Πολλά γράφτηκαν γύρω από τον «Απολογισμό» του ΣΥΡΙΖΑ (2012-2019) που παρουσιάστηκε στην Κ.Ε. του κόμματος στις 15-16 Φεβρουαρίου. Εκτός κάποιων σημαντικών εξαιρέσεων, χειροκροτήθηκε ομοφώνως τόσο εντός του ΣΥΡΙΖΑ όσο και εντός της Προοδευτικής Συμμαχίας. Δεν κατέγραψα ωστόσο, τουλάχιστον προς το παρόν, σχετικές εκτιμήσεις πάνω στην ομιλία του Αλ. Τσίπρα που ακολούθησε τις παρεμβάσεις των συντακτών τού εν λόγω Απολογισμού. Περίεργο, στο ποσοστό που τα δύο αυτά κείμενα όχι μόνο είναι συνυφασμένα, αλλά συνιστούν και μια δομημένη συνθετική και ενιαία προσέγγιση απολογισμού και προοπτικών του κόμματος.
Η ομιλία του προέδρου διαθέτει δύο συστατικά στοιχεία του «αρχηγικού» λόγου, ήτοι: από τη μια, στοιχεία του «διαιτητικού» λόγου, υπό την έννοια της αποδοχής και της διαιτησίας διαφορετικών και αντιμαχόμενων εσωκομματικών απόψεων (όλοι οι ενδιαφερόμενοι έχουν φωτογραφιστεί) και από την άλλη, στοιχεία του «υπερβατικού» λόγου, υπό την έννοια της υπέρβασης των διαφορετικών απόψεων βάσει της «αρχηγικής-ηγετικής» εκτίμησης και βούλησης.
Ουσιαστικά, ο πρόεδρος φαίνεται να ασπάζεται το δίλημμα: είτε «διεύρυνση» και «ανασυγκρότηση» του κόμματος που να ανταποκρίνεται στα δεδομένα της «νέας εποχής» είτε στείρα «εσωστρέφεια», άγονες «μάχες περιχαρακωμάτων» και επιστροφή στο «κόμμα διαμαρτυρίας» του 4%.
Για άλλους ωστόσο, δεδομένου ότι ουδείς αρνείται την ανάγκη «διεύρυνσης» και «ανασυγκρότησης», το εν λόγω δίλημμα είναι ένα άκρως ψευδές δίλημμα που καλλιεργείται κατά κόρον και σκοπίμως τόσο από την προεδρική ηγεσία όσο και από την Προοδευτική Συμμαχία για να καλυφθεί μια στρατηγική επιλογή που στοχεύει στην ταχεία ανασυγκρότηση του εκσυγχρονιστικού ΠΑΣΟΚ πίσω και πάνω από την πλάτη ενός προσχηματικού «μετασχηματισμού» του ΣΥΡΙΖΑ.
Η διαδικασία ανασυγκρότησης του εκσυγχρονιστικού ΠΑΣΟΚ στην πλάτη του ΣΥΡΙΖΑ, «κόμματος εν κινήσει» –ρητορικό σχήμα που υποδηλώνει ένα κόμμα διατεθειμένο να προσαρμοστεί στα «εφικτά» (πραγματισμός) και ως εκ τούτου πρόθυμο προς κάθε συμβιβασμό με «προοδευτικό πρόσημο»–, κυοφορούνταν ήδη κατά την περίοδο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝ.ΕΛΛ.
Σε μια πρόσφατη διακήρυξή της σχετικά με την «ανασυγκρότηση», η Νεολαία του κόμματος τονίζει με σαφήνεια ότι «η σταδιακή αποξένωση (του ΣΥΡΙΖΑ) από τα κοινωνικά στρώματα που εκπροσωπούσε τον οδήγησε στην αναζήτηση (…) πεπατημένων λύσεων που του προσέφεραν μια σειρά τεχνοκρατών, ειδημόνων και πολιτικών προσώπων του παλιού πολιτικού κατεστημένου». Θα ήταν καλό ένα κόμμα να ακούει τη Νεολαία του…
Ενα από τα συμπτώματα-δείγματα αυτής της εξέλιξης είναι βέβαια ή προσχώρηση στον ΣΥΡΙΖΑ πολλών στελεχών και οπαδών του πάλαι ΠΑΣΟΚ, της ΔΗΜΑΡ και των ΑΝ.ΕΛΛ., στελεχών και οπαδών που δύσκολα θα χαρακτηρίζαμε «απογοητευμένους από το δεξιόστροφο ΠΑΣΟΚ», από τη δεξιόστροφη ΔΗΜΑΡ (συνεργασία με τον Σαμαρά), για να μη μιλήσουμε για τους πάντα δεξιόστροφους ΑΝ.ΕΛΛ. – παρεμπιπτόντως, για τον Ν. Τόσκα, το «προοδευτικό μέτωπο» της «ανασυγκρότησης» πρέπει να περιλαμβάνει «τους απογοητευμένους από το δεξιόστροφο ΠΑΣΟΚ, τους δεξιούς από παράδοση και όχι από συμφέρον, τους κομμουνιστές, τους προβληματισμένους…» («Αυγή», 22.2.2020).
Η ύπαρξη ιδιοτελών σκοπών και κυνικών κινήτρων στις μετατοπίσεις των πολιτικά δρώντων –προσώπων, ομάδων και παρατάξεων– δεν απορρέει βέβαια από μια κάποια «φιλοσοφία της υποψίας» (νιτσεϊκής, μαρξιστικής ή φρoϊδικής κοπής), συνιστά αντίθετα μια τεκμηριωμένη εμπειρική διαπίστωση που τροφοδοτεί εδώ και χρόνια την απονομιμοποίηση, την ανυποληψία και την απαξίωση του πολιτικού προσωπικού και των πολιτικών κομμάτων όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά ανά τον κόσμο.
Στην ομιλία του ο Αλ. Τσίπρας παραδέχτηκε μεν την ύπαρξη τέτοιων ιδιοτελών σκοπών («Μην το υποτιμήσουμε το θέμα αυτό»), αλλά έσπευσε να τονίσει ότι τέτοια συμπτώματα δεν εντοπίζονται μόνο στους κύκλους των νεοσύλλεκτων (Γέφυρα, Προοδευτική Συμμαχία) αλλά συνυπάρχουν και εντός του ΣΥΡΙΖΑ. Σωστό, για να το λέει κάτι ξέρει. Ωστόσο, κάνοντας ένα βήμα παραπάνω, προσθέτει ότι αυτό το θέμα, ήτοι κυνικός οπορτουνισμός και ΠΑΣΟΚοποίηση, «δεν αφορά τον κόσμο», αφορά μόνον και αποκλειστικά τους «παροικούντες χρόνια την Ιερουσαλήμ».
Στο σημείο αυτό, οι «αντι-ΣΥΡΙΖΑ φίλοι του ΣΥΡΙΖΑ» (δανείζομαι την έκφραση από τον Κύρκο Δοξιάδη) έσπευσαν να χειροκροτήσουν ενθουσιωδώς όπως εξάλλου και οι σχολιαστές της ηλεκτρονικής φυλλάδας anoixtoparathyro.gr! Λάθος, μέγιστο λάθος. Η «ΠΑΣΟΚοποίηση» του ΣΥΡΙΖΑ με ό,τι αυτό συνεπάγεται πολιτικά, ιδεολογικά και ηθικά, αφορά και απασχολεί κατά πρώτο και κύριο λόγο τον πλατύ κόσμο, αφορά εν ολίγοις την εικόνα και την πολιτική ταυτότητα που θέλει να στείλει στην κοινωνία το υπό συγκρότηση νέο κόμμα. Η «κοινωνική πλειοψηφία» που διεκδικεί να εκπροσωπήσει ο ΣΥΡΙΖΑ, έχει δοκιμάσει και έχει δοκιμαστεί και από το ΠΑΣΟΚ και από τη ΔΗΜΑΡ και από τους ΑΝ.ΕΛΛ. Το ίδιο πιάτο, έστω και γαρνιρισμένο με «κοινωνικό πρόσημο», δεν ξανασερβίρεται.
Παρ’ όλα ταύτα, ο πρόεδρος δεν φαίνεται να αγνοεί την εκδοχή μετάλλαξης του ΣΥΡΙΖΑ-Προοδευτική Συμμαχία, κάτω ακριβώς από την πίεση τέτοιων ιδιοτελών στρατηγικών, σε ένα κόμμα αμιγούς συστημικής εναλλακτικής διακυβέρνησης – αναφέρεται ευθέως και παίρνει τις αποστάσεις του. Ως ανάχωμα απέναντι σε μια τέτοια εκφυλιστική μετάλλαξη, προτείνει, με ένταση, την αυστηρή εφαρμογή του δίπτυχου «κανόνες και εσωκομματική δημοκρατία. Κανόνες και δημοκρατία», αρχές που διασφαλίζουν τη διαφάνεια. Ποιος θα το αρνούνταν;
Ωστόσο, το εν λόγω δίπτυχο απουσιάζει παντελώς αρχής γενομένης από το εγχείρημα της «διεύρυνσης» και της «ανασυγκρότησης»: η σύσταση και οι διαδικασίες επιλογής των δύο βασικών οργάνων της «διεύρυνσης-ανασυγκρότησης», Πολιτικό Συμβούλιο και Κεντρική Επιτροπή Ανασυγκρότησης, καθορίστηκαν εκ των άνω σε κλίμα απόλυτης αδιαφάνειας, παρακάμπτοντας τους πιο στοιχειώδεις κανόνες των εσωκομματικών δημοκρατικών διαδικασιών! Κακή αρχή λοιπόν που τόνισαν ήδη πολλοί σχολιαστές.
Αναφερόμενος στις ραγδαίες και μεγάλου βεληνεκούς μεταμορφώσεις και ανασχηματισμούς που επιφέρει ο ύστερος καπιταλισμός σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας, «κατακερματισμός του χώρου και του χρόνου», ρευστότητα, ευελιξία, ψηφιακή οικονομία, γνώση και επικοινωνία –απόλυτες καινοτομίες σχετικά με τα δεδομένα του 19ου και του πρώτου μισού του 20ού αιώνα– ο πρόεδρος διερωτάται: «Δεν πρέπει να προσαρμόσουμε τη δράση και τα εργαλεία μας σε αυτούς τους μετασχηματισμούς;».
Σωστό ερώτημα, αλλά προσθέτει: «Δεν οφείλουμε κατά συνέπεια «να απεδαφιοποιηθούμε; Να είμαστε δηλαδή σε διαρκή κίνηση και όχι σε έναν συγκεκριμένο τόπο και χρόνο;». Θα ήθελα να υπενθυμίσω ότι η οργή και οι εξεγέρσεις των λαϊκών στρωμάτων έτσι όπως τις παρατηρούμε σήμερα στην Ευρώπη τροφοδοτούνται ακριβώς από το δικαιολογημένο μίσος που εμπνέουν οι σημερινές ελίτ –οικονομικές, πολιτικές και επικοινωνιακές– ακριβώς ως κοινωνικές κατηγορίες «εκτός χρόνου και τόπου» (hors sol και hors temps), κατηγορίες των κερδισμένων του νεοφιλελευθερισμού, κατηγορίες σε «διαρκή κίνηση», κατηγορίες του «κοσμοπολιτισμού των ευτυχισμένων της παγκοσμιοποίησης», της «νέας εποχής».
Πολύ σωστά επίσης, ο πρόεδρος επισημαίνει την απουσία ικανοποιητικών απαντήσεων από την Αριστερά σε ουσιαστικά ερωτήματα σχετικά με το οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Διερωτάται: «Πώς θα μπορέσουμε με δεδομένες τις δεσμεύσεις μας στην Ευρώπη (…) να εφαρμόσουμε ένα πρόγραμμα ριζοσπαστικών μεταρρυθμίσεων και μεγάλων τομών (…);».
Ωστόσο, ένα τέτοιο ερώτημα θα παρέμενε ρητορικό και αφηρημένο αν δεν συμπληρωνόταν από ένα δεύτερο, πιο συγκεκριμένο: Το υπό ανασυγκρότηση νέο κόμμα είναι διατεθειμένο να αμφισβητήσει ριζικά μέρος των καθεστωτικών συμφωνιών, ιδιαίτερα δε του Συμφώνου Σταθερότητας που αποτελεί το κατ’ εξοχήν εργαλείο πειθάρχησης των κοινωνιών στα προτάγματα του νεοφιλελεύθερου δόγματος; (βλέπε «Εφ.Συν.» 29.1.2020).
*Καθηγητής Πολιτικής Κοινωνιολογίας, Βρυξέλλες
