάχιστον. Δεν θα ήταν άστοχο λοιπόν να υποθέσουμε πως ο καπιταλισμός μάλλον δεν ήταν και τόσο καλά στην υγεία του από τα γεννοφάσκια του.
Οχι ότι δεν έχει την ικανότητα ο καπιταλισμός να διατηρείται και κατά καιρούς να αναρρώνει με τονωτικές ενέσεις και αναζωογονητικές θεραπείες. Μια τέτοια θεραπεία, ιδιαίτερα αποτελεσματική, έλαβε χώρα ιδίως κατά τις πρώτες δεκαετίες μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο στη Δυτική Ευρώπη, με την ενίσχυση του κοινωνικού κράτους και τον κεϊνσιανισμό.
Η εν λόγω θεραπεία όμως τον έκανε να φαίνεται λιγότερο... καπιταλισμός. Δεν επρόκειτο τόσο για θεραπεία επομένως όσο για πλαστική εγχείρηση («καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο» - μια αληθινά ριζική «θεραπεία» μάλλον θα τον εξαφάνιζε). Με το που επικράτησε ο νεοφιλελευθερισμός και έπεσαν τα φτιασίδια, άρχισαν και πάλι να εμφανίζονται τα «νοσηρά» συμπτώματα.
Σπεύδω να αποσαφηνίσω κάτι προφανές, για να μην κατηγορηθώ ότι τάσσομαι υπέρ ενός ρατσισμού της «ομαλότητας». Η χρήση των όρων «νοσηρός», «σύμπτωμα» κ.λπ. είναι μεταφορική (όπως και στο κείμενο του Γκράμσι άλλωστε). Είναι μια μεταφορά που εν προκειμένω σηματοδοτεί καταστάσεις δυσάρεστες, που προξενούν αμηχανία και στην Αριστερά (κυρίως, ίσως), διότι έχουν να κάνουν, μεταξύ άλλων, με επιλογές του κόσμου στον οποίο η ίδια απευθύνεται και που δεν είναι εύκολα ερμηνεύσιμες ή αντιμετωπίσιμες.
«Νοσηρό σύμπτωμα» πρώτο, λοιπόν. Η από όλες τις απόψεις αποκαρδιωτική κατάσταση που αντιμετώπιζε η Αριστερά (και όχι μόνο) στη Γαλλία τούτες τις μέρες, δηλαδή να έχει να επιλέξει έναν νεοφιλελεύθερο υποψήφιο για πρόεδρο, προκειμένου να καταψηφιστεί (και με αρκούντως μεγάλη διαφορά) η ακροδεξιά Μαρίν Λεπέν, είναι ηλίου φαεινότερον ότι δεν αποτελεί ιδιομορφία της γαλλικής πολιτικής σκηνής.
Αν και έχει όντως να κάνει με την ιδιαιτερότητα του γαλλικού προεδρικού συστήματος, είναι ταυτόχρονα απλώς ένδειξη του τραγικού για την Αριστερά (και όχι μόνο) γεγονότος ότι ο κυρίαρχος πολιτικός διπολισμός στη σύγχρονη Ευρώπη δεν είναι μεταξύ νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού και Αριστεράς, αλλά μεταξύ του νεοφιλελευθερισμού αφ’ ενός και των διαφορετικών εκφάνσεων της Ακροδεξιάς αφ’ ετέρου.
Αν μάλιστα διευρύνουμε το πλαίσιο αναφοράς, το εξίσου αν όχι πιο τραγικό κύριο δίπολο σε παγκόσμιο επίπεδο είναι εκείνο που συναθροίζει νεοφιλελευθερισμό και Ακροδεξιά από τη μια μπάντα και τις ποικιλόμορφες εκδοχές του ισλαμικού εξτρεμισμού από την άλλη.
«Νοσηρό σύμπτωμα» υπ’ αριθμόν δύο. Κρίση ξε-κρίση, πεθαίνοντας ξε-πεθαίνοντας, ο νεοφιλελεύθερος καπιταλισμός εξακολουθεί να ασκεί την ιδιόμορφη ιδεολογική ηγεμονία του, τόσο σε διεθνές επίπεδο όσο και στην Ελλάδα. Πώς; Μα απλούστατα εξωραΐζοντας, με τους τρόπους που εκείνος ξέρει, την ίδια τη «νοσηρή» εικόνα του.
Ακόμα και κατά τη σημερινή εποχή της μεγάλης οικονομικής ανέχειας που βιώνουν οι λαϊκές μάζες και έχει συνέπεια τη συρρίκνωση της κατανάλωσης, ο καπιταλιστικός πολιτισμός εξακολουθεί να γοητεύει, οξύνοντας την καταναλωτική επιθυμία, επιτείνοντας τον ανταγωνιστικό ατομοκεντρισμό και καλλιεργώντας σκόπιμα μια επιθετική ηλιθιότητα διά μέσου των εντυπωσιακά ευτελών προϊόντων της κινηματογραφικής και τηλεοπτικής παραγωγής, των reality shows, και του κανιβαλισμού που αναπαράγεται στα «κοινωνικά μέσα» και που στην ουσία τείνει να υποκαθιστά τις οποιεσδήποτε πραγματικές διαπροσωπικές σχέσεις.
Τέλος, ένα τρίτο «νοσηρό σύμπτωμα» προκύπτει κυρίως στα «καθ’ ημάς». Και αφορά κυρίως την απογοήτευση του κόσμου από την κυβέρνηση της Αριστεράς που εφαρμόζει το τρίτο Μνημόνιο – άθελά της, έστω, αλλά αυτό δυστυχώς δεν μετράει εν προκειμένω.
Όσο και αν πρόκειται για μελετημένη, συστηματική και οργανωμένη προπαγανδιστική τακτική, σε μεγάλο βαθμό αναμενόμενη κιόλας, είναι όντως «νοσηρή» η κατάσταση να παρουσιάζεται η σημερινή αξιωματική αντιπολίτευση με φιλολαϊκό προσωπείο.
Και τούτο διότι, την ίδια ακριβώς στιγμή που τα στελέχη της (από κοινού με τους λογής λογής υποστηρικτές της) φιλοτεχνούν επικοινωνιακά το εν λόγω προσωπείο, μάλλον έχουν επίγνωση ότι ο κόσμος γνωρίζει τι έχει να περιμένει από δαύτους έτσι και ξαναβγούν κυβέρνηση. Εξ ου και η προτεινόμενη κατάργηση του φόρου στο κρασί...
* Ο Κύρκος Δοξιάδης είναι καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
