Ο Ντόναλντ Τραμπ ανακήρυξε αιφνιδιαστικά την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ και ανακοίνωσε πως σε έξι μήνες θα μεταφέρει εκεί την αμερικάνικη πρεσβεία. Πριν δούμε τις συνέπειες αυτής της κίνησης, θα μας κάνεις μια σύντομη αναδρομή;
Πράγματι η συζήτηση πρέπει να ξεκινήσει από τη σημασία της Ιερουσαλήμ, ώστε να δούμε τι σημαίνει αυτή η κίνηση και γιατί μπορεί να προκαλέσει βίαιες αντιδράσεις. Η Ιερουσαλήμ έχει ένα συμβολικό χαρακτήρα τόσο για το εβραϊκό κράτος, όσο και για τους Άραβες, διότι κάθε μια από τις δύο πλευρές θεωρεί ότι εκεί χτυπάει η καρδιά του έθνους, διότι εκεί υπάρχουν ιεροί τόποι· το Τείχος των Δακρύων και – το πάλαι ποτέ- ο ναός του Σολομώντος για τους Εβραίους, όπως επίσης και το τέμενος Αλ-Άκσα για τους Άραβες. Αυτή είναι η συναισθηματική φόρτιση που υπάρχει και από τις δύο πλευρές, πρόβλημα στο οποίο είχε κληθεί να δώσει λύση ο ΟΗΕ το 1947 και το έλυσε –κατά την άποψή του- με την απόφαση 181, η οποία προέβλεπε τη δημιουργία δύο κρατών, ενός εβραϊκού και ενός αραβικού στην Παλαιστίνη, όπως και ότι η Ιερουσαλήμ θα είναι υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, για να την επισκέπτονται οι πιστοί και των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών χωρίς προσκόμματα. Όμως, η δυτική Ιερουσαλήμ θα είναι η πρωτεύουσα του μελλοντικού ισραηλινού κράτους και η ανατολική, του μελλοντικού αραβικού κράτους. Όπως είναι γνωστό το Ισραήλ αποδέχτηκε την απόφαση, ενώ οι Άραβες την απέρριψαν. Με τον πόλεμο του 1967, το Ισραήλ καταλαμβάνει την υπόλοιπη Ιερουσαλήμ και ολοκληρώνει την κατάληψη της Παλαιστίνης δημιουργώντας –ατύπως- το μεγάλο Ισραήλ. Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών με την απόφαση 242/1967 ζητά από τις ισραηλινές δυνάμεις να αποσυρθούν στα προ της 5ης Ιουνίου 1967 σύνορά τους, δεδομένου ότι το διεθνές δίκαιο προβλέπει ρητά και κατηγορηματικά ότι απαγορεύεται η απόκτηση εδάφους με στρατιωτικά μέσα. Παρ’ όλα αυτά, το Ισραήλ στις αρχές της δεκαετίας του ’80 προσαρτά την Ιερουσαλήμ και την ανακηρύσσει –μονομερώς και παράνομα- αιώνια και αδιαίρετη πρωτεύουσα του εβραϊκού κράτους. Με τον καιρό η αραβοϊσραηλινή διένεξη συρρικνώθηκε στο ισραηλο-παλαιστινιακό της σκέλος, που και αυτό με τον καιρό σταμάτησε να υπάρχει σαν άμεση αντιπαράθεση και υπάρχει είτε με τις Ιντιφάντες των Παλαιστινίων κατά των ισραηλινών στρατιωτικών δυνάμεων κατάκτησης είτε σε διπλωματικό πεδίο. Μετά τις αλλεπάλληλες κρίσεις στις οποίες βυθίστηκε η Μέση Ανατολή ως συνέπεια των εξεγέρσεων του 2011, το Παλαιστινιακό έχει πάψει να απασχολεί τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων και την κοινή γνώμη, ενώ γίνονται διάφορα διπλωματικά βήματα από τους Παλαιστίνιους ώστε να επαναφέρουν αυτό το πολύ σημαντικό θέμα στην επικαιρότητα. Το κατάφεραν όταν ανακήρυξαν το ανεξάρτητο παλαιστινιακό κράτος, που έγινε αποδεκτό στην UNESCO, όπως και στα Ηνωμένα Έθνη ως κράτος μη μέλος της Γενικής Συνέλευσης. Αυτό δεν παράγει κανένα έννομο αποτέλεσμα, ούτε βεβαίως απαλλάσσει τα παλαιστινιακά εδάφη από την στρατιωτική κατάληψη ούτε από τους παράνομους εβραϊκούς εποικισμούς, που έχουν αναγερθεί από το 1967 μέχρι και σήμερα. Επομένως, βλέπουμε ότι υπάρχουν σημαντικά εμπόδια πολιτικά, ψυχολογικά και νομικά για αυτήν την αναγνώριση, που δεν ερμηνεύουν την απόφαση του αμερικανού προέδρου.
