Ενα χρόνο μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση, άρχισε να γιορτάζεται κάθε χρονιά στη Μόσχα η επέτειός της στις 7 Νοεμβρίου με μεγάλη στρατιωτική παρέλαση και διαδήλωση χιλιάδων λαού στην Κόκκινη Πλατεία. Στρατός και λαός διάβαιναν μπροστά από τη σοβιετική ηγεσία, που από το 1925 και μετά παρατασσόταν στην εξέδρα του Μαυσωλείου του Λένιν. Η εκδήλωση στην Κόκκινη Πλατεία έγινε θεσμός.
Φόρος τιμής στους αγωνιστές, πεσόντες και ζώντες – οι επιζώντες, φορώντας όλα τα παράσημά τους, παρακολουθούσαν από διακεκριμένες θέσεις. Συμμετείχαν αποσπάσματα από όλα τα στρατιωτικά σώματα, σε επιβλητικούς σχηματισμούς. Ακολουθούσαν θωρακισμένα οχήματα και βαριά όπλα –λαός και ένοπλες δυνάμεις μαρτυρούσαν τη δύναμη της Σοβιετικής Ενωσης.
Ο θεσμός του εορτασμού με τη διαδήλωση και την παρέλαση τηρούνταν αδιάλειπτα κάθε χρόνο. Δεν υπήρξε διακοπή ούτε το 1941, όταν τα χιτλερικά στρατεύματα βρίσκονταν τριάντα χιλιόμετρα έξω από τη Μόσχα, που τη σφυροκοπούσε το γερμανικό πυροβολικό.
Τα συντάγματα του Κόκκινου Στρατού μετά την παρέλαση κατευθύνονταν αμέσως προς το πολεμικό μέτωπο. Από τη χρονιά αυτή, η επέτειος απέκτησε έναν πρόσθετο συμβολισμό. Ο εορτασμός συνδέθηκε με τον «Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεμο».
Ακολούθησαν τα δραματικά γεγονότα της κατάρρευσης του «υπαρκτού». Στις 13 Μαρτίου 1995, ο πρόεδρος Γιέλτσιν έθεσε την υπογραφή του στον ομοσπονδιακό νόμο για τις «Ημέρες Μνήμης» της Ρωσίας. Σε αυτές εντάχθηκε η 7η Νοεμβρίου ως «επέτειος της απελευθέρωσης της Μόσχας από τους Πολωνούς εισβολείς».
Τον επόμενο χρόνο ο Γέλτσιν μετέβαλε τον χαρακτήρα της ημέρας. Με εκτελεστικό διάταγμα την ονόμασε «Ημέρα Ομόνοιας και Συμφιλίωσης». Το διάταγμα αναφέρει ότι η Οκτωβριανή Επανάσταση άλλαξε τη μοίρα της Ρωσίας.
«Προσπαθώντας να αποτρέψουμε κάθε μελλοντική αναμέτρηση, να διασφαλίσουμε την ενότητα και να σταθεροποιήσουμε τη ρωσική κοινωνία, αποφασίζουμε να ανακηρύξουμε την 7η Νοεμβρίου Ημέρα Ομόνοιας και Συμφιλίωσης», δηλώνεται στο διάταγμα.
Η 7η Νοεμβρίου δεν μπορούσε πάντως να γίνει μια μέρα σαν τις άλλες. Ετσι, η μετακομμουνιστική ηγεσία της Ρωσίας αποφάσισε να μην καταργήσει τον εορταστικό χαρακτήρα της, αλλά να τον «μεταμφιέσει», αλλοιώνοντας το περιεχόμενό του. Το ιστορικό νόημα της ημέρας προσπαθεί να διατηρήσει το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ρωσικής Ομοσπονδίας, το οποίο οργανώνει εκδηλώσεις σε όλη τη χώρα, σε πολύ χαμηλότερη κλίμακα βέβαια από εκείνη του παρελθόντος.
Τι σημαίνει τώρα για τους σημερινούς Ρώσους η επέτειος; Το ερώτημα παραπέμπει στον τρόπο που αντιμετωπίζουν το κομμουνιστικό παρελθόν της χώρας τους. Δεν είναι εύκολη η απάντηση, που αναζητείται συνήθως στις δημοσκοπήσεις, που επιτρέπουν την προσέγγιση των σημερινών διαθέσεων του πληθυσμού.
Ο Μπορίς Γέλτσιν δήλωσε, αμέσως μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα εναντίον του, τον Αύγουστο του 1991, ότι είχε πραγματοποιηθεί στη Ρωσία μια κοινωνική επανάσταση, που «σύντριψε τα δεσμά εβδομήντα χρόνων σκλαβιάς».
Η Ρωσίδα κοινωνιολόγος Τατιάνα Ζασλάβκαγια έχει διαφορετική γνώμη: Η ελίτ που τώρα κυβερνά, υποστηρίζει, προέρχεται στη συντριπτική της πλειοψηφία –80% περίπου– από τη «νομενκλατούρα» της σοβιετικής περιόδου.
Δεν υπήρξε καθόλου, προσθέτει, κοινωνικο-πολιτικό κίνημα εναντίον του καθεστώτος. Την εξουσία κατέλαβαν τα χαμηλότερα στρώματα της νομενκλατούρας, που ήθελαν να μετατρέψουν την ήδη πλεονεκτική, προνομιακή θέση τους σε μονιμότερη και σταθερότερη δομή, βασιζόμενη στην ατομική (και εταιρική) ιδιοκτησία.
Η Ρωσίδα κοινωνιολόγος πιστεύει ότι θα μπορούσε η «μετάβαση» στο σημερινό καθεστώς να θεωρηθεί «ολοκλήρωση του αντισοσιαλιστικού (και στο κοινωνικό περιεχόμενό του, αστικού) “πραξικοπήματος” του Στάλιν τη δεκαετία του 1920» (διολίσθηση στον οικονομισμό, με την απόδοση προτεραιότητας στις παραγωγικές δυνάμεις απέναντι στις παραγωγικές σχέσεις).
Ο Στάλιν έριξε στην εκβιομηχάνιση της ΕΣΣΔ όλο το βάρος, μετατρέποντας, με τη χρησιμοποίηση των αστών «ειδικών», τον παραγωγικό και κρατικό μηχανισμό σε «εκτροφείο» και «φωλιά» μιας νέας αστικής τάξης. Ο απλός «μέσος» Ρώσος δεν προσφεύγει σε κοινωνιολογικές αναλύσεις. Τη στάση του αποτυπώνουν, με όλες τις γενικότερες επιφυλάξεις για την αξιοπιστία του μέσου, οι δημοσκοπήσεις.
Από τη δημοσκόπηση του Κέντρου Levada (Ιανουάριος 2005) που θεωρείται εγκυρότερη από άλλες, ακόμη και νεότερες που ενδέχεται να έχουν γίνει, αλλά για τις οποίες δεν υπάρχουν προσιτά, σαφή στοιχεία, προκύπτει ότι οι μισοί περίπου από τους ερωτηθέντες είχαν τη γνώμη ότι το σοβιετικό σύστημα θα ήταν προτιμότερο να μείνει όπως ήταν πριν από το 1985.
Οι λόγοι: «Γιατί είμαστε μια ενωμένη χώρα», «Υπήρχε τάξη», «Βεβαιότητα για το μέλλον», «Οι τιμές ήταν χαμηλές και σταθερές». Οσο για την «περεστρόικα», το 24% είχε τη γνώμη ότι αποτελούσε θετική εξέλιξη, ενώ τρεις φορές περισσότεροι (το 56%) είχαν αντίθετη άποψη.
Υπήρχαν και παραλλαγές: Θα ήταν καλύτερο να πραγματοποιούνταν με διαφορετικό τρόπο: «Χωρίς την καταστροφή του σοσιαλιστικού συστήματος»(33%) ή «με σταθερή ανάπτυξη της οικονομίας της αγοράς και χωρίς επίσπευση του εκδημοκρατισμού».
Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τα αποτελέσματα προηγούμενης δημοσκόπησης (2003), η «περεστρόικα» θεωρείται ότι συγκαταλέγεται ανάμεσα στις χειρότερες αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν στις προγενέστερες δεκαετίες. Στην ίδια κατηγορία περιλαμβάνονται η μετάβαση στην οικονομία της αγοράς (δεκαετία του 1990) και, πιο πριν, η κολεκτιβοποίηση της γεωργίας (1928-1930).
Στο σφαιρικό ερώτημα, σε δημοσκόπηση του 2007, για τη συνολική γνώμη των ερωτηθέντων για την Οκτωβριανή Επανάσταση, οι μισοί περίπου εξέφρασαν θετική γνώμη: «Ανοιξε μια νέα εποχή στην ιστορία του ρωσικού λαού (24%)» και «Εδωσε ώθηση στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας» (31%).
Το 17% θα υποστήριζε τους Μπολσεβίκους στην υποθετική περίπτωση μιας νέας επανάστασης, το 13% θα συνεργαζόταν μαζί τους, ενώ το 6% θα τασσόταν με το μέρος των αντιπάλων τους. Η γενική εικόνα των διαθέσεων των σημερινών Ρώσων απέναντι στα γεγονότα της πρόσφατης Ιστορίας τους χαρακτηρίζεται από στοιχεία αμφιθυμίας, ασάφειας και σχετικής σύγχυσης.
Αντίθετα από ό,τι πιστεύεται στη Δύση, η τάση της άρνησης και της απόρριψης του προηγούμενου καθεστώτος δεν είναι κυρίαρχη. Χωρίς να σημειώνονται σοβαρές μετατοπίσεις με την πάροδο του χρόνου, η κοινή γνώμη στη Ρωσία καταλογίζει σημαντικές αρνητικές πλευρές στο σοβιετικό σύστημα –γραφειοκρατία, ανελευθερία, αδιαφάνεια– αλλά του αναγνωρίζει και αρετές:
«Ηταν κοντά στον λαό», «Ηταν δικό μας», δηλαδή προσιτό, ενδογενές και (για τον συνηθισμένο Ρώσο) «νόμιμο». Το μετακομμουνιστικό καθεστώς φαίνεται πιο απόμακρο, αδύναμο (λιγότερο με τον Πούτιν παρά με τον Γέλτσιν) και περισσότερο γραφειοκρατικό, ενώ συνδέεται με διαφθορά και εγκληματικότητα.
Ο κραδασμός από τη ριζική αλλαγή δεν έχει ακόμη απορροφηθεί εντελώς και η διάδοχη κατάσταση δεν έχει αποκρυσταλλώσει ακόμη τις νέες ισορροπίες που ακολουθούν.
