Ολόκληρη η ομιλία:
To νομοσχέδιο που συζητάμε σήμερα επιγράφεται «Μεταρρυθμίσεις ποινικών διατάξεων, κατάργηση των καταστημάτων κράτησης Γ΄ τύπου και άλλες διατάξεις». Θα ήταν, ωστόσο, πιο σωστό να το πούμε –όπως ήδη έχει γραφτεί– «νομοσχέδιο που θέλει να βάλει τέλος στην ντροπή». Ή, ακριβέστερα, στις ντροπές, γιατί είναι πολλές οι ντροπές: Φυλακές που σακατεύουν ανάπηρους, κάνουν τους αρρώστους πιο άρρωστους, καθηλώνουν τοξικοεξαρτημένους και στιγματίζουν, ίσως και για πάντα, ζωές παιδιών. Φυλακές όπου υπάρχουν υπερήλικες, ακόμα και άνω των ενενήντα ετών. Φυλακές που «φιλοξενούν» --φυσικά παράνομα και χωρίς τη θέλησή τους--, μετανάστες που εξέτισαν την ποινή τους, αλλά δεν μπορούν να απελαθούν και έτσι συνεχίζουν να κρατούνται. Ειδικές φυλακές που κάνουν εξοντωτικούς τους όρους φυλάκισης, ανάλογα με το αδίκημα. Φυλακές όπου στοιβάζονται οι άνθρωποι σα σακιά.
Το βίντεο με την ομιλία της Β. Κατριβάνου
Σε αυτές τις ντροπές θέλει να βάλει τέλος το νομοσχέδιο, που αποτελεί μια ανάσα ανθρωπιάς και εξορθολογισμού του σωφρονιστικού μας συστήματος. Και είναι ένα σκαλί, απαραίτητη προϋπόθεση για τις δομικές παρεμβάσεις που θα ακολουθήσουν.
Θέλοντας να περιγράψω τα συναισθήματά μου, θα έλεγα μία λέξη: ανακούφιση. Μια ανακούφιση που νιώθει όποιος έχει βρεθεί, έστω και ως επισκέπτης, στις φυλακές. Έχω βρεθεί πολλές φορές, με αντιπροσωπείες του ΣΥΡΙΖΑ και της διακομματικής Επιτροπής για το Σωφρονιστικό. Και νιώσαμε, τότε, όλες και όλοι, ντροπή και λύπη με την κατάσταση που αντικρίσαμε.
Μια κατάσταση η οποία προσβάλλει την αξιοπρέπεια του ανθρώπου και για την οποία η χώρα μας καταδικάστηκε επανειλημμένα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο σε πρόστιμα μέχρι και 2 εκ. ευρώ. Οι προηγούμενες κυβερνήσεις, προτιμούσαν να πληρώνουν πρόστιμα, και η χώρα να διασύρεται, αντί να λάβουν μέτρα για τον εξανθρωπισμό μιας εφιαλτικής κατάστασης. Στη λογική τους, το να «μείνουμε στην Ευρώπη» σήμαινε ο,τιδήποτε άλλο εκτός απ’ το να ακούσουμε τι λέει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Αυτές τις μέρες, την Ελλάδα επισκέπτεται η CΕPETE, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατά των Βασανιστηρίων για να συντάξει νέα έκθεση για τις ελληνικές φυλακές – ενώ η μέχρι σήμερα έκθεσή της είναι εξαιρετικά επιβαρυντική για τη χώρα μας. Είναι μια ακόμα απάντηση σε όσους λένε ότι το νομοσχέδιο ήρθε εσπευσμένα…
***
Το νομοσχέδιο συνιστά ένα πρώτο, αλλά γενναίο βήμα για τη βελτίωση της κατάστασης. Παρουσιάζω συνοπτικά τις διατάξεις του.
α) Καταργεί τις φυλακές τύπου Γ΄, φυλακές που είχαν στόχο την περιστολή των δικαιωμάτων των κρατουμένων και την εξόντωσή τους, χωρίς καμία σχέση με τον σωφρονισμό ή την «ασφάλεια». Ήταν προεκλογική δέσμευση του ΣΥΡΙΖΑ. Οι φυλακές τύπου Γ διαφοροποιούσαν τη μεταχείριση των κρατουμένων (και μάλιστα όχι μόνο καταδικασθέντων, αλλά και υπόδικων) με βάση το αδίκημα, κάτι θεμελιωδώς αντίθετο με τα θεμέλια του κράτους δικαίου και του νομικού πολιτισμού μας.
β) Περιορίζει ουσιαστικά την κράτηση ανηλίκων και την αντικαθιστά με αναμορφωτικά και εκπαιδευτικά μέτρα. Θα κρατούνται πλέον μόνο ανήλικοι 15-18 ετών που η πράξη τους επισύρει ισόβια ή για το αδίκημα του βιασμού – πρόκειται για ελάχιστες περιπτώσεις. Τα παιδιά δεν μπορούν να βρίσκονται σε φυλακές, και πολύ περισσότερο σε φυλακές όπως οι ελληνικές σήμερα. Το νομοσχέδιο δίνει έμφαση στην επανένταξη στην κοινωνία και βάζει το πλαίσιο για την ίδρυση δομών ανοιχτής ή ημιελεύθερης διαβίωσης για ανηλίκους, ώστε να υπάρξουν δομές εναλλακτικής μεταχείρισης και παρακολούθησης των παραβατικών ανηλίκων.
γ) Ευνοεί (με συγκεκριμένες προϋποθέσεις) την απόλυση ευάλωτων ομάδων, όπως υπερήλικες, ασθενείς και άνθρωποι με αναπηρία, που η κράτησή τους επιδεινώνει την υγεία τους. Θα μείνω σε μια εμβληματική, δυστυχώς, περίπτωση: το νοσοκομείο των φυλακών Κορυδαλλού, που έχει οδηγήσει σε αυτοκτονίες και αυτοτραυματισμούς. Σε αυτό υπάρχουν 200 κρατούμενοι (ενώ οι προδιαγραφές είναι για 70), ελάχιστο προσωπικό, υπέργηροι, με συσσωρευμένα σοβαρά προβλήματά υγείας, άθλιες συνθήκες υγιεινής. Και δεν είναι μόνο ο Κορυδαλλός. Η κατάσταση στον τομέα της υγειονομικής φροντίδας είναι τραγικές, συνολικά, στις φυλακές της χώρας μας.
Όσον αφορά τις διατάξεις για ασθενείς και αναπήρους, όπως και για όλες τις διατάξεις, πρέπει να μιλήσουμε γενικά, και όχι επικεντρώνοντας σε συγκεκριμένα πρόσωπα. Όπως ακριβώς τους αντιμετωπίζει και το σχέδιο νόμου που θέτει ως μόνα κριτήρια, σταθμίζοντάς τα με νηφαλιότητα και με τρόπο γενικό και αφηρημένο, όπως είναι το συνταγματικά απαιτούμενο, το μέγεθος της βλάβης της υγείας τους και το ύψος της ποινής που τους έχει επιβληθεί, χωρίς εξαιρέσεις και χωρίς φωτογραφικές ρυθμίσεις.
δ) Καθορίζει ευνοϊκότερες προϋποθέσεις για την υφ’ όρον απόλυση κρατουμένων για την άμεση αντιμετώπιση το υπερπληθυσμού. Στις φυλακές μας το «στοίβαγμα» ανθρώπων προσβάλει ευθέως την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Εκτός των άλλων, λόγω της αυστηρότητας των ποινών, υπάρχουν 979 ισοβίτες (1 στους 12 κρατούμενους περίπου), αριθμός-ρεκόρ για ευρωπαϊκή χώρα. Πρόκειται για μέτρα που θα εφαρμοστούν για μια φορά, μέτρα επιτακτικά λόγω της ασφυκτικής κατάστασης στις φυλακές.
ε) Προβλέπει ρυθμίσεις για την πιο αποτελεσματική εφαρμογή του νόμου για τα ναρκωτικά, του λεγόμενου «νόμου Ρουπακιώτη» του 2013, ο οποίος προκρίνει τη θεραπεία και την απεξάρτηση και ο οποίος είχε ψηφιστεί, θυμίζω, με ευρεία πλειοψηφία. Σε σύνολο 12.000 περίπου κρατουμένων, οι κρατούμενοι για υποθέσεις ναρκωτικών είναι 2.994, ένας στους τέσσερις δηλαδή! Το νομοσχέδιο δίνει κίνητρα στους κρατούμενους για απεξάρτηση έξω από τη φυλακή (αποφυλάκιση με τη συμπλήρωση της πρώτης φάσης του προγράμματος μέσα στη φυλακή).
στ) Αποφυλακίζει τους «φιλοξενούμενους» υπό απέλαση αλλοδαπούς (500 περίπου ανθρώπους), που έχουν εκτίσει την ποινή τους, αλλά συνεχίζουν να κρατούνται σαν να εκτίουν δεύτερη ποινή (μέχρι και 18 μήνες). Το νομοσχέδιο υποχρεώνει τις αρχές να προετοιμάζουν την απέλαση έγκαιρα ή να διαπιστώνουν ότι είναι ανέφικτη. Το πλαίσιο κράτησης θα είναι πλέον 1-3 μήνες.
Τη δέσμη αυτή διατάξεων, στο πνεύμα ανθρωπισμού και δικαίου που τις διέπει, έρχονται να συμπληρώσουν τρεις σημαντικές τροπολογίες. Τις αναφέρω απλώς τώρα, και θα μιλήσω αναλυτικότερα στη δευτερολογία μου. Είναι η τροπολογία που κατέθεσε το Υπουργείο για τον κατ’ οίκον περιορισμό συγγενών μέχρι και δεύτερου βαθμού, για πράξεις που τελέστηκαν «στην εκπλήρωση ενός ηθικοκοινωνικού συγγενικού καθήκοντος». Με απλά λόγια, ο νόμος λαμβάνει υπόψη τις συνειδησιακές επιταγές, αλλά και την κοινή λογική: κατανοεί δηλαδή –χωρίς να απαλλάσσει– ότι η μάνα, λ.χ., δεν μπορεί να καταδίδει το παιδί της. Επίσης, δύο τροπολογίες που καταθέσαμε ως ΣΥΡΙΖΑ: για την κατάργηση του νομικού τερατουργήματος που ονομάστηκε «κουκουλονόμος» και για τη λήψη DNA με τρόπο που εναρμονίζεται με το Σύνταγμα, τις διεθνείς συμβάσεις και τις συστάσεις της Αρχής Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων.
***
Τις μέρες που προηγήθηκαν παρακολουθήσαμε, από πλευράς της Νέας Δημοκρατίας και αρκετών καναλιών μια ολομέτωπη επίθεση. Κραυγές για «ανομία», διαστρέβλωση, τρομοϋστερία. Έτσι, τα κανάλια και η ΝΔ, έχουν μετατραπεί στους καλύτερους διαφημιστές των «γνωστών αγνώστων», εναντίον των οποίων διαρρηγνύουν τα ιμάτιά τους. Υπερπροβάλλουν και το παραμικρό ασήμαντο επεισόδιο, σαν να το λαχταράνε. Τα επεισόδια της Μεγάλης Τρίτης έπαιζαν κονσέρβα 3 και 4 μέρες μετά. Ποιος πριμοδοτεί την «ανομία»;
Είναι μια εκστρατεία τρόμου θλιβερή και εξοργιστική, επειδή ακριβώς αγγίζει βαριά ανάπηρους και ασθενείς, φυλακισμένα παιδιά, τοξικοεξαρτημένους, υπερήλικους, τους λεγόμενους «φιλοξενούμενους αλλοδαπούς» που εκτίουν μια δεύτερη ποινή, τους πιο ανήμπορους και αδύναμους (Πριν λίγες μέρες πέθανε, μέσα στη φυλακή, ένας καρκινοπαθής, από αυτούς που αφορούσε το νομοσχέδιο). Δεν αξίζει σε κανέναν μας, ούτε ακόμα και σε όσους λένε τα παραπάνω, όλη αυτή η βαρβαρότητα. Και, βέβαια, βρίσκω ακόμα πιο θλιβερό και εξοργιστικό ότι το Ποτάμι και το ΠΑΣΟΚ συμπορεύονται με αυτή τη ρητορεία του τρόμου.
Η τακτική αυτή του τρόμου, της δημαγωγίας και της καταστροφολογίας είναι η ακροδεξιά τακτική Σαμαρά, που ηττήθηκε στις εκλογές. Η ΝΔ το κάνει αυτό επειδή θέλει να μη συζητηθεί ηουσία, δηλαδή η κατάσταση στις φυλακές, για την οποία έχει πολύ μεγάλες ευθύνες, όπως και το ΠΑΣΟΚ. Λέμε σε όσους κινδυνολογούν να κοιτάξουν στα μάτια όλους τους ανθρώπους που αφορά το νομοσχέδιο, κρατούμενους, τις οικογένειές τους, τους φορείς, τους σωφρονιστικούς την επιστημονική κοινότητα. Τι έχουν να πουν σε όλους αυτούς; Τι έχουν να πουν εκτός από τις συκοφαντίες εναντίον του ΣΥΡΙΖΑ; Τι έχουν να προτείνουν για τις φυλακές, τους κρατούμενους για τη βελτίωση της κατάστασης;
***
Την προηγούμενη εβδομάδα, όμως, δεν είχαμε μόνο την εκστρατεία τρόμου. Εκδηλώθηκε μια ευρύτατη συναίνεση για το νομοσχέδιο. Ακούσαμε, εδώ στη Βουλή, τη Μεγάλη Τετάρτη, τους κατεξοχήν σχετικούς με το θέμα φορείς: εκπροσώπους ενώσεων δικαστών, εισαγγελέων, σωφρονιστικών υπαλλήλων, οργανώσεων δικαιωμάτων, τους Συνηγόρους του Πολίτη και του Παιδιού κ.ά. Στη συντριπτική τους πλειονότητα, οι 13 στους 14 τάχθηκαν, με αποχρώσεις αλλά και με σαφήνεια, υπέρ του νομοσχεδίου. Σταχυολογώ: Η πρόεδρος της Ένωσης Δικαστών και Εισαγγελέων: «Το νομοσχέδιο αποτελεί επανάληψη προηγουμένων αντιστοίχων ρυθμίσεων. Επιβάλλονται και λόγω του αδιαχώρητου των Φυλακών, αλλά και λόγω των συνεχών καταδικαστικών αποφάσεων εις βάρος της Ελλάδας από το Δικαστήριο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων». Ο Συνήγορος του Παιδιού: «Υποδεχόμαστε πολύ θετικά τα μέτρα που αφορούν τους ανηλίκους και χαιρόμαστε που και οι Ενώσεις Δικαστών και Εισαγγελέων συμφωνούν». Ο πρόεδρος του ΚΕΘΕΑ: «Ο σημερινός νόμος εξειδικεύει, με πολύ ευτυχή τρόπο, θέματα τα οποία ήδη προϋπήρχαν στο νόμο του 2013». Ο Πρόεδρος της Ομοσπονδίας Σωφρονιστικών Υπαλλήλων Ελλάδας: «Όσοι πιστεύετε ότι το παρόν νομοσχέδιο είναι χρήσιμο κάνατε λάθος. Δεν είναι απλά χρήσιμο, είναι εξαιρετικά απαραίτητο!». Έχει πολύ σημαντικό ότι όλοι αυτοί οι φορείς, που εκκινούν από διαφορετικές αφετηρίες, αλλά τη φυλακή τη γνωρίζουν καλά, καθώς και η μεγάλη πλειονότητα της επιστημονικής κοινότητας, αποδέχονται τόσο θετικά το νομοσχέδιο.
Είναι όλοι αυτοί συριζαίοι; Είναι «φιλοτρομοκράτες»; Είναι οπαδοί της ανομίας; Αστεία πράγματα!
***
Για εμάς, όπως και για μια ολόκληρη παράδοση φιλελεύθερων στοχαστών και αγώνων για τα δικαιώματα και την ελευθερία, το σωφρονιστικό σύστημα πρέπει να στοχεύει στην επανένταξη του κρατούμενου στην κοινωνία, όχι στην αποκοπή και τη συντριβή του.
Και αυτή η πολιτική είναι η μόνη που προάγει, ουσιαστικά, την ασφάλεια. Δεν είναι μόνο ανθρωπιστική. Είναι ρεαλιστική και προάγει την ασφάλεια. Γιατί μόνο αν σπάσει ο φαύλος κύκλος έγκλημα, τιμωρία+εξόντωση, εκδίκηση+ υποτροπή, ένας κύκλος που ανακυκλώνει το έγκλημα μπορούμε να ενισχυθεί ουσιαστικά και μακροπρόθεσμα η ασφάλεια. Όπως είπε και ο υπουργός προχθές, «ασφάλεια και ανθρωπισμός» μπορούν να συνυπάρχουν, πρέπει να συνυπάρχουν θα πρόσθετα, ο δεύτερος ενισχύει και διασφαλίζει την πρώτη.
***
Θα κλείσω με μια εικόνα. Μια εικόνα, για μένα, συγκλονιστική. Τη Μεγάλη Πέμπτη, στη φυλακή Ρεμπίμπια της Ρώμης ο Πάπας Φραγκίσκος, στην τελετή του Νιπτήρος, έπλυνε και φίλησε τα πόδια δώδεκα κρατούμενων. Δεν θέλω να πω κάτι άλλο. Ας κρατήσουμε την εικόνα αυτή. Και ας σκεφτούμε πώς κάποιος με εξουσία (και μάλιστα με τόση εξουσία) μπορεί να τη χρησιμοποιήσει για να δώσει ένα μήνυμα ανθρωπιάς και συγχώρεσης – ή για να δώσει μηνύματα μνησικακίας και βίας.