Επανεμφάνιση της πολιτικής Μπους
Γιατί, λοιπόν, επιλέγει ο Ντόναλντ Τραμπ αυτή την κίνηση;
Το πρώτο είναι ότι υπάρχει μια εσωτερική διάσταση, με το σκάνδαλο ανάμειξης της Ρωσίας στις αμερικανικές εκλογές. Άρα μια σκέψη που μας επιτρέπεται να κάνουμε ότι περνά η προσοχή σε άλλα θέματα. Όμως, δεν νομίζω ότι είναι αυτό το ζήτημα. Οι ΗΠΑ έχουν ανακοινώσει ότι θα αποχωρήσουν από την UNESCO, που αναγνώρισε την Παλαιστίνη ως ανεξάρτητο κράτος. Το ίδιο έχει πει ότι θα κάνει και το Ισραήλ. Ένα άλλο πολύ σημαντικό στοιχείο είναι ότι οι «κρατικές δομές» του λεγόμενου ισλαμικού χαλιφάτου έχουν διαλυθεί και το ISIS έχει διαχυθεί σε αραβικά εδάφη και κανείς δεν ξέρει πότε θα ξαναχτυπήσει και πού. Επομένως, μπορεί αυτό να φαίνεται στον αμερικανό πρόεδρο ως μια λαμπρή ευκαιρία να επιβάλλει λύσεις –κατά την άποψή του- στη Μέση Ανατολή και να φέρει επιτέλους το χάος που επικρατεί στην περιοχή σε ένα επίπεδο που να μπορεί να το διαχειριστεί. Κατά συνέπεια, με μια κίνηση, έχουμε εκμετάλλευση της κατάστασης που επικρατεί στη Μέση Ανατολή, που ενδεχομένως φαίνεται ευνοϊκή στον κ. Τραμπ, ένα πλήγμα στον ΟΗΕ και σύσφιξη των αμερικανο-ισραηλινών σχέσεων, που είχαν διέλθει μια περίοδο μεγάλης ψυχρότητας κατά την προεδρία του Μπάρακ Ομπάμα. Για να συνοψίσουμε την εικόνα έχουμε την επανεμφάνιση της πολιτικής του Τζορτζ Μπους του Νεότερου, ο οποίος είχε δηλώσει ότι η απόφαση 242 του 1967 δεν μπορεί να εφαρμοστεί εκ των πραγμάτων.
Οι μέχρι τώρα δηλώσεις από τη διεθνή πολιτική σκηνή εκφράζουν την ανησυχία για την απόφαση του Τραμπ, η οποία μπορεί να ανατρέψει οποιαδήποτε ειρηνευτική προσπάθεια. Ήδη ο Αραβικός Σύνδεσμος και το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ θα πραγματοποιήσουν έκτακτες συσκέψεις, ενώ τα περισσότερα κράτη έχουν τοποθετηθεί απέναντι σε αυτή την κίνηση.
