Λίγες μέρες πριν τις εκλογές (25 Σεπτέμβρη) και τα ιταλικά κόμματα του προοδευτικού τόξου με την μυωπική στρατηγική τους θυμίζουν εκείνα της Βαιμάρης, που έβλεπαν ανήμποροι την άνοδο του Χίτλερ, λόγω αδυναμίας ερμηνείας της μεγάλης εικόνας. Γιατί είναι τέτοια η πολιτική επιπολαιότητα και η ανευθυνότητα της δημοκρατικού πολιτικού τόξου, που είχε τον χρόνο και την δυνατότητα να αλλάξει τον εκλογικό νόμο που ευνοεί τις συμμαχίες κομμάτων, αλλά δεν το έπραξε. Θα μπορούσε να υπάρξει μια τεχνική συμφωνία των δημοκρατικών δυνάμεων, στο τέλος της θητείας Ντράγκι, ανατροπής των διαστρεβλώσεων του εκλογικού νόμου. Δεν το έκαναν.
Είχαν τον χρόνο να επεξεργαστούν ένα δημοκρατικό πρόγραμμα με ισχυρό κοινωνικό αποτύπωμα, να κτίσουν κοινωνικές και πολιτικές συμμαχίες, αλλά δεν το έπραξαν, παρότι η ακροδεξιά (Μελόνι, Σαλβίνι) βρίσκεται σε υψηλά ποσοστά εδώ και χρόνια. Και τώρα αποδέχονται την τύχη τους, ελπίζοντας στον από μηχανής θεό να έλθει από την αποχή για να σώσει την ιταλική δημοκρατία. Η σύγκρουση Λέτα-Κόντε, δυστυχώς, έσπασε τη συμφωνία του προοδευτικού μπλόκ ( Δημοκρατικό Κόμμα +Πέντε Αστέρες) και ουσιαστικά παραδίνει τα κλειδιά της διακυβέρνησης στη Μελόνι, όπως και της διαχείρισης του Ταμείου Ανάκαμψης (192 δις).Σχεδόν 80 χρόνια μετά την συντριβή του φασισμού, η Ιταλία αναμένει σιωπηλά τους κληρονόμους του στην κυβερνητική εξουσία.
Οι δημοσκοπήσεις, από καιρό, δείχνουν νίκη της συμμαχίας ακροδεξιάς-δεξιάς με πλειοψηφία στη Βουλή των 400 εδρών και στη Γερουσίατων 200 εδρών.Σύμφωνα με τον ιταλικό εκλογικό νόμο (Rosatellum, κατασκευής Ρέντζι), το ένα τρίτο των βουλευτών εκλέγεται σε μονοεδρικές έδρες με το πλειοψηφικό σύστημα, ενώ τα υπόλοιπα 2/3 εκλέγονται αναλογικά, με εθνικό όριο 3%.Μεβάσητις τελευταίες τέσσερες δημοσκοπήσεις, που έκλεισαν επίσημα στις 9/9, το ακροδεξιό FdI της Μελόνι προηγείται με 25%, ακολουθεί το Δημοκρατικό Κόμμα του Λέτα (Pd) με 22%, τρίτο κόμμα το Κίνημα Πέντε Αστέρων του Κόντε 13-14%, ακολουθεί η alt.Right Λέγκα του Σαλβίνι με 12-13%, η δεξιά Forza Italia του Μπερλουσκόνι 7-8%και το κεντρώο Ατσιόνε/Ιτάλια Βίβα των Καλέντα/Ρέντζι 5-7%. Από την Αριστερά, η Ιταλική Αριστερά/Πράσινοι κινείται γύρω στο 3,5% καιφαίνεται ότι περνάει το όριο εισόδου. Η Unione Popolare του Ντε Ματζίστρις κινείται στο 1,4- 1,7% αλλά αναμένει άνοδο μετά και την ενεργή στήριξη του Μελανσόν. Το ακροδεξιό ItalExit και το κεντρώο +Europa stabile είναι στο 2,5% και κοντά στο όριο εισόδου.
Υπάρχουν απαισιόδοξες εκτιμήσεις ότι θα μπορούσε να αποκτήσει τέτοια πλειοψηφία η ακροδεξιά/δεξιά, λόγω του απαράδεκτου εκλογικού συστήματος, ώστε να αλλάξει το δημοκρατικό ιταλικό Σύνταγμα (1948), χωρίς μάλιστα αυτό να επιβεβαιωθεί από δημοψήφισμα. Ένα Σύνταγμα αντιφασιστικό, θεμελιωμένο από την ιταλική Αντίσταση. Επικεφαλής της ακροδεξιάς-δεξιάς συμμαχίας, είναι οι Αδελφοί της Ιταλίας (FdI) της Μελόνι,που ασκούσε δεξιά αντιπολίτευση στην κυβέρνηση Ντράγκι. Ένα κόμμα που, στα σύμβολα του, διατηρεί την κληρονομιά του Μουσολίνι για να θυμίζει την καταγωγή του και την αντίθεση του στην αντιφασιστική δημοκρατία της Ιταλίας. Η Μελόνι είναι οπαδός του Τραμπ και φίλη του Στήβ Μπάνον, αλλά αυτό δεν εμπόδισε την Χίλαρι Κλίντον να τις πλέξει το εγκώμιο ως γυναίκα - πολιτικό αρχηγό και να τη νομιμοποιήσει στο κατεστημένο των Δημοκρατικών.
Η εκλογική συμμαχία τηςΜελόνι με τηνalt.right Λέγκα του Σαλβίνι και τη δεξιά του Μπερλουσκόνι (ForzaItalia), έχει στόχο την κατάληψη της εξουσίας και τη δημιουργία μιας μετα-φασιστικής Ιταλίας. Μιας ανελεύθερης δημοκρατίας στα πρότυπα της Πολωνίας και Ουγγαρίας: Προεδρικό σύστημα, απόλυτος έλεγχος Βουλής και Γερουσίας, κατάργηση των τριών εξουσιών και υπαγωγή της δικαστικής στην πολιτική εξουσία, επιλογή του ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου αλλά και αλλαγή της μορφής του κράτους, διασπώντας την Ιταλική Δημοκρατίας σε πολλές περιφέρεις μέσω της διαφοροποιημένης αυτονομίας.
Για την ιταλική ελίτ, η φιλόδοξη ακροδεξιά Μελόνι είναι η βαλβίδα εκτόνωσης μιας απροσανατολισμένης και εξαντλημένης κοινωνίας. Θεωρείται από την ιταλική ελίτ, άπειρη με μαύρο παρελθόν και χειραγωγίσιμη. Δεν είναι τυχαίο ότι η Μελόνι συμβουλεύεται τον Ντράγκι για τα ονόματα των καθοριστικών θέσεων στο επόμενο Υπουργικό Συμβούλιο. Ο κύκλος του Ντράγκι την περιλαμβάνει στην πραγματικότητα, ακόμα κι αν οι μαύρες σχέσεις της στην Ιταλία (Casapound, ForzaNuova) αλλά και οι μαύρες φιλίες της εντός και εκτός ΕΕ δημιουργούν κάποια αμηχανία στην ιταλική ελίτ. Το ίδιο ισχύει βέβαια και για τον Σαλβίνι της Λέγκα. Στην εξωτερική πολιτική η Μελόνι έχει ήδη δώσει τα διαπιστευτήρια της στις ΗΠΑ, ενώ στην ΕΕ θα παίξει διπλό παιχνίδι, προσπαθώντας να ενισχύσει την ακροδεξιά κοινωνική ατζέντα της, αποδεχόμενη τις νεοφιλελεύθερες επιλογές. Με την γνωστή υποκριτική του φασισμού όμως θα δείχνει ότι αντιστέκεται στο ευρωπαϊκό κατεστημένο και ειδικά στην ΕΚΤ, για λόγους εσωτερικής κατανάλωσης.
Ο ιταλικός κοινωνικός ιστός της, διαρρηγμένος ήδη από την υπερδεκαετή οικονομική κρίση, το αδιέξοδο των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, την αύξηση των ανισοτήτων και την πανδημία, έχει επιπλέον να αντιμετωπίσει την κλιματική κρίση και το μίγμα ενεργειακής κρίσης και υψηλού πληθωρισμού (8,4% τον Αύγουστο) που οδηγεί ξανά σε ύφεση.Ο ρυθμός ανάπτυξης για το 2022 έπεσε στο 3,4% με τάση περαιτέρω μείωσης.Η Ιταλία είχε το δεύτερο χειρότερο ρυθμό ανάπτυξης στην 20ετία, μετά την Ελλάδα , ενώ στην ίδια περίοδο μηδένισε τις δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές, καταστρέφοντας την παραγωγικότητα της στο όνομα της νεοφιλελεύθερης ανταγωνιστικότητας. Η αύξηση των επιτοκίων της ΕΚΤ θα χτυπήσει τους ήδη χαμηλούς μισθούς, αυξάνοντας τις ανισότητες και θα επιβαρύνει περαιτέρω την οικονομία και τη σχέση Δημόσιου Χρέους προς ΑΕΠ (151%).
Στην Ιταλία υπάρχουν 9,1 εκατομμύρια άνεργοι, φτωχοί και επισφαλείς, κυρίως νέοι και γυναίκες, ενώ 3,2 εκ. εργαζόμενοι είναι σε καθεστώς πρεκαριάτο. Οι πραγματικοί μισθοί θα μειωθούν τουλάχιστον κατά 3% μέχρι το τέλος του έτους (ΟΟΣΑ). Η επίσημη ανεργία είναι στο 9,5%, αλλά στην πραγματικότητα βρίσκεται στο 16% (FondazioneDiVittorio).
Στα βασικά σημεία των προγραμμάτων των κομμάτων είναι φανερή η συμφωνία που υπάρχει στη δεξιά που αγνοεί τον ελάχιστο μισθό, προτείνει αντιδραστική επίπεδη μείωση φορολογίας (Flat tax) και βάουτσερ στην κοινωνία για την επιβίωση. Αντίθετα στο προοδευτικό στρατόπεδο η πρόταση για ελάχιστο μισθό υπάρχει σε ποικίλους χρωματισμούς. Το ίδιο ισχύει για το Βασικό Εισόδημα που η δεξιά το καταργεί, ενώ τα προοδευτικά κόμματα το αποδέχονται με διαφοροποιήσεις. Στο κόστος διαβίωσης η δεξιά μιλάει με όρους στήριξης της παραδοσιακής οικογένειας και όχι των εργαζομένων. Η αριστερά προτείνει την ΑΤΑ είτε πλήρη (Unione Popolare) είτε σταδιακή (Sinistra italiana+Πράσινοι). Προτείνει επίσης ελάχιστη σύνταξη στα 1000 ευρώ και επαναφορά του άρθρου 18 (εργασιακά δικαιώματα) μέσω κατάργησης του Jobs Act του Ρέντζι. Το Δημοκρατικό Κόμμα αναγνωρίζει ότι οι μισθοί στην Ιταλία είναι από τους χαμηλότερους στην Ευρώπη και προτείνει μια σειρά μέτρων, όπως και το Κίνημα Πέντε Αστέρων.
Κλασσικά νεοφιλελεύθερη η ατζέντα της δεξιάς: υπέρ των πυρηνικών εργοστασίων, υπέρ της ιδιωτικής παιδείας και της ιδιωτικοποίησης της υγείας, υπέρ της μείωσης του κοινωνικού κράτους , υπέρ διαταγμάτων ασφαλείας και ναυτικών αποκλεισμών ενάντια στους μετανάστες. Για τη Μελόνι η ΕΕ πρέπει να αλλάξει σε χαλαρή συνομοσπονδία με βασικό σημείο την εθνική κυριαρχία των κρατών-μελών. Ο δρόμος για την διάλυση της ΕΕ είναι ο στόχος.
Στο πρόγραμμα των Πέντε Αστέρων εντυπωσιάζει η μεταστροφή υπέρ του ΝΑΤΟ. Είναι υπέρ της ΕΕ, υπέρ της κοινής ασφάλειας και άμυνας αλλά κατά των νέων εξοπλισμών. Προτείνει ένα Ενεργειακό Ταμείο αντίστοιχο του Ανάκαμψης που θα τροφοδοτείται από την έκδοση κοινού ευρωπαϊκού χρέους και μεταρρύθμιση του Συμφώνου Σταθερότητας με έμφαση στο Πράσινο. Σε πρόσφατη συνέντευξη του (ilmanifesto), ο Κόντε δήλωσε ότι το κόμμα του προσεγγίζει τους Ευρωπαίους Πράσινους. Αντίστοιχα, το Δημοκρατικό Κόμμα προτείνει τη μεταρρύθμιση και τη μετατροπή του Συμφώνου Σταθερότητας σε Σύμφωνο Βιωσιμότητας - τη μετατροπή της ΕΕ σε Συνομοσπονδία και τη διεύρυνση της στα Βαλκάνια, ενώ η Unione Popolare προτείνει την έξοδο από τον ESM (Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας).
Στο επίπεδο της συμμετοχής και της ανάπτυξης της δημοκρατίας ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι θέσεις της Ιταλικής Αριστεράς + Πράσινοι για λαϊκή διαβούλευση στα μεγάλα έργα και των Πέντε Αστέρων για την ενίσχυση της εξουσίας των πολιτών, προκειμένου να αυξηθεί η συμμετοχή των πολιτών στις δημόσιες αποφάσεις.
Οι εκλογές αυτές στην Ιταλία είναι μοναδικές. Για πρώτη φορά στην μεταπολεμική Ιταλία οι κληρονόμοι του Ντούτσε προσδοκούν να κυβερνήσουν. Αυταρχισμός και ακραίος νεοφιλελευθερισμός σε ανελεύθερη δημοκρατία είναι ο στόχος. Γι’ αυτόείναι αναγκαία η αναδιάταξη του κομματικού προοδευτικού σχηματισμού και η σύνδεση του με τις ανάγκες της ιταλικής κοινωνίας, με την αναβίωση των κινημάτων και ενός νέου δημοκρατικού μετώπου. Η νέα άνοδος της ευρωπαϊκής ακροδεξιάςκαι η κυβερνητική σύμπραξη της με τη δεξιά (Ισπανία, Ιταλία, Σουηδία) είναι η μεγάλη απειλή για την Δημοκρατία στην Ευρώπη.
(Ο Λευτέρης Στουκογεώργος είναι οικονομολόγος)
