(στη φωτ.: Αμέσως μετά τη λήξη της Ολυμπιάδας οι παίκτες έφτασαν στο Βελιγράδι προκειμένου να συναντηθούν με τον Στρατάρχη Τίτο. Ειδική πτήση ναυλώθηκε από το Βελιγράδι για να πάρει τους παίκτες και να τους πάει στο πανέμορφο Λευκό Παλάτι όπου ο Τίτο έμεινε μαζί τους για πολλές ώρες. Ανάμεσα σε αυτά που τους είπε ήταν και το γεγονός ότι η παντελής έλλειψη χρόνου λόγω υποχρεώσεων δεν του επέτρεπε να αφοσιωθεί σε σκακιστική μελέτη)
Γράφει ο Κοσμάς Κέφαλος
Η Ολυμπιάδα του Ντουμπρόβνικ ήταν η πρώτη που διοργανώθηκε μετά τη λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και μετά από 11 χρόνια διακοπής. Παρότι η διάρκεια του πολέμου ήταν 6 χρόνια, χρειάστηκαν άλλα 5 προκειμένου να περιορισθούν οι πολιτικές συγκρούσεις ακόμα και στο σκάκι, ως συνέπεια του Ψυχρού Πολέμου που καθόριζε τη νέα μεταπολεμική πραγματικότητα.
Το 1948 στο συνέδριο της FIDE που έλαβε χώρα στη Σουηδία, η Γιουγκοσλαβία υπέβαλε την πρόταση διοργάνωσης της 9ης Σκακιστικής Ολυμπιάδας, κάτι που έγινε τελικά δεκτό μέσα στο 1949. Δυστυχώς, οι «εκρηκτικές» σχέσεις Σοβιετικής Ένωσης – Γιουγκοσλαβίας είχαν σαν αποτέλεσμα το σαμποτάρισμα της Ολυμπιάδας τόσο από τη Σοβιετική Ένωση όσο και από πολλές άλλες Ανατολικοευρωπαϊκές χώρες. Μια άλλη απουσία ήταν εκείνη της Μεγάλης Βρετανίας αφού οι ημερομηνίες συνέπεσαν με εκείνες του εθνικού πρωταθλήματος.
Η διοργάνωση ήταν εντυπωσιακή και η προσωπική εποπτεία από τον Στρατάρχη Τίτο είχε ως αποτέλεσμα συνθήκες που ανέβασαν πολύ ψηλά τον πήχη σχετικά με τον τρόπο που οι Ολυμπιάδες θα έπρεπε να διοργανώνονται. Ιδανικές αγωνιστικές συνθήκες, πολύ ενδιαφέρουσες εξωαγωνιστικές εκδηλώσεις στις μέρες ξεκούρασης που προβλέφθηκαν για πρώτη φορά και πολύ μεγάλη κάλυψη από τα Γιουγκοσλαβικά μέσα ενημέρωσης. Το μπουλετίν των αγώνων παραμένει σημείο αναφοράς.
Όπως εκτιμά ο μετρ, πρόεδρος του Σ.Ο. Ηλιούπολης και αρχισυντάκτης του περιοδικού «ΣΑΧ» (1996-2002) Λουκάς Ζαχείλας, ο οποίος επιμελήθηκε το αφιέρωμα στην Ολυμπιάδα του Ντουμπρόβνικ, τα μεγάλα φαβορί της διοργάνωσης ήταν οι ΗΠΑ (Ρεσέβσκι, Χόροβιτς), η Αργεντινή (Νάιντορφ, Πίλνικ) και φυσικά η οικοδεσπότης Γιουγκοσλαβία (Γκλίγκοριτς, Ράμπαρ, Τριφούνοβιτς). Από τα ενδιαφέροντα των αγώνων η για πρώτη φορά συμμετοχή γυναίκας στους αγώνες που μέχρι εκείνη τη χρονική στιγμή είχαν μόνο άνδρες. Ήταν η Γαλλίδα Chaudé de Silans (Σοντ ντε Σιλάνς). Μια άλλη πολύ ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια ήταν ότι το 1950 υιοθετήθηκαν και οι τίτλοι FIDE, με αποτέλεσμα να έχουμε τους πρώτους γκρανμέτρ στη λίστα συμμετεχόντων. Ήταν μόνο τέσσερις (!), οι Όιβε, Ρεσέβσκι, Νάιντορφ και Ταρτακόβερ. Η αξία των τίτλων ήταν πολύ διαφορετική εκείνη την εποχή και ανάμεσα στους 23 διεθνείς μετρ συναντούσαμε ονόματα όπως οι Γκλίγκοριτς, Ούντσικερ και Μπολμποκάν.
Το μοναδικό χρυσό της Γιουγκοσλαβίας
Η διοργανώτρια Γιουγκοσλαβία, πρωταγωνίστρια σε πολλές Ολυμπιάδες με 7 αργυρά μετάλλια και 6 χάλκινα, κατέκτησε το μοναδικό χρυσό στη σκακιστική της ιστορία! Η τελική κατάταξη: Γιουγκοσλαβία 45,5 πόντοι, Αργεντινή (αργυρό) 43,5 πόντοι, και Δυτική Γερμανία (χάλκινο) 40,5 πόντοι. Στη συνέχεια ΗΠΑ (40), Ολλανδία (37), Βέλγιο (32), Αυστρία (31,5), Χιλή (30,5), Γαλλία (28,5), Φινλανδία (28), Σουηδία (27,5), Ιταλία (25), Δανία (22), Περού (21,5), Νορβηγία (15), και Ελλάδα (12).
Η Ολυμπιάδα του Ντουμπρόβνικ ήταν η τελευταία εκείνης της περιόδου στην οποία υπήρξε πραγματική μάχη για το χρυσό μετάλλιο. Η Σοβιετική κυριαρχία σύντομα θα εξαφάνιζε κάθε έννοια ανταγωνισμού.
Μία όμορφη νίκη του κατ΄ εξοχήν εκπροσώπου της υπερσύγχρονης άμυνας:
Βαν Σέλτινχα (Ολλανδία) - Πιρτς (Γιουγκοσλαβία) [E23]
1.δ4 Ιζ6 2.γ4 ε6 3.Ιγ3 Αβ4 4.Ιζ3 0-0 5.Ββ3 γ5 6.Αη5 Ιγ6 7.δxγ5 Αxγ5 8.ε3 Αε7 9.Αε2 β6 10.0-0 Αβ7 11.α3 θ6 12.Αθ4 Πγ8 13.Παδ1 Ια5 14.Βα2 Ιε4 15.Ιxε4 Αxε4 16.Αxε7 Βxε7 17.Ιδ2 Αα8 18.β4 Ιγ6 19.Ββ2 Πζδ8 20.Αζ3 δ6 21.Πγ1 Ιε5 22.Αxα8 Πxα8 23.Βδ4 Παγ8 24.Πζδ1 Βγ7 25.ζ4 Ιγ6 26.Ββ2 Ιε7 27.ε4 δ5 28.εxδ5 Βxζ4 29.δxε6 Βε3+ 30.Ρθ1 Βε2 31.εxζ7+ Ρζ8 32.Βγ2 Πδ4 33.Βθ7
33…Πγxγ4 34.Πζ1 Πζ4 35.Ιζ3 Πxγ1 36.Πxγ1 Πxζ3 0-1.
Όταν ο Αμερικανός γκρέμισε τα κομμάτια
Η παρτίδα στην πρώτη σκακιέρα της συνάντησης των ΗΠΑ (εκ των φαβορί για την κατάκτηση της πρώτης θέσης) με την Ελλάδα, η οποία πραγματοποιήθηκε στον 11ο γύρο της Σκακιστικής Ολυμπιάδας (4/9/1950), είχε απρόσμενη εξέλιξη. Ο Αμερικανός πρωταθλητής, διαπιστώνοντας ότι χάνει, ρίχνει τα κομμάτια από τη σκακιέρα, «παραχωρώντας» ισοπαλία:
Ρεσέφσκι (ΗΠΑ) - Μαστιχιάδης [Β36]
1.δ4 δ5 2.γ4 ε6 3.Ιγ3 Ιζ6 4.Αη5 Αε7 5.ε3 Ιβδ7 6.γxδ5 εxδ5 7.Βγ2 γ6 8.Αδ3 θ6 9.Αζ4 Ιζ8 10.Ιζ3 Ιε6 11.Αη3 Αδ6 12.Αθ4 0–0 13.0–0 Πε8 14.Παβ1 Ιζ8 15.Αη3 Αxη3 16.θxη3 Ιη4 17.β4 α6 18.α4 η6 19.β5 αxβ5 20.αxβ5 Πα3 21.Πα1 Βε7 22.Ββ2 Πxα1 23.Πxα1 Ιδ7 24.Ιδ2
Σε αυτή τη θέση ο Μαστιχιάδης απλώνει το χέρι για να παίξει με 24...Ιxζ2! Ο αντίπαλός του, βλέποντας ότι ύστερα από 25.Ρxζ2 Βε3+ θα χάσει, γκρεμίζει μια μία θεαματική κίνηση τα κόμματα, λέγοντας: «προφανώς θέλετε ισοπαλία».
Εφημερίδες της εποχής, καθώς και ένα βιβλίο στο Περού, θα δώσουν διάφορες ερμηνείες για το γεγονός ότι δεν αντέδρασε ο Μαστιχιάδης, όπως ότι φοβήθηκε τον Ρεσέφσκι, ότι δεν είδε πώς κερδίζει, ότι δεν ήθελε να δημιουργήσει επεισόδιο. Ο πράος και ανιδιοτελής Φώτης, βάζοντας σε δεύτερη μοίρα την προσωπική του επιτυχία θα πει «Η ισοπαλία, η μοναδική εναντίον της πανίσχυρης ομάδας των ΗΠΑ, ήταν επιτυχία για την Εθνική μας» (περιοδικό «Επιχειρήματα» και σκακιστικό περιοδικό «Κάισσα», 1988).
Παιχνίδι παρατηρητικότητας στο χαρακτικό του Φώτη Μαστιχιάδη
Στη σκακιέρα τοίχου εμφανίζεται η εξής θέση. Λευκά: Ρε2, Πε5, Σζ2. Μαύρα : Ρθ6, Πη1, Ση3. Με πρώτη ματιά κερδίζουν τα μαύρα με θυσία πύργου (Πε1+ και το πιόνι η3 θα προαχθεί). Σύντομα διαπιστώνουμε ότι τα λευκά έχουν ισοπαλία με αντιθυσία (Πη5) και προώθηση του πιονιού ζ2 με σαχ. Η μεγάλη έκπληξη καραδοκεί για το τέλος: Υπάρχει μαύρο πιόνι στο θ7, που δεν φαίνεται στη μαγνητική σκακιέρα, παρά μόνο σε εκείνη στο τραπέζι, το οποίο θα δώσει στα μαύρα τη νίκη! Όταν ο καλλιτέχνης συναντά τον σκακιστή!
Πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο
Το 1950 η Ελλάδα, ύστερα από μια δεκαετία που σημαδεύτηκε από τον πόλεμο, την κατοχή, την πείνα, τον Εμφύλιο και τις διώξεις, προσπαθεί να βρει το βηματισμό της.
Την προηγούμενη χρονιά η λήξη του Εμφυλίου Πολέμου, οι θάνατοι του πρώην πρωθυπουργού Θεμιστοκλή Σοφούλη, του αμφιλεγόμενου Ύπατου Αρμοστή Σμύρνης Αριστείδη Στεργιάδη, του Αρχιεπισκόπου Χρύσανθου, του πρωτεργάτη της της Εθνικής Αντίστασης Θωμά Πάλλα (Καπετάν Κόζιακα) και του αξιωματικού του ΕΛΑΣ και του Δημοκρατικού Στρατού Νικόλαου Πολυκράτη (Καπετάν Νικήτα) σηματοδοτούν το τέλος μιας εποχής.
Αντιθέτως, ο θάνατος του μεγάλου μας μουσουργού Νίκου Σκαλκώτα, σε ηλικία 45 ετών, μάλλον μπορεί να χαρακτηριστεί ως αρχή νέας εποχής αφού το αξιοθαύμαστο έργο του θα τύχει της πρέπουσας αναγνώρισης μετά τον θάνατό του και θα ανοίγει, μέχρι και σήμερα, καινούργιους δρόμους στη μουσική!
Στις 15 Απριλίου ο Ν. Πλαστήρας σχηματίζει κυβέρνηση συνασπισμού με αντιπρόεδρο τον Γ. Παπανδρέου. Ο ξένος τύπος παρακολουθεί με ενδιαφέρον την μακράς διάρκειας επίσκεψη του Κινέζου ηγέτη Μαο Τσε Τουνγκ στην ΕΣΣΔ, από τον Δεκέμβριο του 1949 μέχρι τον Φεβρουάριο του 1950, για συνομιλίες με τον Ιωσήφ Στάλιν και άλλους αξιωματούχους.
Τις τρομερές συνέπειες από τα πάθη του Εμφυλίου έχει υποστεί και το ελληνικό θέατρο. Εξορίες, φυλακίσεις και εκφοβισμός αριστερών ηθοποιών (μονίμως στο στόχαστρο ο Μάνος Κατράκης και ο Τζαβαλάς Καρούσος), συνθέτουν το νοσηρό κλίμα στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ΄40. Ο θίασος των Ενωµένων Καλλιτεχνών έχει δεχθεί επιθέσεις μοναρχικών και ακροδεξιών. Οι επιθέσεις επισημαίνονται στον τότε υπουργό Εσωτερικών Κ. Τσάτσο, αλλά εκείνος αποδίδει τα γεγονότα σε επαγγελματικές αντιζηλίες!
Την περίοδο 1949-1950 το Εθνικό Θέατρο ανεβάζει «Το Φιντανάκι» του Π. Χορν σε σκηνοθεσία Δ. Ροντήρη και την επόμενη θεατρική περίοδο τις «Τρεις αδελφές» του Τσέχωφ σε σκηνοθεσία Κάρολου Κουν, το «Όπως σας αρέσει» του Σαίξπηρ σε σκηνοθεσία Αλέξη Σολωμού καθώς και άλλα σπουδαία έργα.
Ο ιαπωνικός κινηματογράφος παρουσιάζει το αινιγματικό αριστούργημα του Ακίρα Κουροσάβα «Ρασομόν» και στις ΗΠΑ ο Μπίλι Γουάιλντερ τιμά την παντοτινά χαμένη νεότητα με το έργο «Η Λεωφόρος της Δύσης».
Το 1950 ο ελληνικός κινηματογράφος ενηλικιώνεται με τη δημιουργία του Γιώργου Τζαβέλα «Ο μεθύστακας», χάρη και στην υποδειγματική ερμηνεία του Ορέστη Μακρή.
Το λαϊκό τραγούδι και το ρεμπέτικο δίνουν διέξοδο σε έναν κόσμο που δεν μιζεριάζει για τη φτώχια και τη δυστυχία του. Τραγουδάει!