Είναι προφανές ότι αυτή η κίνηση του Τραμπ είναι εμπρηστική και δεν λαμβάνει καθόλου υπόψη τα πραγματικά δεδομένα, ότι δηλαδή υπάρχει και ένας λαός που διεκδικεί ό,τι του αναλογεί σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο. Είναι λογικό, λοιπόν, όλες οι υπόλοιπες χώρες να παίρνουν αποστάσεις από αυτή τη δήλωση, παρότι δεν έχουν κάνει κάτι από την πλευρά τους όλα αυτά τα χρόνια. Το επόμενο που θα συμβεί είναι να κατηγορήσει το Ισραήλ την Παλαιστίνη ότι δεν κάθεται στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Γιατί όμως να κάτσει; Όταν το ζήτημα έχει λυθεί εκ των προτέρων και μου ζητάς απλώς να συναινέσω στο να μην υπάρχω, είναι σαφές ότι δεν πρόκειται να το δεχτώ. Επομένως, τα ζητήματα που μένουν ανοιχτά τόσα χρόνια, δεν μπορούν να κλείσουν γιατί οι ΗΠΑ αναγνώρισαν την Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσα του Ισραήλ. Ακόμα και έτσι, παραμένει ανοιχτό το ζήτημα των παράνομων ισραηλινών εποικισμών, το ζήτημα των Παλαιστινίων προσφύγων του ’47 και του ’67. Και η ερώτηση του μέσου Άραβα παραμένει: για ποιο λόγο τόσο ευνοϊκή μεταχείριση του Ισραήλ και ταυτόχρονα αγνοούνται πλήρως οι Άραβες της Παλαιστίνης; Νομίζω ότι είναι ένα λογικό ερώτημα.
Χωρίς περιθώρια για διαπραγματεύσεις
Πάντως, στη Δυτική Όχθη έχουν ξεκινήσει συγκρούσεις, ενώ η Χαμάς κάλεσε σε Ιντιφάντα. Η υπομονή φαίνεται να εξαντλείται.
Οι Παλαιστίνιοι έχουν προσπαθήσει με κάθε μέσο να λύσουν το πρόβλημά τους. Το ζήτημα είναι ότι κάποτε πρέπει να βρεθεί μια λύση. Ένας αιώνας έχει περάσει από το 1917, όταν η βρετανική κυβέρνηση με τη δήλωση Μπάλφουρ έθεσε ζήτημα «εθνικής εστίας» των Εβραίων στην Παλαιστίνη. Είναι πια καιρός να τελειώνει αυτή η ιστορία. Δυστυχώς, όμως, τώρα δεν φαίνεται να υπάρχουν περιθώρια να γίνουν διαπραγματεύσεις.
Επομένως, που θα καταλήξει όλη αυτή η αναταραχή που έχει προκληθεί;
Το πού θα καταλήξει όλη αυτή η ιστορία δεν μπορείς κανείς να το προβλέψει. Το μόνο που μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα είναι ότι θα υπάρξουν σφοδρότατες αντιδράσεις από την αραβική κοινή γνώμη, όπως και ότι θα υπάρξει τεράστια εκμετάλλευση από τις ισλαμικές τρομοκρατικές οργανώσεις. Επίσης, αποτελεί ένα πολύ σημαντικό πλήγμα στη διεθνή έννομη τάξη και στον ΟΗΕ, που όμως θα μείνει χωρίς συνέχεια εάν κανένα άλλο κράτος δεν ακολουθήσει τις ΗΠΑ. Εάν, όμως, υπάρξουν κράτη που ακολουθήσουν το παράδειγμα των ΗΠΑ, τότε το δικαιικό και θεσμικό διεθνές πλαίσιο που γνωρίζαμε τείνει στην εξαφάνισή του.
* Η Βιβή Κεφαλά είναι καθηγήτρια Διεθνών Σχέσεων στο πανεπιστήμιο Αιγαίου
