Από τις εκδόσεις «Αιχμή» κυκλοφόρησε τον Δεκέμβριο του 1992 το βιβλίο: «Ανδρέας Γ. Παπανδρέου - Η Ελλάδα στις νέες εξελίξεις». Το βιβλίο αυτό περιέχει κείμενα άρθρων, διαλέξεων και ομιλιών του προέδρου του ΠΑΣΟΚ για τα έτη 1990-1992.

Σημειώνεται ότι τότε ο Ανδρέας Παπανδρέου, με κυβέρνηση Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, κατείχε τη θέση του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης (ήδη από το 1989). Ενα χρόνο μετά, Οκτώβριος 1993, το ΠΑΣΟΚ κέρδισε θριαμβευτικά τις βουλευτικές εκλογές και ο Ανδρέας Παπανδρέου επανήλθε στην πρωθυπουργία.

Ενα από τα κείμενα καλύπτει το θέμα «Τι σημαίνει σοσιαλισμός σήμερα;». Ο αναγνώστης θα ανακαλύψει έκπληκτος ότι πολλά από το υπό ερώτηση ζητήματα και οι σχετικές απαντήσεις διατηρούν την «επικαιρότητά» τους, τριάντα χρόνια μετά και σχολιαζόμενα στο σήμερα μπορούν κάλλιστα να συνεισφέρουν στον εξελισσόμενο διάλογο. Ιδού:

«Ο καπιταλισμός, παρά τα μεγάλη νίκη του επί του “υπαρκτού σοσιαλισμού”, βρίσκεται σε κρίση, μια κρίση που θα έρπει. Η κρίση αυτή σε τελευταία ανάλυση συνδέεται με το γεγονός ότι οι παραγωγικές δυνάμεις αναπτύχθηκαν με τον ίδιο ρυθμό που αναπτύχθηκε η δυστυχία. Το άνοιγμα της ψαλίδας μεταξύ πλούτου και φτώχειας ανάμεσα στα έθνη συνέχισε να μεγαλώνει. (...) Το σύστημα αγοράς κάτω από την καθοδήγηση του κινήτρου του κέρδους παράγει μια επιτακτική ανάγκη συσσώρευσης κεφαλαίου, η οποία οδηγεί στην εκμετάλλευση της πλειοψηφίας των λαών του πλανήτη και του ίδιου του πλανήτη από το κεφάλαιο».

«Ποιες είναι οι προοπτικές για σοσιαλισμό; Και τι είδους σοσιαλισμό έχουμε στο μυαλό μας; Στην προσπάθειά μου να παρουσιάσω ένα μοντέλο σοσιαλισμού, ασφαλώς θα είμαι υποκειμενικός. Αυτό που για μένα θα ήταν σοσιαλισμός, θα μπορούσε να μην είναι για κάποιον άλλον».

«Κατ’ αρχήν, το σοσιαλιστικό μοντέλο της οικονομίας (κοινωνίας) πρέπει να είναι τέτοιο, που να μπορεί να συμμετέχει στο παγκόσμιο καπιταλιστικό σύστημα και να μπορεί να επιβιώσει». «Το σοσιαλιστικό μοντέλο πρέπει να “διορθώνει” την αγορά εκεί που αποτυγχάνει. Αυτό όντως είναι ο κύριος κανόνας. Σημαίνει την απουσία της ανεργίας και μια κατανομή εισοδήματος που φθάνει σε υψηλά επίπεδα δικαιοσύνης».

«Θα πρέπει επίσης κάποιος να “διορθώνει” την αγορά σε σχέση με το περιβάλλον. Το περιβαλλοντικό πρόβλημα θα αποκτήσει τεράστιες διαστάσεις με το πέρασμα του χρόνου. Ετσι η προστασία του περιβάλλοντος πρέπει να είναι άμεσης προτεραιότητας».

«Οι βασικοί δημόσιοι κοινωφελείς οργανισμοί πρέπει να ανήκουν στον δημόσιο τομέα. Το νεοφιλελεύθερο πάθος για ιδιωτικοποίηση δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό».

«Το σοσιαλιστικό μοντέλο πρέπει να εξασφαλίζει απόλυτα δημοκρατική κοινωνία. Οποιοδήποτε είδος πατερναλισμού πρέπει να απορρίπτεται. Το μοντέλο πρέπει να εγγυάται ίση πρόσβαση στην πληροφόρηση και στις επικοινωνίες για όλους τους πολίτες ή ομάδες πολιτών. Κάθε προσπάθεια θα έπρεπε να καταβληθεί για να αποφευχθούν στον τομέα αυτό μονοπώλια ή ολιγοπώλια».

«Σχεδιασμός δημοκρατικής διαδικασίας αποκεντρωμένου προγραμματισμού, ως συνέχεια του γνωστού κράτους πρόνοιας. Ενεργός συμμετοχή των πολιτών στη χάραξη του μέλλοντός τους σε περιφερειακό επίπεδο. Η συγκεκριμένη μορφή άμεσης δημοκρατίας συμπληρώνει τους θεσμούς της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας».

«Κοινωνικό συμβόλαιο μεταξύ όλων των κοινωνικών εταίρων».

«Τα σοσιαλιστικά κόμματα πρέπει να εκπροσωπούν τα συμφέροντα μιας πλατιάς συμμαχίας δημοκρατικών, αριστερών, προοδευτικών κοινωνικών δυνάμεων αλλά και κινημάτων για ανθρώπινα δικαιώματα, ισότητας των φύλων, προστασίας του περιβάλλοντος, κοινωνικής δικαιοσύνης και προαγωγής της ειρήνης. Επαναστατική ανάπτυξη της τεχνολογίας και σύγχρονη διαστρωμάτωση των κοινωνιών».

«Τα σοσιαλιστικά κόμματα και τα κόμματα της ευρύτερης Αριστεράς στην Κοινότητα (σήμερα Ε.Ε.) –είτε ως ομοσπονδία είτε ως ένωση– θα φέρουν το κύριο βάρος στην προώθηση της σοσιαλιστικής πολιτικής, δηλαδή στην προώθηση της κοινωνικής διάστασης της Ευρώπης ή της κοινωνικής Ευρώπης. Το δημοκρατικό έλλειμμα στην κοινότητα δεν πρέπει να συνεχίσει να διαστρεβλώνει τη βούληση των πολιτών της».

Σχόλια: Οι αλλεπάλληλες χρηματοπιστωτικές κρίσεις και η πανδημική κατάρρευση κλονίζουν τα θεμέλια του παγκοσμιοποιημένου νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. Παραμένει όμως ο στόχος της εξάλειψης των κραυγαλέων ανισοτήτων, της ανεργίας και της ανάγκης ανακατανομής του πλούτου. Δικαιοσύνη παντού.

Κλιματική αλλαγή ή περιβαλλοντική κρίση σε άμεση προτεραιότητα. Το νεοφιλελεύθερο πάθος για ιδιωτικοποίηση των δημόσιων αγαθών. Ενιαίο, καθολικό και δημόσιο κοινωνικό κράτος. Δημοκρατική διαδικασία αποκεντρωμένου περιφερειακού προγραμματισμού και σχεδιασμού. Κοινωνικό συμβόλαιο ως μηχανισμός διαχείρισης των κρίσεων.

Η δυσπιστία των πολιτών (εκλογέων) απέναντι στους αντιπροσωπευτικούς θεσμούς. Μορφές και θεσμοί άμεσης δημοκρατίας. Ολιγαρχικός πατερναλισμός σε πολιτειακά, πολιτικά και κοινωνικά επίπεδα. Ολιγαρχική κατοχή των ΜΜΕ.

Το δημοκρατικό έλλειμμα στην Ε.Ε. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το ομοσπονδιακό ως «ενωσιακό» όραμα. Ο κεντρικός ρόλος των σοσιαλιστικών, αριστερών και προοδευτικών κομμάτων.

Οταν το σχετικά μακρινό χθες προσεγγίζει τόσο πολύ το σήμερα.

*O Κώστας Ζώρας είναι ομότιμος καθηγητής, πρώην αντιπρύτανης του Πανεπιστημίου Αιγαίου