Να πιστεύει κανείς πως η προλεταριακή –ή ταξική ή προσφυγική ή όπως αλλιώς- συνείδηση ανήκει στην κατηγορία του αυτονόητου, δεν είναι παρά καθαρή αφέλεια: η μορφή της αυτεπίγνωσης, που θέλει τους έχοντες κοινά συμφέροντα να ομονοούν και να συμβιώνουν αρμονικά, όχι, δεν αποτελεί τυπικό χαρακτηριστικό μιας –μικρής ή μεγάλης- ομάδας ανθρώπων η οποία μοιράστηκε, ή μοιράζεται, τα ίδια πάθη. Και είναι καθαρή περίπτωση δημαγωγικής απλούστευσης να χαϊδολογούνται οι παθόντες ως μαθόντες, όταν μάλιστα συμπεριφορές τους, συχνά, πόρρω απέχουν από το να θεωρούνται αλτρουιστικές.

Η μικροαστική κουλτούρα, εύκαμπτη και ευεπίφορη στο να υποκύπτει στους κοινωνικούς αυτοματισμούς, αποδεικνύεται πάντα ισχυρότερη από τη χειραφετιτική: οι απεργίες ταξικής αλληλεγγύης, λόγου χάρη, είναι σχεδόν ανύπαρκτες, με τη γίδα, επιπλέον, του γείτονα να ανακηρύσσεται στο μισητότερο ζωντανό επί γης. Ακόμη περισσότερο, όταν ο παρίας, δήθεν εχθρός, βρίσκεται σε χειρότερη μοίρα, εκείνη δηλαδή που ο μικροαστός –νομίζει πως ανεπιστρεπτί- άφησε πίσω. Τον αποδιώχνει, λοιπόν, σαν να του θυμίζει, και να προοιωνίζεται, νέα οικεία κακά.

Είναι, επιπλέον, γνωστό χρόνια τώρα: και στις εποχές της ευζωίας, έντρομοι γονείς έπαιρναν τα σπλάχνα τους απ’ τα σχολεία όπου φοιτούσαν παιδιά μεταναστών. Σχολεία δύο ταχυτήτων αναπτύσσονταν στη ίδια γειτονιά, με ξύπνια ελληνόπουλα στα μεν, με μεταναστόπουλα στα δε, ενώ οι σχολάρχες των ιδιωτικών είχαν, κάθε τέτοια εποχή, γιορτή. Και μετά ήρθε η φτώχεια. Και, καπάκι, η προσφυγιά.

Ψήγματα, έστω, μικροαστικής συνείδησης διαθέτουν απαξάπαντες, των αστών συμπεριλαμβανομένων, που ούτε τούτοι επιθυμούν τις μιαρές προσμείξεις. Κάθε τάξη, λοιπόν, και το σχολειό της, και όποιος θέλει να ανέβει στην πυραμίδα της κοινωνίας, αλλάζει σχολείο στο παιδί του. Ταξική προδοσία; Όχι ακριβώς, η διαδικασία μάλλον τυγχάνει ασυνείδητη.

Γιατί, λοιπόν, μας εντυπωσιάζει, αν μας εντυπωσιάζει, η περίπτωση των γονιών του Ωραιόκαστρου; Επειδή εμπλέκεται το εθνικό – φυλετικό; Μα κι εκεί, όπως και σε πολλές άλλες περιπτώσεις, ο ρατσισμός κατευθύνεται ενάντια στη φτώχεια. Αποδέκτης είναι ο φτωχός, ο κατώτερος τη τάξει, όχι απαραίτητα ο σκουρόχρωμος ή ο αλλόθρησκος. Τρομάζει, με τρόπο μάλλον μεταφυσικό, ο δαίμων της ανέχειας, κι αυτό δεν αφορά μοναχά τους συντηρητικούς: άνθρωποι που αυτοπροσδιορίζονται αριστεροί κουβαλούν συχνότατα τέτοιες νοοτροπίες, ακόμα κι όταν τους κρατά μακριά απ’ τις ακρότητες η ιδεολογία τους.

Η αυτοσυνείδηση του κόσμου της εργασίας –τέτοιος κόσμος κατοικεί στο Ωραιόκαστρο- είναι μια υπόθεση με πολλές παλινωδίες. Η (αρεντιανή) κοινοτοπία του κακού, με πλείστες όσες παραλλαγές, ελλοχεύει κι εκεί όπου δεν την περιμένεις. Για να σταθούν οι λαοί πέραν των εθνικισμών, και των ρατσιστικών συμπεριφορών, απαιτείται πολλή δουλειά και από την πλευρά του οργανωμένου κράτους. Το οποίο, εν προκειμένω, έως τούδε, σωστά χειρίζεται τα γεγονότα.