Δεν είμαστε στη δεκαετία του 80, όταν οι εργαζόμενοι σε “προβληματικές” επιχειρήσεις επέλεγαν αυτοδιαχειριστικά σχήματα για να επιβάλουν αυτή τη μορφή διατήρησης της απασχόλησης. Αυτά συνέβαιναν, σημειωτέον την ίδια στιγμή που στην Ισπανία, για τους ίδιους λόγους, γεννιόταν οι “εταιρίες εργαζομένων” (sociedades laborales), αλλά στην Ελλάδα η λυσσαλέα εργοδοτική αντίδραση και η υπο διαμόρφωση συνδικαλιστική γραφειοκρατία έβλεπαν σε αυτές τις μορφές εργατικής οργάνωσης τους αντιπάλους που έπρεπε να σβηστούν από τον βιομηχανικό χάρτη.
Σήμερα, η ύφεση έχει κλείσει παραγωγικές μονάδες, έχει οδηγήσει την ανεργία πάνω από το 30% του ενεργού πληθυσμού, και η ανάληψη από τους εργαζόμενους των επιχειρήσεων που έχουν κλείσει και κλείνουν, όπως και η δημιουργία νέων από ανθρώπους με γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες, αποτελεί τη μόνη προοπτική για να αξιοποιηθεί παραγωγικά το σύνολο του υπάρχοντος υλικού και άϋλου δυναμικού. Βλέπουμε οτι αποτελεί μέρος του νεοφιλελεύθερου παραμυθιού η ιδέα οτι αν αφεθεί να είναι ακόμη πιό ασύδωτη η “επιχειρηματικότητα”, θα δημιουργήσει θέσεις εργασίας και θα εξασφαλίσει την ισορροπία των εξωτερικών συναλλαγών. Δεν το έκανε βέβαια αυτό την περίοδο των κρουνών της ευρωπαϊκής χρηματοδότησης και της ταχείας μεγέθυνσης (και γι αυτό πήρε αυτές τις διαστάσεις η κρίση) και δεν πρόκειται να το κάνει σε μια οικονομία και κοινωνία χωρίς ενεργό ζήτηση, αλλά και χωρίς θεσμούς και υποδομές ικανές να υποδεχθούν σοβαρές επενδύσεις.
Δεν υπάρχει άλλη προοπτική για την ουσιαστική αντιμετώπιση του ζητήματος της εργασίας, από την ενεργοποίηση των εργαζομένων και των ανέργων για την ανάπτυξη ενός κινήματος δημιουργίας αυτοδιαχειριζόμενων επιχειρήσεων, που δεν συμπλήρώνει απλά την απασχόληση στον ιδιωτικό και τον δημόσιο τομέα, αλλά αναλαμβάνει πρωτοποριακό ρόλο ως προς τις κατευθύνσεις της παραγωγικής ανασυγκρότησης, την ποιότητα της παραγωγής, το ρόλο της εργασιακής συλλογικότητας και τις μορφές διοίκησης των επιχειρήσεων. Η δημιουργία και ανάπτυξη ενός αυτοδιαχειριζόμενου τομέα της οικονομίας, είναι σήμερα μια δυνατότητα που δεν θα αντιμετωπίσει μόνο το ποσοτικό ζήτημα της απασχόλησης, αλλά μπορεί να γεννήσει παραγωγικές μονάδες, τομείς και παραγωγικές περιοχές, που θα ανανεώσουν τις προσφερόμενες υπηρεσίες και αγαθά, τις μεθόδος οργάνωσης της παραγωγής, την ανταπόκριση στις ανάγκες. Είναι η μόνη δυνατότητα να αντιστοιχηθεί η ποιότητα της οικονομικής δραστηριότητας με τις γνωσιακές ικανότητες και την εμπειρία των εργαζομένων και των ανέργων, που μπορεί και πρέπει να συγκρουστεί κατά μέτωπο με τη συστηματική προσπάθεια υποβάθμισης του εργατικού δυναμικού η οποία συντελείται μπροστά στα μάτια μας.
Αυτή η δυνατότητα, που αποτελεί τη βασική κατεύθυνση που μπορεί να ακολουθήσει η ανάδειξη του κόσμου της εργασίας – της συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού – σε κοινωνικό χώρο και εργαστήρι του ορισμού και της κάλυψης των αναγκών, απαιτεί ένα πολιτισμικό άλμα, το οποίο δεν έχει ακόμα συντελεστεί, καθώς στο χώρο των κινημάτων και των αριστερών οργανώσεων συνεχίζουν να διαδραματίζουν κυρίαρχο ρόλο ιδεολογικές προσεγγίσεις που ήδη όταν διαμορφώθηκαν κατά τον 20ο αιώνα, είχαν ιεραρχικό και αυταρχικό χαρακτήρα, αρνητικές επι της ουσίας ως προς την προοπτική της κοινωνίας των “συνεταιρισμένων παραγωγών”. Αυτό το πολιτισμικό άλμα – αντίστοιχο με άλματα που πραγματοποίησε κατά την εξέλιξή του το καπιταλιστικό σύστημα – απαιτεί ένα κινηματικό περιβάλλον που εξασφαλίζει την παραγωγή γνώσης στα πολλαπλά ερευνητικά πεδία που αφορούν την ανασυγκρότηση, απαιτεί την ανάπτυξη του συλλογικού γνωσιακού κεφαλαίου και των γνωστικών ικανοτήτων των εργαζομένων, και απαιτεί τη δημιουργία ενός θεσμικού πλαισίου και πολιτικών κατανομής πόρων, που βασίζονται στο δημοκρατικό σχεδιασμό. Ένα τέτοιο άλμα μπορεί να συντελεστεί συνδυασμένα και με δικτυώσεις σε πολλαπλούς χώρους, να εξελιχθεί σωρρευτικά και σε πολλά επίπεδα, αλλά πρέπει να αποτελέσει έναν προσανατολισμό που επιλέγεται συνειδητά από αυτούς οι οποίοι κατανοούν την έκταση των αλλαγών που πρέπει να πραγματοποιηθούν στους χώρους της παραγωγής.
