Πολωνία στις αρχές της δεκαετίας του 1960, υπό το καθεστώς του Gomulka, μετά το πρώτο κύμα μεταρρυθμίσεων.

Η 17χρονη Άννα (Ιντα στην πορεία) ένα βήμα πριν δώσει τους τελικούς όρκους για να γίνει μοναχή στο καθολικό μοναστήρι που μεγάλωσε, όντας ορφανή, έρχεται σε επαφή με την κομμουνίστρια, πρώην δικαστίνα Βάντα που μόλις έχει αποδειχθεί ότι είναι θεία της και η μόνη επιζήσασα συγγενής της εβραϊκής τους οικογένειας. Η σχέση των δύο αυτών γυναικών που εξελίσσεται στην διάρκεια του κλιμακουμένου road-trip τους, αυτού που αποφάσισαν να ξεκινήσουν για να εξιχνιάσουν τα συμβάντα που όρισαν τον χαμό της οικογένειας τους, αποτελεί τον βασικό άξονα γύρω από τον οποίον πλέκεται η αφήγηση, σε απόλυτα μετρημένο κάδρο, και φορμάτ 4:3, με αναφορά σε κλασικές κινηματογραφικές στιγμές του Τρυφό και του Ντράγιερ.

Μόλις το βλέμμα βυθιστεί στην μεγάλη οθόνη είναι αδύνατο να μην αναρωτηθεί κανείς, αν παρακολουθεί σύγχρονο κινηματογράφο των 2010ς ή αυθεντική κόπια απο τα 1960ς.

Οι δυο γυναίκες, στην αναζήτηση των δολοφόνων της οικογένειας τους ανατρέχουν στα -ιστορικώς πραγματικά- γεγονότα του 1941-45, όταν Πολωνοί αγρότες μεταμφιέστηκαν σε Ναζί, και σκότωσαν περίπου 400 Εβραίους σε χωριά της Πολωνίας. Ο αντισημιτισμός, ο καθολικισμός, τα άρτι-αφιχθέντα δυτικότροπα 60’ς με σαξόφωνο και jazz, η εμφανής διαφορά του αστικού με το αγροτικό τοπίο (θυμίζοντας ίσως τα αχανή ουγγρικά τοπία του Mπέλα Ταρ) σε ένα κομμουνιστικό καθεστώς που κλυδωνίζεται, και περνάει τους πρώτους οικονομικούς και πολιτικούς τριγμούς, είναι θέματα που σε πρώτη ανάγνωση διαπερνούν όλη την ταινία, με μια σταθερή κάμερα που δίνει μαθήματα φωτογραφίας και ρυθμού.

Ωστόσο, σαν ένας δεύτερος πυρήνας, τα close-up στα πρόσωπα των πρωταγωνιστών -που κινούνται μόνο στο χαμηλότερο 1/3 του κάδρου, τονίζοντας τον μινιμαλισμό της φόρμας στο άνω μέρος- ξεδιπλώνουν σιγά σιγά ένα δεύτερο ταξίδι. Το ταξίδι -από και προς- την ανάμνηση, την συλλογική και ατομική, το πένθος την ενοχή, την αμφιβολία, το τραύμα, αυτό που σε έχει διαμορφώσει και δεν ακουμπάς, και αυτό προς το οποίο κινείσαι για ψηλαφίσεις ενστικτωδώς, σαν ανάμνηση του μέλλοντος -η Βάντα, και η ‘Άννα αντίστοιχα.

H Bάντα κάποτε, κυνηγούσε τους Ναζί, είχε υψηλό δικαστικό αξίωμα, πολεμούσε τους εχθρούς του λαού και ζούσε έντονα, όντας ιδεολογικά αφοσιωμένη. Η Άννα-Ιντα, του τώρα, ένα κορίτσι μόλις 17 χρονών, που πέρασε την όλη μέχρι τώρα ζωή της εντός των τειχών του μοναστηριού, ζει με αφοσίωση την θρησκευτικότητα που της έχει οριστεί.

Ο σωρευμένος κυνισμός της Agata Kulesza (Βάντα) και η εξωτερικευμένη σκληρότητα της, αποκωδικοποιούνται σταδιακά μαζί με τα μίλια, στις ψηφίδες ενός υπαρξιακού αδιεξόδου, με υπαινιγμούς τύψεων, και χρόνιας ιδεολογικής διάψευσης. Η καθαρότητα του προσώπου της Ίντα, ένα μίγμα άγραφης παιδικότητας και ταυτόχρονα μυστήριας στωικότητας που αρμόζει στην ωριμότητα, είναι τόσο ατόφια, που πάνω του αντανακλάται, σε όλη την κλίμακα του μαυρόασπρου, ο ρυθμός της ταινίας.

Οι δύο γυναίκες ακολουθούν δρόμους διαφορετικούς μεταξύ τους και συνάμα τόσο όμοιους στην πηγαία αφοσίωση που τις χαρακτηρίζει. Οι επιλογές τους, ενέχουν μια μεταφυσική γήινη και σύνθετη ταυτόχρονα: τόσο η πολιτική ιδεολογία όσο και η θρησκευτικότητα, τις οποίες με αυταπάρνηση έχουν επιλέξει και στην συνέχεια αναιρέσει, χαράσσουν πορείες συμπαγείς. Οι αντρικοί ρόλοι, τόσο του μουσικού που ερωτεύεται την Άννα (Ιντα), όσο και του αγρότη-οικογενειάρχη που εγκλημάτησε κατά την περίοδο της ναζιστικής εισβολής στην Πολωνία, είναι ρόλοι λιγότερο περίπλοκοι και περισσότερο συνδεδεμένοι με πιο πρωταρχικές ανάγκες της ανθρώπινης φύσης: ανάγκη για ζωή, έρωτα, δημιουργία οικογένειας, και διαφύλαξη των κεκτημένων του πατριώτη-νοικοκυραίου από τους «ξένους».

Οι χρόνοι της ταινίας είναι υπόγεια κλιμακούμενοι, ενώ η σύνθεση των πλάνων απολύτως ελλειπτική. Τα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο, χωρίς ωστόσο η δράση να βιάζει την ανάσα. Κρατάς την αναπνοή για να αφουγκραστείς αυτό που συμβαίνει μπροστά σου, που είναι πέρα από την πλοκή και την εικόνα. Κάθε κάδρο και ένας στίχος, που ουρλιάζει σιωπηλά.

Ο Παβλικόφσκι αντιμετωπίζει με μετρημένη νοσταλγία την πατρίδα του και το πέρασμα της στην σύγχρονη εποχή. Όλα είναι μετρημένα στη σκηνοθετική του ματιά, και όμως η ποίηση ξεχειλίζει από παντού.

Μια ταινία αριστούργημα.

Σκηνοθεσία: Pawel Pawlikowski
Σενάριο: Rebecca Lenkiewicz, Paweł Pawlikowski
Πρωταγωνιστές: Agata Kulesza, Agata Trzebuchowska, Dawid Ogrodnik
Παραγωγή: Πολωνία, Δανία
Διάρκεια: 80 λεπτά