«Η ελληνική αντιπροσωπεία αποτελέστηκε από τον Γεώργιο Παπανδρέου, τον υπουργό Εξωτερικών Σταύρο Κωστόπουλο κι εμένα (Ανδρέας Παπανδρέου). Ο Τζόνσον έστειλε το προεδρικό αεροπλάνο να μας παραλάβει... Στις 23 Ιουνίου 1964 φτάσαμε στο Ουίλιαμσμπεργκ. Από κει μας παρέλαβε την επομένη ένα ελικόπτερο, που προσγειώθηκε στον κήπο του Λευκού Οίκου...

»Μετά τις συνηθισμένες τυπικές διαδικασίες, συναθροιστήκαμε μέσα στον Λευκό Οίκο για μια δίωρη συνομιλία. Από αμερικανικής πλευράς συμμετείχαν ο πρόεδρος Τζόνσον, ο υπουργός Εξωτερικών Ντιν Ρασκ και ο υφυπουργός Τζορτζ Μπολ. Για πρώτη φορά στη ζωή μου συναντούσα τον πρόεδρο Τζόνσον. Η ψηλή κορμοστασιά και η όλη του εμφάνιση πρόδιδαν δυναμισμό και άνεση...

»Ανοιξε τις συνομιλίες τονίζοντας τη δύσκολη θέση στην οποία είχε περιέλθει η Αμερική, που αντιμετώπιζε την προοπτική να βρεθεί μπροστά σε σύγκρουση ανάμεσα σε δύο συμμάχους της. Δεν θα μπορούσε να πάρει το μέρος ούτε της Ελλάδας ούτε της Τουρκίας και δεν ήταν σε θέση να εμποδίσει στρατιωτική επέμβαση της Τουρκίας στην Κύπρο, πράγμα που είχε κάνει πολλές φορές στο παρελθόν...

»Η δυτική συμμαχία, υπογράμμισε ο Τζόνσον, δεν ήταν διατεθειμένη να επωμιστεί το κόστος μιας πολεμικής σύγκρουσης μεταξύ Τουρκίας και Ελλάδας. Και οι δύο χώρες είχαν από κοινού την ευθύνη να εξεύρουν βιώσιμη λύση του κυπριακού προβλήματος...

»Ο Γεώργιος Παπανδρέου απάντησε με σαφήνεια και ευθύτητα. Μια διάσκεψη κορυφής, είπε, μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας περιείχε σοβαρούς κινδύνους αν δεν προκαθοριζόταν το πλαίσιο των διαπραγματεύσεων. Γιατί, αν μια συνάντηση Ινονού και Παπανδρέου ή των αντιπροσώπων τους κατέληγε σε αποτυχία, το επόμενο βήμα θα ήταν αναπόφευκτα πόλεμος. Ρώτησε τον Τζόνσον αν είχε υπόψη κάποια φόρμουλα...

»Ο Τζόνσον απάντησε κοφτά πως δεν είχε τίποτα το συγκεκριμένο να προτείνει. Επανέλαβε πως θεωρούσε τις διαπραγματεύσεις απαραίτητες. Ο δεύτερος λόγος του ήταν ταυτόσημος με τον πρώτο. Η όλη του συμπεριφορά έδινε την εντύπωση πως δεν είχε ακούσει τίποτα από ό,τι είχε λεχθεί...

»Η λογική τοποθέτηση των πραγμάτων, η προσεκτική ανάλυση των επιχειρημάτων που προέβαλε ο πατέρας μου, ήταν μάταιη. Ο Τζόνσον είχε μια και μόνο γραμμή. Τίποτα από όσα είπε ο Παπανδρέου δεν έκαμψε ούτε στο ελάχιστο τον αδιάλλακτο Τζόνσον. Αυτό που έγινε στη συνάντηση δεν ήταν συζήτηση. Ηταν μονόλογος...

»Την επόμενη βραδιά μάς παρέθεσε γεύμα ο Ελληνας πρεσβευτής. Ο Μακναμάρα (υπουργός Αμυνας) καθόταν ανάμεσα στον πατέρα μου και σ’ εμένα. Υπενθύμισε στον πατέρα μου πως οι Τούρκοι διέθεταν πολύ ισχυρή αεροπορία και σε ενδεχόμενη στρατιωτική σύγκρουση των δύο χωρών τα τουρκικά αεροπλάνα θα κατέκαιγαν κυριολεκτικά την ελληνική ύπαιθρο....

Σας ευχαριστούμε, κύριε υπουργέ, απάντησε ήρεμα ο Γεώργιος Παπανδρέου, διότι εδώσατε εις την Τουρκίαν τόσον ισχυράν αεροπορίαν. Επιτρέψατέ μου πάντως να σας υπενθυμίσω ότι η Τουρκία συνορεύει με χώραν η οποία διαθέτει πολύ ισχυροτέραν αεροπορίαν (Σοβιετική Ενωση). Και είναι πιθανώτατον ότι η αεροπορία αυτή θα επέμβει εις περίπτωσιν τουρκικής επιθέσεως...

Η εύστοχη απάντηση του Γεωργίου Παπανδρέου ξάφνιασε τον Μακναμάρα, που, μειδιώντας ευγενικά, άλλαξε βιαστικά θέμα». (Αποσπάσματα από το βιβλίο του Ανδρέα Παπανδρέου, «Η δημοκρατία στο απόσπασμα», Εκδόσεις Λιβάνη, 2006).

Οταν ένας Ελληνας πρωθυπουργός με «διεθνές καθεστώς» Ψυχρού Πολέμου και όταν η Ελλάδα δεν ήταν τότε κράτος-μέλος της Ε.Ε. (ΕΟΚ) τολμούσε να αρνηθεί τις αιτιάσεις του πανίσχυρου προέδρου των ΗΠΑ και ουσιαστικού αρχηγού του ΝΑΤΟ, απαντώντας με ένα κατηγορηματικό και ανένδοτο «όχι».

Αν οι συγκρίσεις με το σήμερα οδηγούν σε βαθιά μελαγχολία δεν ευθύνεται ούτε το τότε ούτε το σήμερα. Διαφορετικά πρόσωπα προσδιορίζουν διαφορετικά τις εξελίξεις. Πρόσωπα, δηλαδή, με διαφορετική ιστορία, διαφορετική πορεία και διαφορετική συγκρότηση.

Η κοινή γραμμή Γεωργίου Παπανδρέου και Μακάριου κράτησε και εξασφάλισε την ανεξαρτησία, την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα της Κύπρου.

Μετά ήρθαν οι πραξικοπηματικές ανατροπές. Αποστάτες (1965) και στρατιωτικό καθεστώς (1967 – 1974) δουλοπρεπείς ατλαντιστές και πιστοί στο νατοϊκό (βλέπε αμερικανικό) δόγμα της διχοτόμησης ή διπλής ένωσης.

Με τα σημερινά δραματικά ακόμα τετελεσμένα για την Κύπρο. Γιατί το «ναι σε όλα» οδηγεί σε ανεξερεύνητες και επικίνδυνες καταστάσεις.

* Ομότιμος καθηγητής, πρώην αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου