Γεννήθηκα στο Βελιγράδι και μετακόμισα στη Βοσνία με την οικογένειά μου, όταν γεννήθηκε η μικρή μου αδερφή. Μετά από το δημοτικό, πήγα στη στρατιωτική ακαδημία επειδή η μητέρα μου δεν μπορούσε να πληρώνει για τη μόρφωσή μου. Εγκαταστάθηκα στο Σαράγεβο το 1966, και επί 18 χρόνια μετείχα στο σύστημα στρατιωτικής εκπαίδευσης. Λίγο πριν τον πόλεμο, έγινα Διοικητής της Άμυνας του Σαράγεβο με το βαθμό του στρατηγού.
Το Σαράγεβο αποχαιρετά τον ήρωα του με το Bella Ciao
Τον Απρίλη του 1992, έλαβα ένα τηλεφώνημα από τον στρατηγό Siber, που ήταν αρχηγός του Στρατού της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης (AbiH).Μου ζήτησε να λάβω μέρος σε αυτή που έμελλε να είναι μια ιστορική συνάντηση -η δημιουργία ενός οργανωμένου πολυεθνικού στρατού, για να υπερασπίσει την πολυεθνική Βοσνία από κάθε λογής επίθεση και να διασφαλίσει την ανεξαρτησία και την εθνική της κυριαρχία. Αισθάνθηκα πως ήταν ηθική μου υποχρέωση να συνταχθώ με εκείνους που βρίσκονταν σε κίνδυνο, και να προσφέρω τις επαγγελματικές, στρατιωτικές μου γνώσεις στους στρατιώτες ώστε να μπορέσουν να αντισταθούν σε οποιαδήποτε μελλοντική απειλή.
Στην αρχή, δεν πίστευα ότι θα μπορούσε να ξεσπάσει πόλεμος, και ένιωθα πως αυτά που συνέβαιναν στην Κροατία ήταν πολύ μακριά από εμάς. Γίνονταν κάποιες περιορισμένες συζητήσεις περί πολέμου αλλά αφορούσαν άλλα σημεία της Βοσνίας και ποτέ το Σαράγεβο εξαιτίας των πολυεθνικών, πολυθρησκευτικών και πολυπολιτισμικών του παραδόσεων. Το θεωρούσαμε αδύνατο.Για αυτό αιφνιδιάστηκα όταν άρχισε η επίθεση ενάντια στο Σαράγεβο. Δεν ένιωσα ποτέ την ανάγκη να φύγω από το Σαράγεβο, ούτε ακόμα το 1993, όταν ο τότε πρεσβευτής των ΗΠΑ Jakowitch μου είπε ότι το μόνο που θα χρειαζόμουν να κάνω ήταν να πω τη λέξη και αυτός θα οργάνωνε τη φυγή μου. Θεωρούσα πιο σημαντικό να μείνω εκεί για να διευκολύνω τους άλλους να τα βγάλουν πέρα με τον πόλεμο. Πολλοί ήταν οι Σέρβοι που έμειναν στην πόλη στη διάρκεια του πολέμου, γύρω στις 30.000. Το 12% του βοσνιακού στρατού ήταν Σέρβοι, και υπήρχαν Σέρβοι στη αστυνομία και την πολιτική άμυνα, στα ΜΜΕ και στα νοσοκομεία, καθώς και δύο Σέρβοι στη Βοσνιακή Προεδρία. Όλοι αυτοί που αποφάσισαν να μείνουν εδώ και να υπερασπίσουν τα σπίτια και τις οικογένειές τους, υπερασπίστηκαν και το πολυεθνικό πνεύμα της πόλης. Αποφάσισα να ταχθώ στο πλευρό των Βόσνιων πολιτών και των πολιτών του Σαράγεβο. Δεν το έκανα για πολιτικούς λόγους, αλλά σαν επαγγελματίας για να βοηθήσω τους πολίτες της Βοσνίας να ξεσηκωθούν και να αντισταθούν ενάντια στην επίθεση.
Δηλώνω πρώτα Βόσνιος επειδή είναι σκέτος εγωισμός να ανήκεις μόνο σε ένα έθνος, σε μια θρησκεία. Μεγαλοσύνη είναι όταν κάποιος ανήκει στο κόσμο, στη φύση, και δεν είναι σκλάβος μιας θρησκείας ή ενός έθνους. Κάποτε ήμουν μάρτυρας ενώπιον του Δικαστηρίου της Χάγης, και όταν με ρώτησαν ποιος είμαι, δήλωσα: Γήϊνος, από τον πλανήτη Γη. Ανήκω σε αυτή την πόλη. Πηγαίνω σε θέατρα, σε κηδείες, σε γάμους, σε γενέθλια...Έζησα στο ρυθμό αυτής της πόλης. Οι πολίτες με δέχτηκαν σαν μέλος της οικογένειάς τους και όταν επισκεπτόμουν τους στρατιωτες μου σε διάφορες γειτονιές, με υποδέχονταν συνήθως με χειροκροτήματα, γεγονός που μου έδινε ηθική ικανοποίηση -ότι ήμουν στο σωστό μέρος, στην υπηρεσία των άλλων.
Το 1994, έστησα το Ίδρυμα “Η Εκπαίδευση οικοδομεί τη Βοσνία και Ερζεγοβίνη”. Αυτό φροντίζει παιδιά και νέους θύματα πολέμου, συμπεριλαμβανομένων ανάπηρων παιδιών και νέων με κοινωνικές ανάγκες από όλες τις εθνικές ομάδες. Σήμερα, τα παιδιά δεν μαθαίνουν τι πραγματικά συνέβη στη Βοσνία. Παράδειγμα η Σρεμπρένιτσα. Τα Σερβόπουλα μαθαίνουν σήμερα για τους βομβαρδισμούς του ΝΑΤΟ στη Σερβία, αλλά όχι για τη γενοκτονία στη Σρεμπρένιτσα. Ο Μίλοραντ Ντόντικ, Πρόεδρος της Republika Srpska, είπε πολλές φορές ότι στα σχολικά τους βιβλία, δεν θα γίνει ποτέ αναφορά σε μια γενοκτονία ή στη πολιορκία του Σαράγεβο. Επίσης, οι νέοι στην Ομοσπονδία δεν μαθαίνουν ότι ο Βοσνιακός στρατός (AbiH) διέπραξε και αυτός εγκλήματα πολέμου. Η ιστορία έχει βαθιές ρίζες και αυτές οι ρίζες πάνε πίσω στη μακρά ιστορία της Γιουγκοσλαβίας και της Βοσνίας. Η γενοκτονία στη Σρεμπρένιτσα δεν έγινε μόνο μέσα σε λίγες μέρες στις 11 Ιουλίου. Άρχισε αρκετά πριν, με την εθνοκάθαρση στην κοιλάδα του ποταμού Ντρίνα στα τέλη του 1991, και τη γενοκτονία στο Πρίγιεντορ με τους μαζικούς τάφους στην Τομάσιτσα, στο Κλιουτς, στο Σάνσκι Μοστ, στο Ζβόρνικ, στο Βίσεγκραντ.
Σήμερα, έχουμε πραγματική ανάγκη να μάθουμε για τη Σρεμπρένιτσα και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη και για όσα συνέβησαν εκεί. Χρειαζόμαστε σχολικά εγχειρίδια ιστορίας για την Κροατία, τη Σερβία και τη Βοσνία που μπορούν να χρησιμεύσουν σαν εργαλεία δικαιοσύνης. Χρειαζόμαστε να διαδόσουμε όσο πλατύτερα γίνεται τις ετυμηγορίες του Δικαστηρίου της Χάγης ενάντια στον Μλάντιτς, τον Κάρατζιτς, τον Μπεάρα, τον Κρστιτς και άλλους. Έχουμε ανάγκη να μορφώσουμε τους ανθρώπους όχι μόνο για τη γενοκτονία στη Σρεμπρένιτσα, αλλά και για τις γενοκτονίες στη Ρουάντα και στη Συρία σήμερα. Μόνον όταν έχεις αυτή τη πλατύτερη θεώρηση μπορείς να καταλάβεις τη Σρεμπρένιτσα. Έχουμε ανάγκη να διδαχτούμε από τον τρόπο με τον οποίο άλλες χώρες αντιμετώπισαν τη γενοκτονία -η Ρουάντα ως κράτος, αντιμετώπισε τη γενοκτονία μέσω του δικαστικού συστήματος και της συμφιλίωσης, και έδειξε πώς πρέπει να γίνονται αυτά τα πράγματα. Αποφάσισα να μείνω στο Σαράγεβο και να υπερασπιστώ τη πόλη επειδή αυτή ήταν η ηθική και επαγγελματική μου υποχρέωση. Στο σημερινό κόσμο, η υποχρέωσή μας είναι να κάνουμε τα πάντα για να προλάβουμε τον πόλεμο και την σύρραξη. Κάθε χώρα έχει οργανώσεις πολιτών, ΜΚΟ -που πρεσβεύουν την ειρηνική διευθέτηση και τη μη-σύγκρουση, στις οποίες πρέπει να δώσουμε την αμέριστη υποστήριξη μας. Να πώς μπορούμε να προλάβουμε τις μελλοντικές συρράξεις και να οικοδομήσουμε ένα καλύτερο μέλλον για τους νέους μας.
Επιμέλεια-μετάφραση: Γιώργος Μητραλιάς
