Το παρόν σημείωμα εξετάζει ορισμένες από τις επιμέρους διαστάσεις του «κυπριακού προβλήματος», επιχειρώντας ταυτόχρονα να τις εντάξει σε ένα συνολικότερο πλαίσιο ανάλυσης.
Εισαγωγικά
Οι πρόσφατες ραγδαίες εξελίξεις στην Κύπρο συνθέτουν αδιαμφισβήτητα ένα πολυπαραγοντικό, πολυδιάστατο και ως εκ τούτου περίπλοκο τοπίο. Το γεγονός αυτό αντανακλάται στις αναλύσεις και απόψεις που διατυπώθηκαν στον εγχώριο και διεθνή δημόσιο διάλογο, εστιάζοντας άλλοτε στις αδιαμφισβήτητες γεωπολιτικές και γεωοικονομικές διαστάσεις του ζητήματος (κοιτάσματα φυσικού αερίου, Κυπριακό), άλλοτε στο ζήτημα της βίαιης απομείωσης των καταθέσεων (ταξικές διαστάσεις), άλλοτε στις προεκτάσεις των αποφάσεων για την ευρωπαϊκή στρατηγική διαχείρισης της κρίσης του ευρώ, άλλοτε στη διατύπωση εναλλακτικών λύσεων τεχνικής φύσεως για τη διασφάλιση της ρευστότητας των κυπριακών τραπεζών και άλλοτε, τέλος, στα χαρακτηριστικά του χρηματοπιστωτικού τομέα της Κύπρου σε συνάρτηση με την αναγκαιότητα καταπολέμησης κάθε εστίας φοροδιαφυγής σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στο πλαίσιο αυτό, στόχος του παρόντος σημειώματος είναι η καταγραφή, η συνοπτική εξέταση και η σύνδεση των επιμέρους διαστάσεων του προβλήματος. Το ζήτημα εξετάζεται σε δύο στάδια. Αρχικά, παρουσιάζονται οι επιπτώσεις των πρόσφατων αποφάσεων και εξελίξεων σε τέσσερα πεδία (γεωπολιτικό, οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό). Σε δεύτερο στάδιο, επιχειρείται μια συνολική αποτίμηση των αποφάσεων του Eurogroup και κατατίθενται προτάσεις για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που θα αντιμετωπίσει η κυπριακή κοινωνία στο άμεσο μέλλον (ύφεση - ανεργία, επίθεση στο κοινωνικό μοντέλο, διεκδίκηση από συμφέροντα των ενεργειακών αποθεμάτων κ.λπ.).
Επιμέρους διαστάσεις των εξελίξεων στην Κύπρο
Εξετάζονται οι διαστάσεις του πρόσφατων εξελίξεων με έμφαση στις οικονομικές και κοινωνικές πτυχές του ζητήματος.
Γεωπολιτική διάσταση
Η γεωπολιτική διάσταση (χαρακτηριστικά μιας ενδεχόμενης λύσης του Κυπριακού) συνδέεται άμεσα με τη γεωοικονομική διάσταση (όροι εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων) αλλά και με συνολικότερους διεθνείς συσχετισμούς (σχέσεις Ε.Ε- Ρωσίας, Ελλάδας-Τουρκίας-Ισραήλ κ.λπ.). Τα ζητήματα αυτά εξετάζονται αναλυτικά στο άρθρο του Γ. Καλπαδάκη. Κρίνεται ωστόσο σκόπιμη, στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου, η εξέταση του ρόλου που διαδραματίζουν οι γεωπολιτικοί παράγοντες, από τη μια, και οι οικονομικοί παράγοντες, από την άλλη, ως προς τις αποφάσεις των τελευταίων ημερών. Το θέμα αυτό αναλύει ειδικότερα ο Σ. Λαπατσιώρας σε άρθρο του2, υποστηρίζοντας ότι –αν και σημαντικοί– οι γεωπολιτικοί υπολογισμοί στην παρούσα φάση αποτελούν δευτερεύοντα στοιχεία ως προς το καθοριστικό ζήτημα της ευρωπαϊκής στρατηγικής για τη διαχείριση της κρίσης, κυρίως λόγω του ότι αδυνατούν να ερμηνεύσουν σημαντικά δεδομένα των διαδικασιών που ακολουθήθηκαν για τη λήψη των τελικών αποφάσεων.
