Οι σειρές που ακολουθούν αναφέρονται σε ζητήματα που έχουν ήδη τεθεί σε δύο πρόσφατα άρθρα της «Εφ.Συν.»: του Βαγγέλη Καραγεώργου, «Μια νίκη με ταυτότητα» (Πέμπτη 12.10.17), και του Τάσου Παππά, «Ποια Εκκλησία, ποια Αριστερά;» (14-15.10.17 – κυρίως στο δεύτερο μέρος). Με αφορμή το νομοσχέδιο για την ταυτότητα φύλου που ψηφίστηκε στη Βουλή την περασμένη εβδομάδα, τέθηκε στην ατζέντα του πολιτικού διαλόγου με νέους όρους το ερώτημα για την ταυτότητα της Αριστεράς.

Εξυπακούεται ότι οι «νέοι» αυτοί όροι δεν είναι και τόσο νέοι, έχουν προκύψει εδώ και μερικές δεκαετίες τουλάχιστον. Απλώς, επειδή όντως η ψήφιση του εν λόγω νομοσχεδίου ήταν μια -εν μέρει, έστω- απρόσμενη νίκη για το προοδευτικό στρατόπεδο, η κυβερνώσα Αριστερά φάνηκε, ίσως για πρώτη φορά τόσο αισθητά, ότι είναι σε θέση να προωθεί αποτελεσματικά θεσμικές τομές που αφορούν ζητήματα εκτός της στενά εννοούμενης ταξικής διαμάχης.

Κατά συνέπεια, ίσως για πρώτη φορά τόσο επιτακτικά στην Ελλάδα, τίθεται πρακτικά και όχι μόνο θεωρητικά το ερώτημα των προτεραιοτήτων της Αριστεράς, μαζί με το συναφές ζήτημα του τρόπου με τον οποίο αυτές προσδιορίζουν την ιδεολογική της ταυτότητα.

Ακριβώς επειδή η ταυτότητα ενός πολιτικού φορέα προσδιορίζεται κυρίως από την πολιτική του πρακτική και όχι από «ό,τι δηλώνει» σε θεωρητικό ή «επικοινωνιακό» επίπεδο, ο προσδιορισμός της ακολουθεί τη ρευστότητα και την ασυμμετρία της πολιτικής πρακτικής εν γένει. Που σημαίνει ότι συχνά ένα κόμμα ταυτοποιείται ιδεολογικά σε συνάρτηση ή και σε αντιδιαστολή με τις πρακτικές άλλων κομμάτων σε σχετικά ζητήματα.

Στην προκειμένη περίπτωση, ο ΣΥΡΙΖΑ «κέρδισε» ως προς την καταξίωση της αριστερής/προοδευτικής του ταυτότητας από το γεγονός ότι ο κύριος πολιτικός του αντίπαλος, η Νέα Δημοκρατία, αποκαλύφθηκε έμπρακτα ως ένα βαθύτατα συντηρητικό κόμμα, του οποίου ο «φιλελευθερισμός» εξαντλείται εν τέλει στην ευλαβική προσήλωση στα προτάγματα του νεοφιλελευθερισμού.

Για τον ίδιο λόγο όμως, θα έπρεπε να μας προξενεί προβληματισμό το ότι το μόνο κόμμα που ψήφισε ομόφωνα το νομοσχέδιο για την ταυτότητα φύλου είναι το Ποτάμι, που αποτελεί τον πιο ακραιφνή πολιτικό εκφραστή των αρχών του νεοφιλελευθερισμού στην Ελλάδα – ακραιφνέστερο και από τη Ν.Δ. Και επειδή τα πράγματα με τη συγκρότηση ιδεολογικών ταυτοτήτων δεν είναι ζήτημα απλής προσθαφαίρεσης (ΣΥΡΙΖΑ ίσον Ποτάμι πλην νεοφιλελευθερισμός συν σοσιαλισμός), η υπόθεση αρχίζει να περιπλέκεται.

Σε παγκόσμιο επίπεδο, και ιδίως κατά τις τελευταίες δεκαετίες, ήτοι μετά την άνθηση των «νέων κοινωνικών κινημάτων», το καπιταλιστικό καθεστώς αντιμετωπίζει τα ζητήματα τα οποία έχουν να κάνουν με δικαιώματα και πρακτικές κυριαρχούμενων κοινωνικών ομάδων, που δεν εντάσσονται άμεσα στην οικονομική σφαίρα, κατά τρόπο τουλάχιστον αμφίρροπο. Που σημαίνει ότι διαμορφώνει την πολιτική του στάση μέσα σε μια μακρόπνοη και πολύπλευρη στρατηγική η οποία αποβαίνει θετική ή αρνητική για τις εν λόγω κοινωνικές ομάδες ανάλογα με τη συγκυρία.

Τούτο δεν σημαίνει ότι στην πρώτη περίπτωση -τη θετική- πρόκειται για απλή παραπλάνηση που αποσκοπεί στον αποπροσανατολισμό του κόσμου ως προς τα καθαυτό ταξικά ζητήματα. Ας πούμε ότι εδώ έχουμε να κάνουμε με τη στρατηγική τού «διαίρει και βασίλευε». Ο (νεοφιλελεύθερος) καπιταλισμός προσεταιρίζεται τα αιτήματα των «νέων κοινωνικών κινημάτων» για να μην προσεταιριστούν εκείνα την (αντικαπιταλιστική) Αριστερά.

Και προφανώς σε αυτόν τον κατακερματισμό των δυνάμει αντικαθεστωτικών κινημάτων συμβάλλουν κατά κόρον ιδεολογικά και προπαγανδιστικά τεχνάσματα, όπως εκείνο του «εθνικολαϊκισμού»: όπου ο τελευταίος κατά κανόνα περιλαμβάνει τη ριζοσπαστική Αριστερά στο ίδιο τσουβάλι με την εξ ορισμού ομοφοβική, πατριαρχική και ρατσιστική Ακροδεξιά (που συχνά «βοηθάει τα πράγματα» υιοθετώντας αντικαπιταλιστική ή αντινεοφιλελεύθερη ρητορική).

Σε περιπτώσεις όμως όπως της κυρίαρχης πολιτικής έκφρασης του κοινωνικο-οικονομικού καθεστώτος στην Ελλάδα, ήτοι της Ν.Δ., φαίνεται πως τούτος ο στρατηγικός προσεταιρισμός «δεν του βγαίνει» (του νεοφιλελευθερισμού). Τα ήθη της ελληνικής αστικής τάξης δεν είναι επαρκώς εκσυγχρονισμένα – το τρίπτυχο «πατρίς-θρησκεία-οικογένεια» καλά κρατεί: στην ελληνική αστική ιδεολογία, ο Ιωάννης Μεταξάς μοιάζει να έχει βρικολακιάσει.

Σε οικονομικά υπανάπτυκτες χώρες, το «κλασικό» στρατήγημα της Αριστεράς ήταν η συμμαχία με την αγροτική τάξη ενάντια στο συγκρότημα εξουσίας καπιταλιστών και γαιοκτημόνων. Ισως η ιδεολογική υπανάπτυξη της ελληνικής αστικής τάξης παρέχει στην ελληνική Αριστερά μια επί πλέον δυνατότητα να συμμαχήσει με τις περιθωριοποιημένες κοινωνικές ομάδες, σε μια βάση ταυτόχρονα αξιακή και στρατηγική: αγώνας για την απελευθέρωση από την οικονομική αδικία και την κοινωνική καταπίεση, ενάντια σε μια αστική παράταξη που πεισματικά αρνείται να αποσυνδεθεί από τους προνεωτερικούς ιδεολογικούς της συμμάχους. Το νομοσχέδιο για την ταυτότητα φύλου ας είναι μια αρχή.

* καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών