Η νοσταλγία σχεδόν πάντα εμπεριέχει έναν εξωραϊσμό του παρελθόντος. Συχνά οι ίδιοι ελέγχουμε τον εαυτό μας όταν, έχοντας αφεθεί σε νοσταλγίες για παρελθούσες καταστάσεις της ζωής μας, θυμόμαστε κατόπιν ότι δεν ήταν όλα και τόσο «ρόδινα». Οταν η νοσταλγία αφορά πολιτικά πρόσωπα και πράγματα, ο εξωραϊσμός που και εκεί –πόσο μάλλον!– αναπόφευκτα παρεισφρέει ενδέχεται να επιφέρει από επικίνδυνες έως ολέθριες συνέπειες.
Τον τελευταίο καιρό, από την ηγεσία του κόμματος της ριζοσπαστικής Αριστεράς επιλέγονται για κρίσιμες πολιτικές θέσεις (υπουργεία, ευρωψηφοδέλτιο) ορισμένα πρόσωπα των οποίων, απ’ ό,τι φαίνεται, το μοναδικό «προσόν» που οδήγησε στην επιλογή τους ήταν η –πραγματική ή συμβολική– σχέση τους με το ΠΑΣΟΚ. Κάποιες φορές, μάλιστα, η επιλογή αυτή γίνεται τόσο βεβιασμένα, δηλαδή χωρίς να λαμβάνονται επαρκώς υπόψη πιθανές επιπτώσεις για τον ίδιο τον ΣΥΡΙΖΑ πρώτα απ’ όλα, ώστε προξενείται η εντύπωση πως υπάρχει συνειδητή τακτική στελέχωσης του κόμματος με όσο το δυνατόν περισσότερα άτομα που διαθέτουν το εν λόγω «προσόν».
Τα πρόσωπα από μόνα τους δεν συγκροτούν πολιτική πρακτική, επομένως δεν υπάρχει –άμεσος τουλάχιστον– κίνδυνος πασοκοποίησης του ΣΥΡΙΖΑ από αυτή την τακτική. Ωστόσο, με προβληματίζει τούτη η τακτική τόσο ως προς τη λογική στην οποία στηρίζεται όσο και ως προς τις εκλογικά επικίνδυνες πολιτικές της συνέπειες.
Για να είμαστε δίκαιοι, υποθέτουμε πως η λογική που θεμελιώνει την εν λόγω τακτική εκκινεί από ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός: ότι η εκλογική εκτίναξη του ΣΥΡΙΖΑ που άρχισε το 2012 σε τεράστιο βαθμό οφείλεται στη μαζική προσχώρηση πρώην ψηφοφόρων του ΠΑΣΟΚ. Από εκεί και πέρα, όμως, η συγκεκριμένη λογική ακολουθεί ατραπούς λανθασμένων εκτιμήσεων που με τη σειρά τους οδηγούν σε άστοχες πολιτικές επιλογές.
Εχει συγκροτηθεί μια αφήγηση αναφορικά με την πορεία του ΠΑΣΟΚ και των οπαδών του από την «ένδοξη εποχή» των κυβερνήσεων Ανδρέα Παπανδρέου μέχρι τις μέρες μας, που βασίζεται στο υπερβολικά απλουστευτικό σχήμα «ριζοσπαστικό παρελθόν - συμβιβασμένο παρόν», καθώς και στο παράλληλο σχήμα «ενθουσιώδεις οπαδοί - απογοητευμένοι ψηφοφόροι».
Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτό το διττό απλουστευτικό σχήμα, ο ΣΥΡΙΖΑ οφείλει να «πιάσει το νήμα» με το «προδομένο» παρελθόν του ΠΑΣΟΚ και να κινητοποιήσει εκ νέου τους απογοητευμένους ψηφοφόρους του προς μια ριζοσπαστική κατεύθυνση. Προς την επίτευξη αυτού του στόχου, κρίνονται σκόπιμα κάποια πολιτικά τερτίπια που είμαι βέβαιος πως ακόμη και οι εμπνευστές τους θα έχουν επίγνωση του οπορτουνιστικού τους χαρακτήρα. «Επιστρατεύονται» πρόσωπα και σύμβολα με μοναδικό σκοπό να πειστεί ο κόσμος πως ο ΣΥΡΙΖΑ «μοιάζει» με το ΠΑΣΟΚ και γι’ αυτό είναι σε θέση να αποτελέσει τον γνήσιο συνεχιστή των παλαιών καλών του παραδόσεων.
Η πραγματική «αφήγηση» της μετεξέλιξης του ΠΑΣΟΚ είναι τελείως διαφορετική. Οχι τόσο ως προς το ίδιο το ΠΑΣΟΚ –για το οποίο θα μπορούσαμε να δεχτούμε πως όντως μεταλλάχτηκε από «ριζοσπαστικό» (εντός πολλών εισαγωγικών, έστω) σε εμφανώς καθεστωτικό κόμμα–, αλλά ως προς τους ψηφοφόρους και οπαδούς του.
Οι οποίοι δεν ξύπνησαν μια μέρα για να ανακαλύψουν ότι ο Γιώργος Παπανδρέου ή ο Βαγγέλης Βενιζέλος «τους πρόδωσε», δεδομένου ότι το ΠΑΣΟΚ είχε αποβάλει τον «ριζοσπαστικό» του χαρακτήρα τουλάχιστον από τότε που ανέλαβε την αρχηγία ο Κώστας Σημίτης. Και μάλιστα –αυτό είναι το κυριότερο– κατά τρόπο επιτυχή. Που σημαίνει ότι ο «κόσμος» του ΠΑΣΟΚ είχε πρόθυμα ακολουθήσει την «απο-ριζοσπαστικοποίηση» του κόμματος και της ηγεσίας του επί μία οκταετία – ρεκόρ παραμονής στην κυβέρνηση που μόνον ο Κωνσταντίνος Καραμανλής προδικτατορικά και ο Ανδρέας Παπανδρέου μεταδικτατορικά είχαν κατορθώσει.
Η τεράστια απογοήτευση των ψηφοφόρων και η συνακόλουθη εκλογική καθίζηση που υπέστη το ΠΑΣΟΚ το 2012 συνίσταντο στο ότι με την κρίση και τα μνημόνια ο κόσμος συνειδητοποίησε τι σημαίνουν οι νεοφιλελεύθερες πολιτικές – που και τα δύο τότε μεγάλα κόμματα είχαν υιοθετήσει. Το ότι η Νέα Δημοκρατία δεν υπέστη την ίδια πανωλεθρία, οφείλεται στο ότι το κυρίαρχο τμήμα της αστικής τάξης αποφάσισε να συσπειρωθεί γύρω από το παραδοσιακό κόμμα της Δεξιάς.
Συνεπώς, η τακτική της «πολιτικής νοσταλγίας» που ακολουθεί η ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ μόνο δύο επιπτώσεις μπορεί να έχει. Αφ’ ενός, και στον βαθμό που όντως «θυμίζει» το ΠΑΣΟΚ με τέτοιες επιλογές προσώπων, θα «θυμίζει» το ΠΑΣΟΚ που οδήγησε τη χώρα στα μνημόνια – αυτό το ΠΑΣΟΚ «θυμάται» ο κόσμος, επομένως θα φεύγει τρέχοντας. Αφ’ ετέρου, τους λίγους πιθανούς οπαδούς που έχουν απομείνει στο εν λόγω κόμμα, με αυτή την τακτική τούς εξοργίζει και τους συσπειρώνει γύρω από το γνήσιο ΠΑΣΟΚ.
*καθηγητής της Κοινωνικής Θεωρίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών
