Ο Ντόναλντ Τραμπ κατηγόρησε τη Ρωσία ότι παραβίασε τη συνθήκη INF για τα πυρηνικά και την ανέστειλε με τον Βλαντιμίρ Πούτιν να απαντά με το ίδιο νόμισμα. Το ΝΑΤΟ βρίσκεται στη μέση και ο κόσμος μπροστά στην πιθανότητα μιας νέας εξοπλιστικής κούρσας. Θα γίνει η Ευρώπη θύμα των νέων αυτών πυρηνικών παιχνιδιών μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας;
Όταν το περίφημο θεματικό πάρκο «Patriot» εγκαινιάστηκε πριν από δύο χρόνια, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας κάλεσε χιλιάδες επισκέπτες για να αναβιώσουν τη μάχη του Βερολίνου το 1945 γύρω από ένα πιστό αντίγραφο του γερμανικού κοινοβουλίου. Ένα παλιό γερμανικό αεροσκάφος τύπου Messerschmitt πέταξε πάνω από τα κεφάλια τους και τα μεγάφωνα ανήγγειλαν τη μεγάλη ρωσική στρατιωτική παρέλαση υπό τους ήχους των Βαλκυριών του Βάγκνερ.
Πιο πρόσφατα, σε ένα χιονισμένο τοπίο της Ρωσίας, η στρατιωτική ηγεσία της χώρας έδωσε μια νέα... παράσταση. Το υπουργείο Άμυνας κάλεσε ξένους στρατιωτικούς και ανταποκριτές για να γίνουν μάρτυρες της «αθωότητας» της Ρωσίας απέναντι στον υπόλοιπο κόσμο. Μπήκαν σε μια άδεια αίθουσα που υπήρχε κάτι σαν φέρετρο. Σε αυτό κείτονταν το υπερόπλο της Ρωσίας, ένας πύραυλος με βεληνεκές που σύμφωνα με την Ουάσινγκτον ξεπερνάει τα 500 χλμ. και παραβιάζει τη συνθήκη INF, που περιόρισε τα πυρηνικά οπλοστάσια των δύο χωρών, από το 1987 μέχρι σήμερα.
Η παρουσίαση του πυραύλου 9M729 στον κόσμο με τέτοιο τρόπο ήταν μια πράξη πρωτοφανούς διαφάνειας, δήλωσε ο Ρώσος υφυπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Ριαμπκόφ. Αυτό που δεν ανέφερε ήταν ότι ο πύραυλος που είδαμε στις οθόνες μας ήταν στην πραγματικότητα, απλά ένα μεταλλικό δοχείο, άδειο από οποιοδήποτε αμφιλεγόμενο ωφέλιμο φορτίο. Ο νέος πύραυλος μπορεί να ταξιδέψει μόνο 480 χιλιόμετρα, διαβεβαίωσε ο επικεφαλής των πυραυλικών δυνάμεων της Ρωσίας, Mikhail Matveevsky, διαβεβαιώνοντας ότι δεν παραβιάζεται η συνθήκη INF. Έδειξε μάλιστα τα λευκά σημάδια στο εξωτερικό του σωλήνα, λέγοντας πως δεν υπήρχε χώρος για επιπλέον καύσιμα. Σίγουρα, η Μόσχα δεν περίμενε να εντυπωσιάσει τις ΗΠΑ με την επίδειξή της, την οποία ούτως ή άλλως χαρακτήρισαν «γελοία».
Μια νέα κούρσα εξοπλισμών;
Ο Αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τράμπμ το είπε και το έκανε. Πραγματοποίησε την απειλή του να αποσύρει τις ΗΠΑ από τη συνθήκη INF, πράγμα που σημαίνει ότι μία από τις δύο τελευταίες βασικές συμφωνίες αφοπλισμού μεταξύ ΗΠΑ και Ρωσίας θα είναι κι επίσημα παρελθόν σε 6 μήνες από τώρα. Ο έλεγχος των πυρηνικών όπλων, ο οποίος παρείχε στην Ευρώπη ασφάλεια και σταθερότητα για περισσότερες από τρεις δεκαετίες, θα ανήκει στην ιστορία. Το αποτέλεσμα θα μπορούσε να είναι μια νέα παγκόσμια κούρσα εξοπλισμών.
Αυτό που με την πρώτη ματιά φαίνεται να είναι μια οπισθοδρόμηση στις ψυχρότερες ημέρες του Ψυχρού Πολέμου, είναι στην πραγματικότητα πολύ πιο επικίνδυνο. Όταν ο Ρόναλντ Ρήγκαν και ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ υπέγραψαν τη συνθήκη ΙNF το 1987, ο κόσμος ήταν πολύ λιγότερο περίπλοκος. Υπήρχαν μόνο δύο υπερδυνάμεις, κάθε μία από τις οποίες ήταν απρόθυμη να χρησιμοποιήσει τα πυρηνικά της, χάρη στην προοπτική της εξασφαλισμένης αμοιβαίας καταστροφής χερσαίων βαλλιστικών πυραύλων βεληνεκούς άνω των 500 χλμ.
Μετά την υπογραφή της συνθήκης, καταστράφηκαν χιλιάδες πύραυλοι. Σήμερα, υπάρχουν περίπου 12 χώρες - συμπεριλαμβανομένης της Κίνας, της Ινδίας, του Ιράν, της Σαουδικής Αραβίας, του Πακιστάν και της Βόρειας Κορέας - που διαθέτουν δικούς τους πυραύλους μεσαίου βεληνεκούς. Αυτά τα οπλοστάσια, που μερικές φορές αποκαλέσθηκαν ως «αεροπορική δύναμη του φτωχού», αναπτύσσονται ταχύτατα, ενώ η ανασφάλεια εξαπλώνεται σε όλο τον κόσμο. Χώρες ασταθείς όπως το Πακιστάν έχουν τα δικά τους πυρηνικά όπλα, και το Ιράν και η Σαουδική Αραβία θα μπορούσαν να ακολουθήσουν αυτή την πορεία. Στη Μέση Ανατολή, οι περιφερειακές δυνάμεις έχουν αφιερωθεί σε έναν αγώνα εξοπλισμών, ενώ στη θάλασσα της Νότιας Κίνας, το Πεκίνο τοποθετεί πυραυλικά συστήματα σε νησιά που τα γειτονικά κράτη λένε ότι ανήκουν σε αυτά. Στρατηγικοί σχεδιάζουν διαπεριφερειακές πυρηνικές συγκρούσεις. Και πράγματι, τα πυρηνικά όπλα δεν είναι πλέον ένα ταμπού.
Η τελευταία γενιά πυρηνικών πυραύλων είναι δύσκολο να κατασταλεί. Οι χρόνοι προειδοποίησης έχουν γίνει τόσο περιορισμένοι ώστε οι άνθρωποι είναι ελάχιστα ικανοί να αντιδράσουν. Και κάπως έτσι, ο κίνδυνος μιας ακούσιας κλιμάκωσης - δηλαδή ενός τυχαίου πυρηνικού πολέμου – αυξάνεται.
Η έλλειψη εμπιστοσύνης μεταξύ των σημερινών πυρηνικών δυνάμεων έχει φθάσει σε ένα επίπεδο που δεν ήταν ούτε καν στην κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου. Όταν υπογράφηκε η συνθήκη INF, η Ρωσία καθοδηγείτο από τον Γκορμπατσόφ, τον αρχιτέκτονα του γκλάσνοστ. Ο σημερινός Ρώσος πρόεδρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, χρησιμοποιεί όμως την αποβλεψιμότητα ως πολιτικό όπλο. Και στην Ουάσινγκτον, ο Ντόναλντ Τραμπ δεν βλέπει το λόγο για τον οποίο οι ΗΠΑ δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούν τα πυρηνικά τους όπλα.
Ο αντίκτυπος
Επί μήνες, τα υψηλότερα κανάλια επικοινωνίας μεταξύ Αμερικανών και Ρώσων έχουν σιγήσει. Την τελευταία φορά που οι πρόεδροι των δύο χωρών μίλησαν ο ένας στον άλλον, ήταν στο Ελσίνκι τον Ιούλιο. Μια συνάντηση προγραμματισμένη για το Νοέμβριο στο Παρίσι δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ. Και οι συνομιλίες στο περιθώριο της συνόδου κορυφής της G-20 στο Μπουένος Άιρες στις αρχές Δεκεμβρίου ακυρώθηκαν λόγω της κρίσης στη Θάλασσα του Αζόφ.
Στις ΗΠΑ, η έρευνα του ειδικού εισαγγελέα σχετικά με τη ρωσική παρέμβαση στις εκλογές του 2016 έθεσε τον Ντόναλντ Τραμπ κάτω από τόσο μεγάλη πίεση, που θεωρείται de facto απαγορευτική μια οποιαδήποτε επικοινωνία με τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Εν τω μεταξύ, αυτό έχει θέσει σε κίνδυνο την επέκταση της τελευταίας συνθήκης αφοπλισμού, του συμφώνου «START», το οποίο περιόρισε στρατηγικά τα πυρηνικά όπλα. Η συμφωνία είναι προγραμματισμένη να λήξει το 2021, εκτός εάν επαναδιαπραγματευτεί.
Υπήρχε επίσης η λεγόμενη συνθήκη ABM, η οποία περιόριζε τη χρήση αντιβαλλιστικών πυραύλων για αμυντικούς σκοπούς. Ωστόσο, οι ΗΠΑ αποσύρθηκαν από αυτή το 2002. Επίσης, υπάρχει η Συνθήκη για τις Συμβατικές Δυνάμεις στην Ευρώπη (CFE), η οποία καθόρισε ανώτατα όρια για τα τανκς και το πυροβολικό, αν και οι Ρώσοι δεν αισθάνονται δεσμευμένοι στη συμφωνία αυτή για περισσότερα από 10 χρόνια. Και τώρα υπάρχει αμφιβολία για τη Συνθήκη για τη μη Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων, η οποία εμπόδισε την εξάπλωση τους σε ολόκληρο τον κόσμο για σχεδόν 50 χρόνια, υποχρεώνοντας τις πυρηνικές υπερδυνάμεις να εργάζονται για τη μείωση των αποθεμάτων τους – κάτι που προφανώς δεν συμβαίνει πια .
Ο μεγαλύτερος αντίκτυπος της κατάρρευσης της συνθήκης INF είναι πιθανό να γίνει αντιληπτός στην Ευρώπη. Ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ μίλησε για έναν «νέο μεγάλο κίνδυνο για την Ευρώπη» και απείλησε τη Ρωσία με αντίμετρα. «Η κατάρρευση της συνθήκης INF είναι κακή για το ΝΑΤΟ, κακή για την ασφάλειά μας και κακή για τη σχέση μας με τη Ρωσία», προειδοποίησε η Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου.
Το παιχνίδι των ευθυνών
Ποιος φταίει για αυτή την εξέλιξη; Είναι οι ΗΠΑ, που τελικά αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τη συνθήκη ή η Ρωσία, η οποία σύμφωνα με το ΝΑΤΟ την παραβιάζει; Όπως σημειώνει το γερμανικό περιοδικό Der Spiegel, στην πραγματικότητα και οι δύο πλευρές δεν ήθελαν εδώ και καιρό την προσκόλλησή τους σε ένα σύμφωνο που τους υποχρεώνει σε αφοπλισμό, ενώ άλλες χώρες - και κυρίως η Κίνα - είναι ελεύθερες να αναβαθμίζουν το οπλοστάσιό τους. Το 2007, ο Πούτιν απείλησε ότι εάν η συνθήκη δεν εφαρμοζόταν σε ολόκληρο τον κόσμο, θα ήταν δύσκολο για τη Ρωσία να συνεχίσει να την τηρεί. Ενδεικτικό είναι ότι η Κίνα, διαθέτει τώρα περίπου 1.600 επίγειους πυραύλους μικρής και μεσαίας εμβέλειας - μια πηγή ανησυχίας όχι μόνο για τους Ρώσους, αλλά και για τους Αμερικανούς.
Η συνθήκη έχει επίσης σφοδρούς πολέμιους και στις ΗΠΑ. Στα τέλη Οκτωβρίου του 2018, ο σύμβουλος του Τραμπ για την Εθνική Ασφάλεια, Τζον Μπόλτον, ήταν στο βήμα σε μια εκδήλωση στην Ουάσινγκτον, όταν ο συντονιστής της βραδιάς του ζήτησε να ονομάσει τρία πράγματα που θα θεωρούσε επιτυχία αν τα κατάφερνε μέχρι το τέλος της θητείας του. Ο Μπόλτον γέλασε. «Να βγούμε από την πυρηνική συμφωνία του Ιράν», είπε πρώτα και «Να βγούμε από τη συνθήκη INF», συνέχισε. Θα έπρεπε να σκεφτεί ποιο θα ήταν το τρίτο, κατέληξε.
Οι παγίδες για την Ευρώπη
Αλλά η Ευρώπη, για την οποία η συνθήκη έχει ύψιστη σημασία για την ασφάλεια, εξακολουθεί να βρίσκεται υπό άρνηση. Για πολύ καιρό, οι εταίροι της ευρωπαϊκής συμμαχίας δεν κατάφεραν να διαμορφώσουν και να υποστηρίξουν σθεναρά μια κοινή θέση, την ίδια στιγμή που οι Αμερικανοί βρέθηκαν αντιμέτωποι με τους Ρώσους ομολόγους τους σχεδόν 30 φορές για το θέμα.
Ωστόσο, πολλά μέλη του ΝΑΤΟ - κυρίως η Γαλλία και η Γερμανία - διστάζουν να κατηγορήσουν τη Ρωσία για μια σαφή παραβίαση της συνθήκης INF. Στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στις Βρυξέλλες τον Ιούλιο του 2018, οι αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων συμφώνησαν σε μια δήλωση που άφησε ανοικτή την πίσω πόρτα για τη Μόσχα. Τότε ήταν που ο Πούτιν ανέλαβε μια πρωτοβουλία. Σε μια σύνοδο κορυφής που πραγματοποιήθηκε λίγες ημέρες αργότερα στο Ελσίνκι, υπέβαλε προτάσεις για τον έλεγχο των εξοπλισμών, συμπεριλαμβανομένης της ανανέωσης της Συνθήκης START για τη μείωση των εξοπλισμών. Δεν είπε τίποτε καινούργιο σχετικά με τη συνθήκη INF. Για την Γερμανία οι προτάσεις Πούτιν αποτέλεσαν ένα σημείο εκκίνησης. Αλλά οι Αμερικανοί αντέδρασαν αόριστα όταν οι Γερμανοί τους ρώτησαν πώς σχεδιάζουν να απαντήσουν στις προτάσεις του Πούτιν. Απλά συνέχισαν τις πιέσεις τους προς τη Μόσχα.
Στο μεταξύ ο Τραμπ απέτυχε για άλλη μια φορά δεν κατάφερε να τηρήσει τις υποσχέσεις που είχαν δώσει οι αξιωματούχοι του. Στις 20 Οκτωβρίου, ο πρόεδρος ανακοίνωσε ότι οι ΗΠΑ θα αποχωρήσουν από τη συμφωνία. Με λίγες μόνο προτάσεις, κατόρθωσε να καταστήσει την πιο σημαντική συνθήκη αφοπλισμού στην ιστορία, άκυρη.
Μικρό το κέρδος, μεγάλο το κόστος
Στο μεταξύ, σε αντίθεση με το παρελθόν, οι υπηρεσίες πληροφοριών των ΗΠΑ έδωσαν πρόσβαση σε συμμαχικούς ομολόγους τους σε ακατέργαστο υλικό που έχουν στη διάθεσή τους. Μοιράστηκαν ένα δορυφορικό βίντεο που έδειξε ότι ο πύραυλος 9M729 των Ρώσων, που βρίσκεται στο επίκεντρο της διαμάχης γύρω από την INF, ήταν σε θέση να ταξιδέψει περισσότερα από 500 χλμ. Επίσης ονομάτισαν εταιρείες που ασχολούνται με την ανάπτυξη και κατασκευή των απαγορευμένων όπλων και των εκτοξευτών τους.
Η επίδειξη είχε το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Στις αρχές Δεκεμβρίου, για πρώτη φορά, οι υπουργοί Εξωτερικών του ΝΑΤΟ ανακοίνωσαν ότι η Ρωσία είχε παραβιάσει τη συνθήκη INF. Ωστόσο, συνεχίστηκαν οι συνομιλίες με τους Ρώσους. Στις 15 Ιανουαρίου, η υφυπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντρεα Τόμσον συναντήθηκε με ρωσική αντιπροσωπεία στη Γενεύη. Η συνάντηση, ωστόσο, δεν τελείωσε καλά. Η Τόμσον αρνήθηκε την ρωσική πρόσκληση να έρθουν εμπειρογνώμονες να επιθεωρήσουν τον πύραυλο 9M729 αυτοπροσώπως. Οι Αμερικανοί θεώρησαν την πρόταση προπαγάνδα από τη Μόσχα.
Το αν αυτοί οι νέοι υπερ-πύραυλοι θα φτάσουν σε ευρωπαϊκές πόλεις, θα το δείξει το μέλλον. Πάντως το ΝΑΤΟ έχει προειδοποιήσει ότι μπορούν να φτάσουν σε αυτές και μάλιστα πριν κανείς προλάβει να το πάρει χαμπάρι.