Οικονομική διάσταση
Η οικονομική διάσταση εγκαινιάζει από την πλευρά της ένα νέο ιστορικό «επεισόδιο» της νεοφιλελεύθερης διαχείρισης της κρίσης του ευρώ3:
πρώτον, λόγω της απόφασης περί «κουρέματος» στις καταθέσεις των δύο μεγάλων κυπριακών τραπεζών (Λαϊκή Τράπεζα και Τράπεζα Κύπρου)
δεύτερον, λόγω του ότι μέτοχοι και πιστωτές των τραπεζών υποχρεώνονται να συμμετάσχουν στο κόστος της ανακεφαλαιοποίησης4
τρίτον, επειδή αποφασίστηκε η πτώχευση μιας ευρωπαϊκής τράπεζας.
Το ζήτημα αυτό έχει με τη σειρά του διάφορες πτυχές. Για παράδειγμα, η πρώτη απόφαση του Eurogroup (που αποδίδεται στον ίδιο τον Ν. Αναστασιάδη) για τα χαρακτηριστικά του «κουρέματος» είχε σαφώς πιο ταξικό χαρακτήρα σε σύγκριση με τη τελική απόφαση. Όπως αναλύεται ειδικότερα στο σχετικό σημείωμα του Β. Κυζηράκου, η αρχική πρόταση επιβάρυνε δυσανάλογα τους μικρούς καταθέτες κάτω των 20.000 ευρώ, υποχρεώνοντάς τους να επωμιστούν το 22% του συνολικού φόρου επί των καταθέσεων, έναντι 15% για τους καταθέτες από 20.000 μέχρι 100.000 ευρώ και μόλις 14% για τους καταθέτες από 100.000 μέχρι και 500.000 ευρώ.
Ο νεοφιλελεύθερος χαρακτήρας της αρχικής πρότασης δεν έγκειται μόνο στα χαρακτηριστικά του «κουρέματος» αλλά και στο ότι άγγιζε επιπρόσθετα το σύνολο των τραπεζών, συμπεριλαμβανομένων και των συνεργατικών πιστωτικών ιδρυμάτων της Κύπρου (ΣΠΙ). Τα ιδρύματα αυτά επιδεικνύουν μεγαλύτερη σταθερότητα κατά τη διάρκεια της κρίσης λόγω των αρχών που καθορίζουν το συνεργατικό επιχειρηματικό μοντέλο προτάσσοντας τα κοινωνικά και αναπτυξιακά κριτήρια και την αναζήτηση σταθερότητας έναντι της μεγιστοποίησης της βραχυπρόθεσμης κερδοφορίας, που χαρακτηρίζει τις εμπορικές τράπεζες. Υπενθυμίζεται με την ευκαιρία ότι το συνεργατικό τραπεζικό σύστημα της Κύπρου διατηρεί σημαντική παρουσία στην τραπεζική αγορά (36% περίπου των καταθέσεων που ανήκουν σε Κύπριους πολίτες, ήτοι περίπου 15 δις) και απαρτίζεται από 93 συνεργατικά πιστωτικά ιδρύματα, με 400 καταστήματα και 2.800 εργαζόμενους συνολικά5. Δεν απουσιάζουν ωστόσο οι ανησυχίες για τις πιέσεις που θα δεχθούν τα συνεργατικά ιδρύματα από τη ραγδαία επιδείνωση της οικονομικής κατάστασης και την αύξηση των μη εξυπηρετούμενων δανείων.
Ένα επιπλέον στοιχείο της οικονομικής διάστασης του προβλήματος αφορά προφανώς τον (ημι)ομολογημένο στόχο των ευρωπαϊκών αρχών και των κυβερνήσεων του Βορρά να δημιουργήσουν ένα προηγούμενο στην Κύπρο για τη συμμετοχή του χρηματοπιστωτικού τομέα στην ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Σημειώνεται ότι, αν και η λύση αυτή είναι προτιμότερη από τη μετακύλιση του κόστους διάσωσης του χρηματοπιστωτικού τομέα στο δημόσιο χρέος, πρέπει να είμαστε ωστόσο επιφυλακτικοί αναφορικά με τους όρους υλοποίησής της. Πρώτον, επειδή υπάρχουν σημαντικές διαφορές ανάμεσα σε ένα σχέδιο στο οποίο συμμετέχουν οι μέτοχοι και οι πελάτες των τραπεζών που έχουν επενδύσει σε κερδοσκοπικά επενδυτικά προϊόντα και σε ένα σχέδιο όπου συμμετέχουν «απλοί» καταθέτες αλλά και κοινωνικοί οργανισμοί όπως π.χ. συνταξιοδοτικά ταμεία («Ταμεία προνοίας» στην κυπριακή περίπτωση6). Δεύτερον, επειδή η λύση που προωθήθηκε σε ένα μικρό και απομονωμένο οικονομικό σύστημα όπως της Κύπρου οδηγεί αυτόματα σε οικονομική κατάρρευση, βαθιά ύφεση, αύξηση της ανεργίας και επιδείνωση εντέλει της γεωπολιτικής της θέσης (σύνδεση με την 1η διάσταση).
Κοινωνική διάσταση
Σχέσεις τραπεζών, τουριστικής βιομηχανίας και οικονομίας στο σύνολο της
Η κοινωνική διάσταση της κυπριακής κρίσης συνδέεται αρχικά με τις επιπτώσεις της βίαιης συρρίκνωσης του χρηματοπιστωτικού τομέα στην οικονομία και την απασχόληση (οι χρηματοπιστωτικές και ασφαλιστικές υπηρεσίες αντιστοιχούσαν το 2012 στο 9,2% της προστιθέμενης αξίας της κυπριακής οικονομίας και στο 5% της απασχόλησης) και, σε δεύτερο στάδιο, με τις επιπτώσεις των μνημονιακών πολιτικών στο κοινωνικό μοντέλο της Κύπρου (δημοσιονομική και διαρθρωτική προσαρμογή). Η συρρίκνωση του χρηματοπιστωτικού τομέα ειδικότερα υπολογίζεται ότι θα επιδεινώσει την ήδη υφεσιακή τροχιά της κυπριακής οικονομίας (-2,4% το 2012), επηρεάζοντας προφανώς αρνητικά τόσο τον κατασκευαστικό κλάδο όσο και την εγχώρια τουριστική βιομηχανία λόγω της μειωμένης προσέλευσης Ρώσων επισκεπτών (πολλές περιοχές της Κύπρου έχουν επενδύσει στη Ρωσία για να αντισταθμίσουν τη μείωση του αριθμού περιηγητών από άλλες χώρες όπως το Η.Β. και οι Σκανδιναβικές Χώρες).
Διαβάστε τη συνέχεια του σημειώματος εδώ
Παρακάτω παρατίθεται αρθρογραφία για το θέμα:
Σ. Λαπατσιώρας, «Κύπρος: Μια νέα ευρωπαϊκή στρατηγική;», Αυγή, 24.3.2013 http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=761628
Στ. Τομπάζος, «Το μνημόνιο δεν είναι μονόδρομος», Εποχή, 24.3.2013
http://www.epohi.gr/portal/politiki/13894
Γ. Σταθάκης, «Κούρεμα καταθέσεων και χρεοκοπίες τραπεζών», Εποχή, 31.3.2013
http://www.epohi.gr/portal/politiki/13906 και «Bail in, bail out και bail in ξανά», Εφημερίδα των Συντακτών, 30.3.2013
Γ. Μηλιός, «Η Κύπρος θα ζήσει συμπυκνωμένα ό,τι και η Ελλάδα», Αυγή, 31.3.2013
http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=763284
Ν. Βαλαβάνη,«Ευρωζώνη και Κύπρος. Το δεύτερο πείραμα», Αυγή, 31.3.2013
http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=763238
Κ. Βεργόπουλος, «Η ασθένεια όλων λέγεται Γερμανία», Αυγή, 31.3.2013
http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=763262
Συνέντευξη του Ε. Τσακαλώτου στο 14ο Ενημερωτικό Δελτίο του Ινστιτούτου Ν. Πουλαντζάς
http://www.poulantzas.gr/upload/874_1.pdf
«Αυτό το ευρωσύστημα δεν είναι βιώσιμο», συνέντευξη του Γ. Δραγασάκη στην Ελευθεροτυπία, 7.4.2013, http://www.dragasakis.gr/page2.php?id=914
«Να διασφαλιστεί ο φυσικός πλούτος της Κύπρου», συνέντευξη της Ρ. Δούρου στην Ελευθεροτυπία, 6.4.2013, http://www.enet.gr/?i=arthra-sthles.el.interviews&id=355708
Γ. Σακελλαρίδης, «Κύπρος, Ευρωσκεπτικισμός και ο ΣΥΡΙΖΑ», Αυγή, 10.4.2013, http://beta.avgi.gr/article/183377/kupros-euroskeptikismos-kai-o-suriza
Π. Κοσμάς, «Τα μηνύματα και οι συνέπεις του κυπριακού “όχι”», 22.3.2013, http://rproject.gr/article/ta-minymata-kai-oi-synepeies-toy-kypriakoy-ohi
Γ. Βαρουφάκης, «Η ανατομία μιας αποσταθεροποίησης», 19.3.2013, http://www.protagon.gr/?i=protagon.el.article&id=23013 και «Τα καλά, τα κακά και τα πανάσχημα», Αυγή, 31.3.2013 http://www.avgi.gr/ArticleActionshow.action?articleID=763283
