to top
  • βρείτε μας στο Twitter
  • βρείτε μας στο Facebook
  • βρείτε μας στο YouTube
  • στείλτε μας email
  • εγγραφείτε στο RSS feed
  • international version

Η βιοπολιτική αντίφαση του κορονοϊού

Ενώ η βιοπολιτική αντίφαση μεταξύ καπιταλισμού και Διαφωτισμού συνίσταται στο ότι ο πληθυσμός για τον Διαφωτισμό είναι το σύνολο των πολιτών, η ίδια η ύπαρξη των οποίων τίθεται σε κίνδυνο κατόπιν της καταστροφικά αδίστακτης νεοφιλελεύθερης πολιτικής, ιδίως στον τομέα της υγείας


Το προηγούμενο άρθρο μου στην «Εφ.Συν.» («Καπιταλισμός, βιοπολιτική και Αριστερά», 24.3.2020) κατέληγε ως εξής: «Η βιοπολιτική αντίφαση που ανακύπτει με την πανδημία στο εσωτερικό του καπιταλισμού είναι ταυτόχρονα αντίφαση μεταξύ καπιταλισμού και Διαφωτισμού». Εν ολίγοις, η βιοπολιτική αντίφαση εντός του καπιταλιστικού συστήματος συνίσταται στην καθαρά ωφελιμιστική σύλληψη του πληθυσμού ως συνόλου εργαζομένων και καταναλωτών, που αν αφανιστεί ούτε θα παράγει ούτε θα καταναλώνει.

Ενώ η βιοπολιτική αντίφαση μεταξύ καπιταλισμού και Διαφωτισμού συνίσταται στο ότι ο πληθυσμός για τον Διαφωτισμό είναι το σύνολο των πολιτών, η ίδια η ύπαρξη των οποίων τίθεται σε κίνδυνο κατόπιν της καταστροφικά αδίστακτης νεοφιλελεύθερης πολιτικής, ιδίως στον τομέα της υγείας.

Και οι δύο εκφάνσεις της αντίφασης είναι «βιοπολιτικές», υπό την έννοια ότι εμπλέκουν συναρθρώσεις επιστημονικών λόγων και εξουσίας που έχουν κύριο στόχο τη φροντίδα και τον παραγωγικό έλεγχο του πληθυσμού. Με κίνητρο την εκμετάλλευση των δυνατοτήτων του προς όφελος της κυρίαρχης τάξης, στην περίπτωση του καπιταλιστικής βιοπολιτικής, και με τον πληθυσμό ως λαό, η ευζωία του οποίου αποτελεί αυταξία στην περίπτωση της δημοκρατικής βιοπολιτικής του Διαφωτισμού.

Τα πράγματα περιπλέκονται κάπως από το ότι και οι δύο εκδοχές της βιοπολιτικής έχουν στόχο τη φροντίδα του πληθυσμού, παρότι τα κίνητρα, οι εννοιολογήσεις του «πληθυσμού» και τα αξιακά προτάγματα διακρίνονται ριζικά. Περιπλέκονται και από μια ιδιαίτερα διαδεδομένη άποψη για τις σχέσεις καπιταλισμού και Διαφωτισμού.

Σχηματοποιώντας, μια «επίσημη» μαρξιστική άποψη θεωρεί πως ο Διαφωτισμός είναι η κυρίαρχη ιδεολογία του καπιταλιστικού συστήματος, ενώ μια λιγότερο «επίσημη» εκδοχή της βλέπει τον καπιταλισμό ως τη «σκοτεινή» και δυνάμει αυτοκαταστροφική όψη του Διαφωτισμού. Και οι δύο εκδοχές βλέπουν Διαφωτισμό και καπιταλισμό σε μια σχέση εσωτερικότητας, δηλαδή ότι συναποτελούν ή συνανήκουν σε ένα ενιαίο σύστημα ή όλον.

Ενώ δεν είναι έτσι. Ο καπιταλισμός είναι κυρίως οικονομικό σύστημα εξουσίας που αναπτύχθηκε και κυριάρχησε στη νεοτερικότητα στηριζόμενο κυρίως στη συσσώρευση κεφαλαίου. Ο Διαφωτισμός είναι πολιτικό και ιδεολογικό κίνημα με κοινωνικά ερείσματα στις λαϊκές τάξεις που θεμελίωσε τους δημοκρατικούς θεσμούς στις νεοτερικές κοινωνίες.

Το ότι ο μεν συναρθρώθηκε με και στηρίχτηκε στον δε κατά συγκεκριμένους τρόπους και σε ορισμένες ιστορικές συγκυρίες, καθόλου δεν σημαίνει ότι τα δύο περίπου ταυτίζονται ή ανήκουν σε ενιαία ολότητα. Χρειάστηκαν πολλαπλές θεωρητικές ταχυδακτυλουργίες, ενίοτε με έντονες δόσεις φιλοσοφικού ιδεαλισμού, προκειμένου να καταστεί πειστική η εν λόγω συνταύτιση. Η οποία εκτός των άλλων επέφερε την πολιτικά μοιραία παραμέληση του θεμελιώδους για την Αριστερά ταυτοτικού γεγονότος πως εκείνη είναι ο γνήσιος εκπρόσωπος των αρχών του Διαφωτισμού.

Πίο συγκεκριμένα, τα κοινά στοιχεία των δύο «ειδών» βιοπολιτικής εντοπίζονται στην πρακτική επιστράτευση επιστημονικών λόγων στην υπηρεσία της μέριμνας για τον πληθυσμό. Θα λέγαμε, μάλιστα, πως σύμφωνα με τη φουκοϊκή προσέγγιση δεν «επιστρατεύει» μια έξωθεν βιοπολιτική παρέμβαση κάποιες ήδη συγκροτημένες επιστήμες, αλλά οι συγκεκριμένοι επιστημονικοί λόγοι έχουν αναπτυχθεί στο εσωτερικό της βιοπολιτικής και κατά συνέπεια εμπεριέχουν με τη σειρά τους στο εσωτερικό της λογικής και της άσκησής τους στοιχεία βιοπολιτικής. Ετερόκλιτοι επιστημονικοί κλάδοι, όπως η δημογραφία, η πολιτική οικονομία και η ιατρική, θα ήταν αδιανόητοι χωρίς τον πληθυσμό ως έννοια και ως αντικείμενο έρευνας.

Πολύ απλά, αυτό σημαίνει πως η αενάως επαναλαμβανόμενη παραίνεση «μένετε σπίτι» βρίσκεται στο εσωτερικό του επιστημονικού λόγου της ιατρικής. Είναι συνταγή – όπως εκείνη των φαρμάκων. Ταυτόχρονα όμως, είναι μια απελπιστικά καθυστερημένη συνταγή – όπως η συνταγή μιας θεραπείας απαραίτητης μεν αλλά ιδιαίτερα επώδυνης για κάποιον ασθενή που έχει παραμελήσει την υγεία του στο παρελθόν. Μόνο που τώρα η ευθύνη δεν είναι του «ασθενούς» αλλά του νεοφιλελεύθερου βιοπολιτικού συστήματος που άφηνε τον επιστημονικό λόγο της νεοφιλελεύθερης οικονομικής θεωρίας (δημοσιονομική λιτότητα, ιδιωτικά κέρδη) να παρεμβαίνει καταστροφικά στο εσωτερικό του ιατρικού επιστημονικού λόγου (συρρίκνωση δημόσιας περίθαλψης, προσανατολισμός έρευνας σε φάρμακα που «πουλάνε» περισσότερο).

Η σχέση του καπιταλισμού με τον Διαφωτισμό, ιδίως την εποχή του κορονοϊού, θυμίζει τη σχέση του σκορπιού με τον βάτραχο στον πασίγνωστο μύθο. Ηταν «στη φύση» του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού η «δηλητηρίαση» του κοινωνικού κράτους και της δημόσιας υγείας (που για τον Διαφωτισμό δεν είναι παρά η κοινωνική γείωση των δημοκρατικών θεσμών), έστω και αν η καταστροφή τους ενδέχεται να αποβεί ολέθρια και για τον ίδιο τον καπιταλισμό στον βαθμό που θέτει σε κίνδυνο την ύπαρξη του πληθυσμού. Η προτροπή/εντολή «μένετε σπίτι» ακούγεται σαν κραυγή αγωνίας από ένα σύστημα που αισθάνεται πως βυθίζεται μαζί με τον πληθυσμό που εκμεταλλευόταν.

2024 © left.gr | στείλτε μας νεα, σχόλια ή παρατηρήσεις στο [email protected]
§ Όροι χρήσης για αναδημοσιεύσεις Αναφορά Δημιουργού-Μη Εμπορική Χρήση 3.0 Μη εισαγόμενο (CC BY-NC 3.0)