Έχοντας χάσει τον πατέρα του -εξαιρετικό σινολόγο- στο Μπούχενβαλντ και τον 19χρονο αδελφό του, που αντιστεκόταν στους Ναζί μέσα από τις τάξεις των «μακί», ο Φρανσουά Μασπερό, 23 χρονών, παντρεύεται, κάνει παιδί και αναλαμβάνει, το 1955, «ένα εγκαταλελειμμένο μαγαζί που βρώμαγε από κάτουρα γατιών», λέει ο ίδιος. Στην οδό Μεσιέ-λε-Πρενς γεννήθηκε το βιβλιοπωλείο "Η Σκάλα". 

Πέτυχε, και δυο χρόνια αργότερα, ο Μασπερό ανοίγει στην οδό Σεν Σεβερέν, στην καρδιά του Καρτιέ Λατέν, τη "Χαρά της Ανάγνωσης", το θρυλικό βιβλιοπωλείο "La Joie de lire". Άλλα δύο χρόνια και βλέπουν το φως οι «Εκδόσεις Φρανσουά Μασπερό».

Μιλώντας στο ΑΠΕ- ΜΠΕ, ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς θυμάται: «Και το δικό μου το πρώτο βιβλίο, "Η ελληνική τραγωδία: Από την απελευθέρωση ως τους συνταγματάρχες" βγήκε στα γαλλικά από τον Μασπερό, που περισυνέλεγε και εξέδιδε ό,τι θεωρούσε πως εντάσσεται στην προοδευτική σκέψη».

Και ναι, τον ρώτησαν τον Μασπερό, σε συνέντευξη, το 1990, γιατί έγινε εκδότης. «Λόγω του ανυπόφορου χαρακτήρα των αποικιακών πολέμων» απάντησε, αναφερόμενος στην Ινδοκίνα, τη Μαδαγασκάρη, τη Βόρεια Αφρική. «Και λόγω της απογοήτευσης μπροστά στον σοβιετικό κομμουνισμό» προσέθεσε.

«Ήταν μια εποχή, η δεκαετία του '60 και η δεκαετία του '70, οι σταλινικοί που εκπροσωπούνταν από το Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας και η "κατεστημένη σκέψη", και από την άλλη ο Μάης του '68, που δεν αναφερόταν μόνο στο πολιτικό γίγνεσθαι, αλλά και στο πνευματικό γίγνεσθαι» υπενθυμίζει ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς.

«Εκεί, ο Μασπερό έπαιξε ένα ρόλο θεμελιώδη. Ο Μασπερό επέτρεψε, επέβαλε και προκάλεσε την άνθηση όλων των "λουλουδιών" εκείνη την εποχή. 

Αρκεί βέβαια, να μην ήταν ορθόδοξα σταλινικά και φυσικά, να μην αντιστοιχούν στην άρχουσα σκέψη της εποχής εκείνης. Προηγήθηκε του Μάη του '68, τον ενέπνευσε ο Μάης του '68 και όλη του η λειτουργία ήταν άμεσα συναρτημένη μ' αυτή την έκρηξη στη Γαλλία» συμπληρώνει.

Και συνεχίζει: «Κι όχι μόνο στη Γαλλία, γιατί το '68 ήταν μια χρονολογία κρίσιμη σε όλο τον κόσμο. Τσε Γκεβάρα, η Κίνα, η Κούβα, η Πράγα, όλα αυτά έγιναν μέσα σ' έναν χρόνο. 

Ο Μασπερό εξέφρασε αυτή την απίστευτη πολυφωνία, η οποία άνθισε στη Γαλλία περισσότερο απ' οπουδήποτε αλλού. Κι αυτό το πέρασε μέσα απ' το βιβλίο, απ' την έκδοση, απ' το βιβλιοπωλείο κι από την εκρηκτική ανεκτικότητα σε οτιδήποτε ανορθόδοξο».

Πάνω από 1.500 τίτλοι στον εκδοτικό οίκο, υπογραφές όπως Ταχάρ Μπεν Τζελούν, Λουί Αλτουσέρ, το βιβλίο του Φραντζ Φανόν "Κοινωνιολογία μιας επανάστασης (Η 5η χρονιά της αλγερινής επανάστασης)", μια δωδεκάδα περιοδικά, περισσότερες από 80 μεταφράσεις από τον ίδιο τον Μασπερό, ανάμεσά τους έργα των Τζόζεφ Κόνραντ και Άλβαρο Μούτις και τέλος, έχοντας παραδώσει σε συνεργάτη του τα κλειδιά του εκδοτικού οίκου, δικά του μυθιστορήματα.

Για τον Κωνσταντίνο Τσουκαλά, ίσως το βιβλιοπωλείο σφράγισε την εποχή περισσότερο ακόμα κι απ' τον εκδοτικό οίκο. Ανασύρει από τους "διαδρόμους" της μνήμης του δυο ανέκδοτες ιστορίες. 

Το '68 ή λίγο μετά, ο Μασπερό ανοίγει ένα βιβλιοπωλείο, στον ίδιο δρόμο, ακριβώς απέναντι από τη "Χαρά της ανάγνωσης". Λέγανε λοιπόν, αστειευόμενοι, ότι το άνοιξε ακριβώς απέναντι για να φτάνει στον δρόμο ο Σαρτρ, που ήταν αλλήθωρος και να μπορεί να τα βλέπει και τα δυο βιβλιοπωλεία, μαζί. 

Και η άλλη: «Κάποιος γνωστός Έλληνας φιλόσοφος, τ' όνομά του δε θα το πω, ο οποίος εκείνη την εποχή αντλούσε τα προς το ζην κλέβοντας από βιβλιοπωλεία βιβλία επί παραγγελία, αρνιόταν να κλέψει απ' τον Μασπερό. Γιατί ο Μασπερό δεν σε πήγαινε στην αστυνομία».

«Φαροφύλακα», τον αποκαλούσε ο Μισέλ Πικολί, αλλά ο άνθρωπος Φρανσουά Μασπερό;

Σε συνέντευξη που είχε δώσει τον περασμένο Σεπτέμβριο, ο ίδιος είχε πει ότι «θυμάται συχνά εκείνη τη φράση από τη "Ρωγμή" του Σκοτ Φιτζέραλντ που άρεσε πολύ στον Χόρχε Σεμπρούν να επαναλαμβάνει: "Θα πρέπει, παραδείγματος χάρη, να είναι κανείς ικανός να βλέπει ότι δεν υπάρχει ελπίδα για τα πράγματα, αλλά παρ' όλα αυτά να είναι αποφασισμένος να τ' αλλάξει"».

«Αυτό αντιστοιχεί λίγο στον χαρακτήρα του, όσο μπορώ να μαντέψω αυτόν τον χαρακτήρα» λέει ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς. «Ήταν απόλυτα ανοιχτός στα πάντα, αλλά διέκρινε κανείς στο βλέμμα του και στην παρουσία του, στη φωνή του, μια μελαγχολία. 

Υπήρχε κάτι που έμοιαζε σαν να θεωρεί ότι δεν μπορεί να κάνει τίποτ' άλλο απ' το να επιδιώκει την ανατροπή, την επανάσταση, την πολυφωνία, τη δημοκρατία, την Αριστερά, γνωρίζοντας ταυτόχρονα, φοβούμενος ταυτόχρονα, ότι τα πράγματα δεν είναι δυνατόν ν' απολήξουν εκεί που θέλει» συνεχίζει. 

Και προσθέτει: «Τώρα, αυτά είναι κουβέντες τις οποίες δεν μπορεί να στοιχειοθετήσει κανείς, αλλά είχα πάντα αυτή την αίσθηση».

Συνοψίζοντας την εκδοτική δραστηριότητά του, ίσως και τη ζωή του, ο ίδιος ο Φρανσουά Μασπερό, τον περασμένο Σεπτέμβριο εξομολογήθηκε ότι «ήμουν πάντα ευαίσθητος στους αγώνες των λαών για την ελευθερία τους και μ' απασχολούσε πάντα αυτό το αξίωμα: "Ένας λαός που καταπιέζει έναν άλλο δεν μπορεί να είναι ελεύθερος"».

ΠΗΓΗ: ΑΠΕ-ΜΠΕ