Αυτό που έλειπε από τον ΣΥΡΙΖΑ δεν ήταν, και δεν είναι, το νέο σήμα. Από τη στιγμή, όμως, που γίνεται αυτή η κίνηση και προκρίνεται να αναλάβει την παρουσίασή του ο πρόεδρος του κόμματος, τότε η σύντομη ομιλία που τη συνοδεύει αξίζει να γίνεται αντικείμενο ιδιαίτερης προσοχής τόσο από τον συντάκτη της όσο και από τους ακροατές/αναγνώστες της. Μια αλλαγή στο σήμα μπορεί να σημαίνει διαφοροποιήσεις και στο σημαινόμενο.
Αυτό που από πρώτη ματιά κάνει εντύπωση, είναι η ιδιαίτερη χρήση της λέξης και της έννοιας «εξέλιξη». Σαν να πρέπει να δειχτεί ότι κάθε μεταβολή που υφίσταται το κόμμα αυτό στη διάρκεια του βίου του, είναι αποτέλεσμα μιας αντικειμενικής εξέλιξης, που δεν μπορεί να αγνοήσει, πρέπει να την ακολουθήσει, αν θέλει να μη βρεθεί εκτός πραγματικότητας. Παρουσιάζεται σαν αναγκαστική κίνηση, όχι σαν αποτέλεσμα επιλογής – ορθής ή όχι – με την ευθύνη που συνεπάγεται.
Η εξέλιξη μας κινεί ή την κινούμε;
Μοιάζει σαν ατυχής μεταφορά από τον κόσμο της φύσης στη σύγχρονη ανθρώπινη κοινωνία, όπου τα πράγματα δεν κινούνται χάρη σε μια αντικειμενική εξελικτική διαδικασία, αλλά σαν αποτέλεσμα και της έλλογης δράσης και παρέμβασης – ορθής ή λαθεμένης. Δεν μπορούμε, λοιπόν, να πούμε πως κοινωνίες και κόμματα «είμαστε προϊόν αυτής της εξέλιξης». Αντίθετα, η κοινωνική εξέλιξη είναι προϊόν της δράσης μας και όχι αίτιο. Ούτε μπορούμε να πούμε ότι «η εξέλιξη είναι η δύναμη των πολλών», γιατί στην πραγματικότητα η κίνηση των «πολλών» είναι η δύναμη που οδηγεί στη μια ή στην άλλη κατεύθυνση την εξέλιξη. Μια κατεύθυνση που κρίνεται, καθώς η εξέλιξη δεν είναι μονοσήμαντη, αποκτάει θετικό ή αρνητικό πρόσημο από τη δυναμική των κινήσεων και των συγκρούσεων των κοινωνικών ομάδων.
Δεν είναι η εξέλιξη και η παρακολούθησή της που μας εξασφαλίζει την ορθότητα των επιλογών. Αντίθετα, η ορθότητα ή μη των επιλογών προσδιορίζει και το πρόσημο των εξελίξεων. Ούτε μπορούμε να ισχυριστούμε ότι «η εξέλιξη είναι πλούτος», γιατί είναι μεν το αποτέλεσμα μιας πλούσιας και γόνιμης διαδικασίας γεμάτης αντιθέσεις και ανταγωνισμούς, αλλά ο τερματισμός της, για μια ιστορική περίοδο τουλάχιστον, πραγματοποιείται με μια τομή, με μια ανατροπή, με μια αλλαγή. Αυτή είναι ο πλούτος, καθώς αυτή επιτρέπει να διανοηθούμε την άρση της υπάρχουσας κατάστασης, την αντικατάστασή της με μια νέα, που εμείς επιδιώξαμε, δεν την έφερε η «εξέλιξη».
Αλλαγές και εξελίξεις
Αυτή είναι η κρίσιμη λέξη και έννοια που δεν έπρεπε να λείπει από τη δομή αυτής της σύντομης ομιλίας. Υπάρχει, θα σκεφτείτε, σε σωρεία αποφάσεων και στα προγράμματα του ΣΥΡΙΖΑ. Τη στιγμή, όμως, που επιχειρείται κάτι ν’ αλλάξει σ’ αυτό το κόμμα, δεν πρέπει να αφήνεται η εντύπωση πως οποιαδήποτε αλλαγή επιβάλλεται από μια αντικειμενική «εξέλιξη». Αντίθετα, είναι αποτέλεσμα επιλογών, που προκύπτουν από συζητήσεις, αντιθέσεις και συνθέσεις και αποτελούν αντικείμενο κριτικής, συνιστούν ανάληψη ευθύνης. Αυτές κινούν την εξέλιξη, αυτές μπορούν – ή δεν μπορούν – να κινήσουν τις τεράστιες δυνάμεις που χρειάζονται, για να οδηγηθεί σε μια επιθυμητή κατεύθυνση η εξέλιξη. Η αλλαγή που επιδιώκεται δεν είναι προϊόν της εξέλιξης, είναι προϋπόθεση και αιτία της.
Η ίδια η έννοια της αλλαγής υποδηλώνει άρνηση της υπάρχουσας κατάστασης, ανατροπή της, έστω και τόσο αόριστα και αφηρημένα, όπως συνήθως χρησιμοποιείται σαν προεκλογικό σύνθημα. Παρ’ όλα αυτά, είναι εξ ορισμού υπόδειξη κίνησης εναντίον της ακινησίας, στην οποία μπορεί να μας οδηγήσει η επίκληση μιας εξίσου αόριστης και αφηρημένης εξέλιξης. Όταν μάλιστα προσδιοριστεί τι και πώς πρέπει να αλλάξει, τότε πραγματικά μπορεί να γίνει «δύναμη των πολλών». Όπως συνέβη πολλές φορές στην ιστορία μας – και με τον ΣΥΡΙΖΑ. Όσοι ισχυρίζονται ότι ο πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ αντιγράφει το ανδρεϊκό ΠΑΣΟΚ και τον αρχηγό του, θα πρέπει να μας δώσουν μια εξήγηση γι’ αυτή την προτίμηση στην «εξέλιξη» αντί της «αλλαγής», η οποία, άλλωστε, αγγίζει κι ένα διεκδικούμενο κοινό.
Ίσως, όμως, η απουσία της για χάρη της «εξέλιξης» να εξηγείται από την έλλειψη μιας άλλης λέξης στο δεύτερο μέρος της σύντομης ομιλίας του Αλέξη Τσίπρα: σοσιαλισμός.
Μπορεί να σκεφτείτε πάλι πως δεν είναι ανάγκη να θυμιατίζουμε διαρκώς το σοσιαλισμό, για να γίνουμε χρήσιμοι και αποτελεσματικοί για τους «πολλούς». Παράδειγμα το σύγχρονο ΚΚΕ. Δεν είναι ακριβώς έτσι. Όταν παρουσιάζεις το νέο έμβλημά σου, δεν μπορείς να μη βρίσκεις στις πέντε «αξίες που μας εμπνέουν και μας οδηγούν», στις πέντε ακτίνες του αστεριού του ΣΥΡΙΖΑ, μια θέση για την προοπτική στην οποία εντάσσεις τη δράση σου.
Είναι που χρειάζεται κι ο σοσιαλισμός…
Η δημοκρατία, η αλληλεγγύη, η δικαιοσύνη, η ελευθερία, η ισότητα είναι υπόθεση της αριστεράς, παρότι παραπέμπουν στη Γαλλική Επανάσταση, την εμβληματική αστική επανάσταση. Όχι μόνο γιατί έχουν διαχρονική αξία, αλλά και γιατί στο (με το συμπάθειο…) αφήγημα της αστικής τάξης διαστρέφονται, όταν δεν εγκαταλείπονται. Είναι υποχρεωμένη να το κάνει η αριστερά και για έναν ακόμα λόγο: για να συνδέσει τις άκρως επαναστατικές αυτές αξίες με τη δική της προοπτική, τη σοσιαλιστική. Αν δεν το κάνει, απομειώνει ακόμα κι αυτή την τεράστια αστική επανάσταση σ’ έναν ανώδυνο κρίκο στην αλυσίδα μιας σχεδόν προδιαγεγραμμένης «εξέλιξης». Απονευρώνει την ουσία της κοινωνικής δυναμικής μετατρέποντάς τη σε μια αλληλουχία γεγονότων χωρίς τομές, που είναι υπαρκτές, ακόμα κι όταν συμβαίνουν χωρίς εκρηκτικές ανατροπές.
Ας αποπειραθούμε μια εξήγηση για το γεγονός ότι δεν μπόρεσε να βρει μια ακτίνα στο αστέρι ο σοσιαλισμός. Οφείλεται μάλλον στην επικράτηση της αντίληψης ότι όλα θα γίνουν σαν αποτέλεσμα μιας ομαλής εξέλιξης, ότι κι ο ΣΥΡΙΖΑ όταν έρθει εν τη εξουσία του, αξίες στοιχειωδέστερες έχει να υπερασπιστεί απέναντι στο νεοφιλελευθερισμό. Όλοι παιδιά της Γαλλικής Επανάστασης είμαστε. Θα ήμασταν, όμως, νόθα παιδιά της, αν δεν αμφισβητούσαμε την αναγόρευσή της σε έσχατη επανάσταση της ανθρώπινης ιστορίας από τους νεοφιλελεύθερους.
Κόμματα που αναφέρθηκαν στο σοσιαλισμό πολύ περισσότερο απ’ ό,τι τον πίστεψαν, δεν δυσκολεύτηκαν να αγγίξουν το 50%. Ενώ μεγάλα και ιστορικά κόμματα της αριστεράς, που επιχείρησαν να προσαρμοστούν στις συνθήκες του «τέλους της ιστορίας» απαρνούμενα το μέλλον τους, υποβιβάστηκαν σε τριτεύοντες και τεταρτεύοντες ρόλους, και – το χειρότερο – το κενό που άφησαν κατέλαβαν ο δεξιός λαϊκισμός και ο εθνικισμός. Δύο άμεσες απειλές για τον κοινό τόπο, τη δημοκρατία που η αριστερά υπερασπίζεται.
