Τα αθροιστικά ποσοστά της Αριστεράς ξεπερνούν το 20% και στις πέντε χώρες αυτής της κατηγορίας (Ελλάδα, Κύπρος, Ιρλανδία, Ισπανία, Πορτογαλία), ενώ συγκριτικά με τιςευρωεκλογές του 2009, εκτοξεύονται σε τρεις από αυτές: την Ιρλανδία (από το 14% στο 23%), την Ελλάδα (από 14% στο 34%) και την Ισπανία (από 5,3% στο 24%). Η άνοδος της ευρωομάδας της Αριστεράς από τις 35 στις 52 έδρες οφείλεται σχεδόν εξ’ολοκλήρου στους επιπλέον 13 βουλευτές που έστειλαν οι τρεις προαναφερθείσες χώρες. Σύμφωνα με αυτά τα δεδομένα η χώρα όπου η άνοδος της Αριστεράς ήταν η μεγαλύτερη είναι η Ισπανία, ακολουθούμενη από την Ελλάδα. Εαν λοιπόν η έκταση της κοινωνικής καταστροφής που πυροδοτούν οι μνημονιακής έμπνευσης πολιτικές αποτελούν την πρώτη προϋπόθεση για την εκτόξευση των ποσοστών της Αριστεράς, η δεύτερη πρέπει να αναζητηθεί στην δυναμική των λαϊκών κινητοποιήσεων.
Οσοι έχουν μνήμες από το κλίμα της άνοιξης του 2011 θα θυμούνται ότι άμεση πηγή έμπνευσής του ήταντο ισπανικό κίνημα των αγανακτισμένων που είχε αρχίσει στις 15 Μάη στην Πουέρτα ντε Σολ της Μαδρίτης. Ενα από τα συνθήματά του ήταν το «κάντε ησυχία μην ξυπνήσουμε τους Ελληνες» που λειτούργησε ως έναυσμα για όσους κατέκλυσαν το Σύνταγμα και άλλες πλατείες ανά την επικράτεια μετά από μόλις 10 μέρες. Ο παραλληλισμός φαίνεται ότι προεκτείνεται τώρα και στο πολιτικό επίπεδο, με την εκτίναξη των ποσοστών της ριζοσπαστικής Αριστεράς, που ειδικά στην Ισπανία βρισκόταν πριν την κρίση σε ποσοστά χαμηλότερα του 5% και οριακά είχε επιβιώσει κοινοβουλευτικά στις εκλογές του 2008. Εδώ όμως αρχίζουν και φαίνονται καθαρότερα οι διαφορές ανάμεσα στις δύο χώρες. Στην Ισπανία κατ’αρχήν,το κίνημα των αγανακτισμένων υπήρξε ίσως μικρότερης εμβέλειας από τον ελληνικό κύμα κινητοποιήσεων του 2010-2012, που έριξε δύο κυβερνήσεις και παρ’ολίγο να αναδείξει τον Σύριζα πρώτη δύναμη ήδη από την άνοιξη του 2012. Σε αντίθεση όμως με την Ελλάδα, όπου γνώρισε αισθητή υποχώρηση τα δύο τελευταία χρόνια, το κοινωνικό κίνημα στην Ισπανία απέκτησε μορφές αυτοοργάνωσης με διάρκεια, ρίζωσε τόσο σε τοπικές καμπάνιες (όπως το κίνημα κατά των εξώσεων) όσο και σε εθνικές κινητοποιήσεις μεγάλης μαζικότητας, όπως η «πορεία της αξιοπρέπειας», που συγκέντρωσε εκατοντάδες χιλιάδες διαδηλωτές στη Μαδρίτη στις 22 Μαρτίου αυτού του χρόνου.
Σε πολιτικό επίπεδο οι διαφορές είναι ίσως ακόμη μεγαλύτερες. Η Ισπανία είναι μια μεγάλη και πολυκεντρική χώρα. Η κρίση ενέτεινε τις φυγόκεντρες, έως και αποσχιστικές, τάσεις, ειδικά στην Καταλωνία, όπου η πλειοψηφία της κοινωνίας φαίνεται να στηρίζει πλέον την επιλογή της ανεξαρτησίας. Μέρος της ανόδου της Αριστεράς οφείλεται εξ’άλλου και στις επιτυχίες των δυνάμεων της Καταλάνικης και Βάσκικης ανεξαρτησιακής Αριστεράς, που συνολικά έλαβαν 6% σε εθνικό επίπεδο και 24 με 25% αντίστοιχα στην Καταλωνία και την χώρα των Βάσκων. Η πολιτική κρίση στην Ισπανία μετατρέπεται σε κρίση του εθνικού κράτους και συνολικότερα του θεσμικού οικοδομήματος του μεταφρανκικής καθεστώτος, συμπεριλαμβανομένου και του θεσμού της μοναρχίας, που αμφισβητείται πλέον έντονα και μαζικά.
Η δεύτερη διαφορά είναι όμως ότι η άνοδος της Αριστεράς στην Ισπανία δεν οδήγησε μόνο στην αύξηση των ποσοστών του ήδη υπάρχοντος κομμουνιστογενούς σχηματισμού της Ενωμένης Αριστεράς, που έφτασε διψήφια ποσοστά που δεν είχε γνωρίσει από το 1979. Εκφράστηκε και με τη δημιουργία ενός νέου φορέα, το Ποδέμος! (Μπορούμε!), που συγκροτήθηκε έξω από το πλαίσιο των υπάρχοντος κομματικού συστήματος. Το χωρίς προηγούμενο αυτό εγχείρημα για τα δεδομένα της ευρωπαϊκής Αριστεράς ξεπήδησε από τη συνάντηση μιας δυναμικής «από τα κάτω», με έντονη συμμετοχική διάσταση και στενή εμπλοκή μεγάλου τμήματος του κινήματος των αγανακτισμένων, και σε μια χαρισματική ηγετική ομάδα γύρω από τον νέο πανεπιστημιακό Πάμπλο Ιγκλέσιας. Προβάλλοντας ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα, με αιχμές την άρνηση της λιτότητας, το αίτημα για λογιστικό έλεγχο του χρέους και τον δημόσιο έλεγχο των βασικών τομέων της οικονομίας, το Ποδέμος! κατάφερε σε λίγες βδομάδες ύπαρξης να λάβει 8% στην κάλπη των ευρωεκλογών και να ξεπεράσει την Ενωμένη Αριστερά σε πολλές κρίσιμες περιφέρειες, συμπεριλαμβανόμενης και της Μαδρίτης.
Με δεδομένο ότι οι δημοσκοπήσεις έδιναν έως και λίγες βδομάδες πριν τις εκλογές γύρω στο 14% στην Ενωμένη Αριστερά (ΕΑ), και το Ποδέμος μόλις στο 3 με 5%, είναι προφανές ότι οι δύο φορείς διεκδικούν τον ίδιο πολιτικό χώρο, και ότι στην τελική ευθεία προς την κάλπη η πλάστιγγα άρχιζε να γέρνει υπέρ του νέου φορέα. Στις εκτιμήσεις της για το εκλογικό αποτέλεσμα η διεύθυνση της ΕΑ εκτιμά ότι το 25 με 28% που ψήφισε τελικά Ποδέμος αντί για ΕΑ αντιπροσωπεύει μια απώλεια 320 με 350 χιλιάδες ψήφων. Οι πρόσφατες δε δημοσκοπήσεις δίνουν στο Ποδέμος πάνω από 15%, ορισμένες το βάζουν μάλιστα στη δεύτερη θέση μετά το κυβερνών (δεξιό) Λαϊκό Κόμμα, ενώ η Ενωμένη Αριστερά κινείται πτωτικά σε σχέση με το αποτέλεσμα του Μάη και το σοσιαλιστικό PSOE καταρρέει.
Ο ανταγωνιστικός κύκλος που έχει ανοίξει εντός της ισπανικής Αριστεράς θέτει σύνθετα προβλήματα, στρατηγικής, συμμαχιών και προγράμματος. Είναι κρίσιμο να καταλάβουμε ποιά ήταν τα δυνατά χαρτιά του Ποδέμος σ’αυτή τη φάση. Το πρώτο είναι η ίδια η φύση του εγχειρήματος, που του επιτρέπει να εμφανίζεται αξιόπιστα ως κάτι ριζικά διαφορετικό απο το υπάρχον πολιτικό σύστημα και ειδικότερα ως ένα αυθεντικό δημούργημα ενός μιας δυναμικής «από τα κάτω». Βασική πηγή έμπευσης για το Ποδέμος είναι οι λατινοαμερικάνικες διαδικασίες συμμετοχικής δημοκρατίας, και ειδκότερα η εμπειρία της Βενεζουέλας την οποία ο ηγετικός του πυρήνα με επικεφαλής τον Ιγκλέσιας έχει μελετήσει επί τόπου. Κάτι που προκαλεί τώρα εξαιρετικά επιθετικά σχόλια από τα ΜΜΕ και τους εκπροσώπους του συστήματος που το κατηγορούν για απόπειρα εγκαθίδρυσης «τσαβικού τύπου δικτατορίας» στην Ισπανία!
Το αντίτιμο βέβαια αυτής της φρεσκάδας και της πολυσυλλεκτικότητας είναι μια αρκετά μεγάλη εσωτερική ανομοιογένεια, η ασάφεια σε κρίσιμα ζητήματα της οικονομικής και κοινωνικής ατζέντας αλλά και η προσφυγή σε ντε φάκτο συγκεντρωτικές λύσεις όπως στην παρέμβαση του χαρισματικού ηγέτη ή σε προτάσεις (που είχε ως αποδέκτη την ΕΑ) όπως η επιλογή υποψήφιων βουλευτών με σύστημα «ανοιχτών ψηφοφοριών» χωρίς λίστα μελών, που θυμίζει τις «αμερικανοποιημένες» διαδικασίες που ακολούθησαν για την εκλογή προέδρου το ιταλικό Δημοκρατικό Κόμμα ή το ΠΑΣΟΚ επί ΓΑΠ.
Δεύτερο και βασικό πλεονέκτημα του Ποδέμος, είναι η σχετική αδυναμία της Ενωμένης Αριστεράς να εμφανιστεί ως πραγματικά αντισυστημική δυνάμη και να λειτουργήσει ως υποδοχέας της απόρριψης από τα αριστερά του παληού πολιτικού συστήματος, και ειδικότερα των υπό «πασοκοποίηση» σοσιαλιστών. Δύο παράγοντες είναι καθοριστικής σημασίας. Ο πρώτος είναι ότι η μακρόχρονη περίοδος κρίσης και συρρίκνωσης της ΕΑ την έχει σε μεγάλο βαθμό αποκόψει από τα κινήματα, τις μαζικές πρακτικές και την από τα κάτω παρέμβαση. Αρνητικό ρόλο παίζει εδώ και η διαχειριστική λογική που έχει επικρατήσει στις «Εργατικές Επιτροπές», την κομμουνιστική καταγωγής και κάποτε μαχητική συνδικαλιστική συνομοσπονδία που είχε παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο στον αντιφρανκικό αγώνα. Είναι χαρακτηριστικό ότι τον περασμένο Μάρτη, λίγες μόνο μέρες πριν πλημμυρίσουν οι δρόμοι της Μαδρίτης από τις «πορείες για την αξιοπρέπεια», οι συνδικαλιστικές ηγεσίες σύσσωμες συναντήθηκαν με τον Ραχόϊ και ανακοίνωσαν την επανεκκίνηση του «κοινωνικού διαλόγου». Ο δεύτερος ανασχετικός παράγοντας είναι η πολιτική συμμαχιών που ακολουθεί σε περιφερειακό επίπεδο η ΕΑ: στην Ανδαλουσία συμμετέχει σε κοινή τοπική κυβέρνηση με τους σοσιαλιστές, στις Αστούριες στηρίζει ένα αντίστοιχο σχήμα άνευ συμμετοχής ενώ δίνει ψήφο ανοχής σε κυβέρνηση του Λαϊκού Κόμματος στην Γαλικία. Η συνκυβέρνηση στην Ανδαλουσία έχει προκαλέσει έντονες εσωτερικές διαμάχες στο εσωτερικό της ΕΑ και έχει συνολικά χρωματίσει την ΕΑ ως σχηματισμό που ρέπει σε συστημικές λογικές και σε συνεργασία με το απαξιωμένο πλέον PSOE. Δύσκολα μπορούσε λοιπόν η ΕΑ να κερδίσει την εμπιστοσύνη του κόσμου των κινημάτων, παρά τα επιτυχημένα ανοίγματα της τελευταίας περιόδου, με κύριο την εκλογή του Αλμπέρτο Γκαρσόν, από τις πιο γνωστές φυσιογνωμίες του αγανακτισμένων, ανοίγματα που, μαζί με την ιστορικότητα του σχήματος εξηγούν και το ικανοποιητικό αποτέλεσμα του Μάη.
Οπως διαφαίνεται από τα όσα αναφέραμε παραπάνω η πορεία του Ποδέμος παραπέμπει σε μια σειρά από ισπανικές ιδιαιτερότητες που καθιστούν αδόκιμη κάθε προσπάθεια μηχανιστικής μεταφοράς. Επιπλέον, τα «δύσκολα» τώρα μόλις αρχίζουν για τον νεοπαγή σχηματισμό. Οι έντονες συζητήσεις που άρχισαν αμέσως μετά τις εκλογές αποδεικνύουν του λόγου του αληθές. Ως χώρος που που έχει πλέον εκλεγμένους εκπροσώπους, παρουσία σε θεσμούς, που θα αποφασίσει για συμμαχίες, το Ποδέμος θα βρεθεί αντιμέτωπο με τους καταναγκασμούς και τις προκλήσεις της θεσμικής πολιτικής και της οργανωτικής ανάπτυξης. Ενα ξεκαθάρισμα σε όλα τα επίπεδα μοιάζει αναπόφευκτο, με το ζήτημα των σχέσεων με την ΕΑ να βρίσκεται ψηλά στην ατζέντα. Στην πορεία αυτή θα δούμε τι και κατά πόσο θα κρατήσει από τον κινηματισμό και αν θα υπάρξει προγραμματική και στρατηγική εμβάθυνση. Προς το παρόν είμαστε ακόμη στον ενθουσιασμό του ξεκινήματος.
Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι το εγχείρημα δεν έχει μια γενικότερη, ιστορική ίσως, σημασία. Η επιτυχία του Ποδέμος αποτελεί την πιο σημαντική ως τώρα ένδειξη της ανάγκης ανανέωσης της ίδιας της μορφής συγρότησης και άσκησης της πολιτικής, που αφορά πρώτα και κύρια όσους έχουν ως λόγο ύπαρξης την εκπροσώπηση της χειμαζόμενης κοινωνικής πλειοψηφίας. Μια ανανέωση που προϋποθέτει ρήξεις με την γραφειοκρατική, αντιδημοκρατική και εν πολλοίς διαχειριστική λογική που διέπει σε σημαντικό βαθμό τους σημερινούς σχηματισμούς της Αριστεράς και που τείνει να να τους καταστήσει περισσότερο μέρος του προβλήματος παρά της λύσης του.
*Δημοσιεύθηκε στην "ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ" την Πέμπτη 17 Ιουλίου 2014
