Το πασίγνωστο τραγουδάκι που ερμήνευσε ο Δημήτρης Χορν στην παράσταση «Οδός ονείρων» του Μάνου Χατζιδάκι (1962), ταυτίσθηκε με τις δυσκολίες και τα βάσανα των ηθοποιών, οι οποίοι συμπλήρωναν πάντα σκωπτικά, πως «Ηθοποιός σημαίνει φως, αλλά και νερό, τηλέφωνο, νοίκι, διατροφή...».
Πάντα ριγμένοι οικονομικά ήταν οι θεατρίνοι. Λογής - λογής επιχειρηματίες, θιασάρχες, αιθουσάρχες, πάταγαν στη λαχτάρα τους να βρίσκονται πάνω στη σκηνή για να τους υποχρεώνουν να εργάζονται με λίγα έως καθόλου χρήματα.
Το 1917 ιδρύθηκε το Σωματείο Ελλήνων Ηθοποιών. Πέρασαν από αυτό θρυλικές μορφές και ως συνδικαλιστές και ως καλλιτέχνες. Απόστολος Αυδής, Σπύρος Πατρίκιος, Λυκούργος Καλλέργης, Βασίλης Μεσολογγίτης, Μαρία Φωκά και τόσοι άλλοι. Με αγώνες οι Έλληνες ηθοποιοί κατόρθωσαν να εξασφαλίσουν αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας. Πέτυχαν να έχουν αργίες, συλλογικές συμβάσεις, εκτός έδρας αμοιβή. Η εργοδοτική ένωση που είχε απέναντί του το ΣΕΗ ήταν η Πανελλήνια Ένωση Ελευθέρου Θεάτρου (ΠΕΕΘ). Συμμετείχαν σε αυτήν θεατρικοί επιχειρηματίες με σκληρό εργοδοτικό προφίλ οι περισσότεροι, αλλά και ηθοποιοί - εργοδότες.
Διάσημοι ηθοποιοί δηλαδή, που, χρηματοδοτούσαν μόνοι τους τις θεατρικές επιχειρήσεις τους. Οι «θιασάρχες». Σκληροί οι αγώνες και οι διαπραγματεύσεις για αυξήσεις στη συλλογική σύμβαση ή άλλες εργατικές διεκδικήσεις των ηθοποιών. Στο τέλος, πάντα κατέληγαν σε μια λύση που ικανοποιούσε λιγότερο ή περισσότερο το ένα ή το άλλο μέρος. Λίγο οι θεατρίνοι επιχειρηματίες, λίγο οι σώφρονες, φωνές κάποιων από τους μη καλλιτέχνες επιχειρηματίες και οι συμφωνίες συνήθως έκλειναν.
Με την κατάργηση της «αδείας εξασκήσεως επαγγέλματος ηθοποιού» από το ΠΑΣΟΚ στις αρχές της δεκαετίας του 1980, το επάγγελμα του ηθοποιού άνοιξε έως ότου ξεχείλωσε εντελώς. Πλήθος Δραματικών Σχολών και «Ελεύθερων Θεατρικών Εργαστηρίων», «παράγουν» κάθε χρόνο εκατοντάδες άνεργους νέους ηθοποιούς με λειψή προετοιμασία, στη συντριπτική τους πλειοψηφία.
Το καθ' ύλην αρμόδιο υπουργείο γι' αυτές τις σχολές είναι το υπουργείο Πολιτισμού. Με μία εξαιρετικά υποστελεχωμένη υπηρεσία ελέγχου των σχολών αυτών, αδυνατεί παντελώς να ανταπεξέλθει στο έργο του. Στις μεγάλες δόξες των ελληνικών τηλεοπτικών σειρών, πλήθος μοντέλων, τηλεπαρουσιαστών, «κοινωνικά διάσημων», (αυτών που σε απλά ελληνικά ονομάζουμε: celebrities), παρέλασαν ως επαγγελματίες ηθοποιοί εκτοπίζοντας καλύτερους ηθοποιούς από αυτούς, αλλά όχι τόσο «πιασάρικους».
Και κάποια στιγμή ήρθε στη ζωή μας η κρίση. Τα οικονομικά των θεατρικών επιχειρήσεων στένεψαν. Οι πιέσεις για μικρότερες αμοιβές έγιναν καθεστώς. Με έναν έξυπνο ελιγμό, οι επιχειρηματίες πέτυχαν να αμείβουν με νομιμοφανή τρόπο, με ψίχουλα τους εργαζομένους. Πώς; Με τον τρόπο αμοιβής με ποσοστά επί των εισπράξεων. Έδιναν ένα εξαιρετικά χαμηλό ποσοστό (σε σχέση με το μέγεθος της αίθουσας και τη δυναμική της παράστασης) εξασφαλίζοντας μισθούς ντροπής. Δεν τους έφθανε όμως αυτό. Έπρεπε να καταργηθεί πλήρως η συλλογική σύμβαση.
Το τοπίο ανάμεσα σε εργαζομένους και εργοδότες όμως έχει αλλάξει δραστικά. Το ΣΕΗ δεν έχει την παλιά δυναμική του. Όλο και λιγότεροι επαγγελματίες (με την αυστηρή έννοια του όρου) ηθοποιοί δραστηριοποιούνται σε αυτό. Γέμισαν οι κατάλογοι με αποφοίτους σχολών που χωρίς να έχουν επαγγελματική παρουσία, αποφασίζουν (ως πλειοψηφία) γι' αυτούς που έχουν. Ούτε η ΠΕΕΘ δεν είναι αυτή που ήταν. Τους άλλοτε κραταιούς επιχειρηματίες και θιασάρχες, διαδέχθηκαν απίθανοι τύποι που χωρίς φράγκο στην τσέπη, δηλώνουν «επιχειρηματίες», φυσικά εις βάρος των εργαζομένων, αλλά και του θεάτρου. Υπάρχει και μια γκρίζα ζώνη ακόμα στον χώρο των επιχειρηματιών. Εναλλάσσονται στην ιδιοκτησία και εκμετάλλευση ομάδων θεάτρων κάποιοι επιχειρηματίες με θολή προέλευση και αδιευκρίνιστο τρόπο απόκτησης αυτών των θεάτρων.
Το 2013, το ΣΕΗ κάλεσε σε απεργία για την μη κατάργηση της συλλογικής σύμβασης. Η απεργία απέτυχε, η σύμβαση καταργήθηκε, ο γράφων, ως απεργός απολύθηκε. Αμέσως μετά άρχισε ο μεγάλος εργασιακός μεσαίωνας των ηθοποιών. Δύνανται να εκληφθούν ως ωρομίσθιοι, με 3,5 ευρώ την ώρα, δηλαδή 7 ευρώ την παράσταση!
Με την κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝ.ΕΛΛ., το θέμα ανακινήθηκε από το υπουργείο Εργασίας. Και ενώ δρομολογείτο συνάντηση ΣΕΗ και ΠΕΕΘ, η εργοδοτική ένωση έκανε το κόλπο γκρόσο. Αυτοδιαλύθηκε με απόφαση της γενικής της συνέλευσης την οποία κατέθεσε στο Πρωτοδικείο Αθηνών! Προτίμησε να αυτοκτονήσει, παρά να «ατιμασθεί»!
Οι πληροφορίες μας είναι πως το υπουργείο Εργασίας επεξεργάζεται λύση στο πρόβλημα, ώστε οι Έλληνες ηθοποιοί να ανακτήσουν τα δικαιώματά τους, ακόμα και αν δεν υπάρχει εργοδοτική πλευρά να διαπραγματευθεί.
Γιατί η δίκαιη αμοιβή, είναι ιερό δικαίωμα. Και γιατί ηθοποιός σημαίνει και φως, και νερό, και τηλέφωνο και νοίκι!
* Ο Πάνος Σκουρολιάκος είναι μέλος της Κ.Ε. του ΣΥΡΙΖΑ και βουλευτής Περιφέρειας Αττικής
