«Ας φυλάξουμε οργή, πόνο και δάκρυα, ας γεμίσουμε το άγονο κενό, κι η φωτιά μέσα στη νύχτα ας θυμίζει το φως των σβησμένων αστεριών», Πάμπλο Νερούδα, «Canto General».
«Λεπτή είν’ η πατρίδα μας και στη γυμνή κόψη του μαχαιριού της ανεμίζει φλεγόμενη η αβρή μας σημαία», Πάμπλο Νερούδα, «Η θάλασσα και οι καμπάνες».
Η Ιζαμπέλ Αλιέντε γεννήθηκε το 1942 στο Περού και μεγάλωσε στη Χιλή. Είναι ανιψιά του αείμνηστου Προέδρου της Χιλής (1970-1973) Σαλβαδόρ Αλιέντε. Εκτός από συγγραφέας, γνωστή πολιτική ακτιβίστρια για την προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Το 2014 ο Πρόεδρος των ΗΠΑ Μπαράκ Ομπάμα την τίμησε με το Προεδρικό Μετάλλιο της Ελευθερίας, τη σημαντικότερη διάκριση που απονέμεται σε πολίτη.
Από τις εκδόσεις Ψυχογιός κυκλοφόρησε το 2020 το βιβλίο της Αλιέντε «Μακρύ πέταλο από θάλασσα», μετάφραση: Βασιλική Κνήτου. Ήδη το βιβλίο βρίσκεται στην τέταρτη ανατύπωση (16η χιλιάδα).
Η Ιζαμπέλ Αλιέντε συνδέει με το γνωστό αριστουργηματικό της τρόπο τη μυθιστορηματική πλοκή με δύο εμβληματικά ιστορικά γεγονότα του 20 αιώνα. Τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο (1936–1939) και την πραξικοπηματική ανατροπή και θάνατο του Σαλβαδόρ Αλιέντε (1973).
Η ίδια στις «ευχαριστίες» αναφέρει μεταξύ άλλων: «Άκουσα να μιλούν για πρώτη φορά για το «Winnipeg», το πλοίο της ελπίδας, όταν ήμουν παιδί, στο σπίτι του παππού μου. Πολύ καιρό αργότερα ξανάκουσα αυτό το σημαδιακό όνομα σε μια συζήτηση με τον Βίκτορ Πέι στη Βενεζουέλα, όπου ήμαστε και οι δύο εξόριστοι. Εκείνη την εποχή δεν ήμουν ακόμη συγγραφέας, ούτε και φανταζόμουν πως θα γίνω ποτέ, η ιστορία αυτού του πλοίου, όμως, και των προσφύγων που κουβαλούσε έμεινε ανεξίτηλη στη μνήμη μου. Μόλις τώρα, σαράντα χρόνια αργότερα, μπορώ να την αφηγηθώ. Αυτό το βιβλίο είναι ένα μυθιστόρημα, αλλά τα ιστορικά γεγονότα και πρόσωπα είναι πραγματικά».
Το «Winnipeg» είναι το καράβι, που ναύλωσε ο ποιητής Πάμπλο Νερούδα για να μεταφέρει στη Χιλή, αυτό το «μακρύ πέταλο από θάλασσα και κρασί και χιόνι», όπως λέει ο ίδιος, εξόριστους Δημοκρατικούς, ηττημένους του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου.
Αλλά ας ακούσουμε πάλι την συγγραφέα: «Το πρωί το «Winnipeg» έδεσε τελικά στο λιμάνι (Βαλπαραΐσο, 2 Σεπτεμβρίου 1939). Κανένας από τους επιβάτες δεν περίμενε την υποδοχή που τους είχαν ετοιμάσει. Τους είχαν προειδοποιήσει τόσες φορές για τη δυσφημιστική εκστρατεία της Δεξιάς, για την ανυποχώρητη αντίθεση της Καθολικής Εκκλησίας και την παροιμιώδη αυτοσυγκράτηση των Χιλιανών, που, στην αρχή, δεν καταλάβαιναν τι συνέβαινε στο λιμάνι. Το πλήθος που συνωστιζόταν πίσω από τα κορδόνια ασφαλείας, με πλακάτ και σημαίες της Ισπανίας, της δημοκρατίας, της Χώρας των Βάσκων και της Καταλονίας, τους υποδεχόταν ζητοκραυγάζοντας, καλωσορίζοντάς τους ομόψυχα με φωνές που είχαν βραχνιάσει. Μια ορχήστρα έπαιζε τους ύμνους της Χιλής, της δημοκρατικής Ισπανίας και τη Διεθνή, ενώ εκατοντάδες φωνές τη συνόδευαν».
Μόλις έξι χρόνια αργότερα, 22 Δεκεμβρίου 1945, ένα άλλο πλοίο, το «Ματαρόα» μεταφέρει 214 Έλληνες των επιστημών, των γραμμάτων και των τεχνών, οι περισσότεροι υπότροφοι του Γαλλικού Κράτους, από την Ελλάδα στη Νότια Ιταλία (Τάραντα), με στόχο να φθάσουν στο Παρίσι, προκειμένου να αποφύγουν τις πολιτικές διώξεις της «λευκής τρομοκρατίας», μετά τα Δεκεμβριανά και τη Συμφωνία της Βάρκιζας. Η όλη επιχείρηση οργανώθηκε από τους Οκτάβιο Μερλιέ και Ροζέ Μιλλιέξ, διευθυντές του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.
Οι περισσότεροι των επιβατών του «Winnipeg» προέρχονταν από το στρατόπεδο συγκέντρωσης του Αρζελές – σιρ – Μερ στη νοτιοδυτική Γαλλία. Και πάλι η Αλιέντε για τους χιλιάδες εξόριστους και κρατούμενους εκεί Δημοκρατικούς στρατιώτες: «Οι συνθήκες εξακολουθούσαν να είναι απάνθρωπες.… Οι φυλακισμένοι οργανώθηκαν για να επιβιώσουν χωρίς να τρελαθούν. Έκαναν επαναστατικές συγκεντρώσεις, χωρισμένοι σε πολιτικά κόμματα, όπως γινόταν και κατά τη διάρκεια του πολέμου. Τραγουδούσαν, διάβαζαν ό,τι έπεφτε στα χέρια τους, μάθαιναν γραφή και ανάγνωση σε όσους το χρειάζονταν, εξέδιδαν μια εφημερίδα, ένα φύλλο γραμμένο στο χέρι που κυκλοφορούσε από τον έναν αναγνώστη στον άλλο».
Ο συνταρακτικός παραλληλισμός της ιστορικής συγκυρίας σε Ελλάδα, Ισπανία και Χιλή.
Στην Ελλάδα (1967) και στη Χιλή (1973) εφαρμόστηκε η ίδια συνταγή στρατιωτικής πραξικοπηματικής ανατροπής της δημοκρατίας και κατάληψης της εξουσίας, έμπνευσης των μυστικών υπηρεσιών και της κυβέρνησης των ΗΠΑ.
Η τραγική περιγραφή των συνθηκών διαβίωσης στο στρατόπεδο συγκέντρωσης των ηττημένων του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου θα μπορούσε να ανταποκρίνεται στην περιγραφή από τα στρατόπεδα της Μακρονήσου, της Γυάρου ή της Λέρου, δηλαδή, των ηττημένων του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου.
Και κάτι ακόμη. Κάτω και από τις πιο δύσκολες συνθήκες, μεταξύ ζωής και θανάτου, αναγκαία αποδεικνύεται η καθημερινή εφημερίδα.
- - - - - - - - - - - - - -
*Ο Κώστας Ζώρας είναι ομότιμος καθηγητής, πρώην Αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου
