Δύο μέρες πριν από την έναρξη της 2ης ΕΧPO K.ΑΛ.Ο., στο παλιό Χρηματιστήριο της Σοφοκλέους, ο νέος ειδικός γραμματέας Κ.ΑΛ.Ο. του υπουργείου Εργασίας, Ευάγγελος Νικολαΐδης, παρεμβαίνει δημόσια στην «Εφ.Συν.» με το δικό του όραμα, αλλά και ορισμό για το τι είναι και κυρίως τι ΔΕΝ είναι η Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία.

Με σπουδές στο Πανεπιστήμιο Szent Istvan της Βουδαπέστης, είναι επίκουρος καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας του Αγροτικού Τομέα στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης, ενώ διδάσκει και στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας, στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.

Δίδαξε, επίσης, στο Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου και εργάστηκε ως ερευνητής στο Ιδρυμα Μεσογειακών Μελετών. Εχει πολύχρονο ερευνητικό και συγγραφικό έργο, έχοντας εμβαθύνει στον αγροτροφικό τομέα. Αποφεύγοντας τους βαθυστόχαστους ακαδημαϊκούς προβληματισμούς, επιμένει ότι πρέπει να «απομυθοποιήσουμε» την Κ.ΑΛ.Ο. ώστε να γίνει υπόθεση όλων, όχι μόνο των μυημένων.

Ακολουθεί το άρθρο-παρέμβαση, στο οποίο προσεγγίζει την Κ.ΑΛ.Ο. με τον ρεαλισμό του οικονομικού επιστήμονα αλλά και την ψύχραιμη αισιοδοξία του ανθρώπου της πράξης.

♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦

Στην Ελλάδα, η Κ.ΑΛ.Ο. πήρε διαστάσεις κυρίως με αφορμή την ύφεση, δηλαδή γύρω στο 2010. Τα πρώτα εγχειρήματα ήταν προσανατολισμένα στην κάλυψη των οξυμένων κοινωνικών αναγκών. Αυτή η αντικειμενική και καθ’ όλα κοινωνικά χρήσιμη αφετηρία μπόλιασε την Κ.ΑΛ.Ο. με έντονα πολιτικά-ιδεολογικά χαρακτηριστικά.

Πρόκειται για απολύτως φυσιολογική και αναμενόμενη διαδικασία. Εχω την άποψη ότι ο χώρος της Κ.ΑΛ.Ο., χωρίς να απεμπολήσει τα προαναφερόμενα χαρακτηριστικά, θα πρέπει να προσανατολιστεί προς μια πιο ισορροπημένη σχέση ανάμεσα στο κοινωνικό και το οικονομικό.

• Τι είναι Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία (Κ.ΑΛ.Ο.);

Πρόκειται για κρίσιμο ερώτημα και όχι μόνο από θεωρητική άποψη. Η οριοθέτηση του τι είναι Κ.ΑΛ.Ο. επηρεάζει καθοριστικά την πρόσληψη της έννοιας από τους ανθρώπους και συνεπώς επιδρά στη στάση τους, η οποία μπορεί να αφορά πολλά ζητήματα, από τη στήριξη του εγχειρήματος ως καταναλωτών-χρηστών έως και την απόφαση για την ενεργή εμπλοκή τους.

Μια ανορθόδοξη αφετηρία, νομίζω, διευκολύνει την προσέγγιση στο θέμα. Να αρχίσουμε δηλαδή με το τι ΔΕΝ είναι. Κ.ΑΛ.Ο. δεν είναι δημόσια και δεν είναι ιδιωτική οικονομία, με την κλασική έννοια, δηλαδή το δίπολο εργοδότης-εργαζόμενοι. Αυτή η «αρνητική» προσέγγιση, αν και χρήσιμη, δεν είναι πλήρης.

Δίνει μια πρώτη περιγραφή αλλά όχι ολοκληρωμένη απάντηση. Μια συνθηματολογική, αλλά κατά την άποψή μου ουσιαστική απάντηση είναι ότι η Κ.ΑΛ.Ο. είναι οικονομία χωρίς αφεντικά, χωρίς εργοδότες. Αυτό το σύνθημα είναι μόνο «η αρχή» της απάντησης, και συνεπώς θα πρέπει να συμπληρωθεί με άλλα επίσης ουσιαστικά χαρακτηριστικά.

Δηλαδή ότι είναι μια οικονομία που βασίζεται στην ισότιμη συνεργασία των εμπλεκομένων και σε εκ των προτέρων προσδιορισμένους κανόνες διανομής του οικονομικού οφέλους που προκύπτει.

• Είναι οικεία η έννοια της Κ.ΑΛ.Ο. στην ελληνική κοινωνία;

Νομίζω πως όχι. Και θα έλεγα, όχι μόνο γενικώς στην ελληνική κοινωνία, αλλά και στον ακαδημαϊκό χώρο. Αν αφήσουμε στην άκρη την ακαδημαϊκή συζήτηση και περιοριστούμε στην «κοινή αντίληψη», θα έλεγα ότι, όσον αφορά την Ελλάδα, ένας από τους βασικούς παράγοντες είναι ότι η Κ.ΑΛ.Ο. πήρε διαστάσεις κυρίως με αφορμή την ύφεση, δηλαδή γύρω στο 2010. Τα πρώτα εγχειρήματα ήταν προσανατολισμένα στην κάλυψη των οξυμένων κοινωνικών αναγκών.

Αυτή η αντικειμενική και καθ’ όλα κοινωνικά χρήσιμη αφετηρία μπόλιασε την Κ.ΑΛ.Ο. με έντονα πολιτικά-ιδεολογικά χαρακτηριστικά. Πρόκειται για απολύτως φυσιολογική και αναμενόμενη διαδικασία. Εχω την άποψη ότι ο χώρος της Κ.ΑΛ.Ο., χωρίς να απεμπολήσει τα προαναφερόμενα χαρακτηριστικά, θα πρέπει να προσανατολιστεί προς μια πιο ισορροπημένη σχέση ανάμεσα στο κοινωνικό και το οικονομικό. Η αποκατάσταση αυτής της ισορροπίας θα διευρύνει ποσοτικά τον χώρο και θα επιτρέψει στην Κ.ΑΛ.Ο. να έχει ακόμη μεγαλύτερη κοινωνική προσφορά.

• Συχνά, ως εμπόδιο για την ανάπτυξη της Κ.ΑΛ.Ο. αναφέρεται η έλλειψη «κουλτούρας» συνεργασίας. Πώς μπορεί να ξεπεραστεί αυτό;

Πρόκειται για πολύπλοκο θέμα. Ωστόσο, θα πρέπει να πούμε ότι στην περίπτωση της Κ.ΑΛ.Ο. έχουμε μια συλλογική οικονομική δραστηριότητα, δηλαδή 3-5-7 ή περισσότεροι άνθρωποι μαζί -από κοινού- συγκροτούν μια επιχείρηση, δεν υπάρχει αφεντικό, δεν αποφασίζει το αφεντικό, οι συνεργαζόμενοι γίνονται «αφεντικά του εαυτό τους».

Αποφασίζουν όλοι μαζί (καθένας/-μία έχει μία ψήφο) για το τι και πώς θα το κάνουν, πώς θα διαθέσουν τα έσοδα. Βέβαια υπάρχουν κανόνες που οι συνεργαζόμενοι θα πρέπει να συμφωνήσουν και να τηρήσουν. Το ερώτημα είναι: Εργασία με τους κανόνες που από κοινού και ισότιμα έχουν αποφασίσει οι συνεργάτες ή εργασία με τους κανόνες του αφεντικού και την όποια τήρηση της νομοθεσίας;

Ο χώρος της Κ.ΑΛ.Ο. είναι εξαιρετικά ανομοιογενής. Το στοιχείο αυτό είναι συγχρόνως πλεονέκτημα και μειονέκτημα. Πλεονέκτημα διότι παραπέμπει στην ποικιλία των αναγκών που μπορεί να καλύψει. Μειονέκτημα διότι δυσχεραίνει την απάντηση στο πρώτο ερώτημα, δηλαδή τι είναι Κ.ΑΛ.Ο.

Επιπλέον, αυτός ο χώρος περιλαμβάνει από εθελοντές ποικίλων εκφάνσεων, τους έντονα ιδεολογικά-πολιτικά προσανατολισμένους, αυτούς που είναι προσανατολισμένοι κυρίως στον βιοπορισμό και φτάνει έως τους επιχειρηματίες με την κλασική έννοια του όρου.

• Μπορεί η Κ.ΑΛ.Ο. να δώσει λύση στα αναπτυξιακά προβλήματα, στην αντιμετώπιση της ανεργίας, σε ποιους κλάδους και με ποιες προϋποθέσεις;

Η απάντηση είναι «ναι». Ωστόσο, η θετική απάντηση δεν σημαίνει ότι θα πρέπει να περιμένουμε θαύματα, ελπίζω να διαψευστώ. Θα πρέπει να εργαστούμε ώστε να διαψευστεί ο παραπάνω «ρεαλισμός». Οσον αφορά τους κλάδους, η απάντηση είναι σε όλους τους κλάδους και σε όλα τα επαγγέλματα.

Για να γίνει αυτό πράξη, απαιτείται ένα πλέγμα δράσεων το οποίο θα πρέπει να έχει βασικό στόχο την ενεργοποίηση των πολιτών, ώστε να πάρουν την εργασία στα χέρια τους. Εχει καθοριστική σημασία να δοθεί και να εμπεδωθεί μια απλή απάντηση στο τι είναι Κ.ΑΛ.Ο. Επιστρέφω στον αρχικό ορισμό, με δύο όμως προσθήκες:

Η πρώτη προσθήκη είναι ότι η απλή απάντηση δεν πρέπει να είναι απλοϊκή. Απαιτείται δηλαδή, σε «δεύτερο χρόνο», να δοθούν απαντήσεις σχετικά με το περιεχόμενο και τον τρόπο χρήσης αρκετών εννοιών που χρησιμοποιούνται στη νομική ή άλλη οριοθέτηση της Κ.ΑΛ.Ο., π.χ. εθελοντισμός, συλλογική και κοινωνική ωφέλεια, διανομή κερδών, πλεόνασμα κ.ά.

Η δεύτερη προσθήκη είναι ότι η χρήση βαθυστόχαστων αναλύσεων και βαρύγδουπων εννοιών κάνει να φαντάζει η Κ.ΑΛ.Ο. αντικείμενο των ειδικών, των μυημένων και συνεπώς την καθιστούν απόμακρη και ξένη για τον «μέσο άνθρωπο». Θα χρησιμοποιούσα ακόμη και τη λέξη «απομυθοποίηση».

Επίσης θα συμπλήρωνα ότι δεν είναι χρήσιμη η σύγχυση οραματικών προσδοκιών με τις άμεσες δυνατότητες, παρεμβάσεις και ενέργειες. Το όραμα χωρίς τη στοχοθετημένη καθημερινή πρακτική ή την άρνησή της στο όνομα της καθαρότητας του οράματος στερείται ουσιαστικό αποτέλεσμα και φαντάζει ως ουτοπία.

Στο πλέγμα δράσεων κρίσιμη σημασία έχει ο ρόλος της πολιτείας, η οποία χωρίς να διολισθαίνει σε παρεμβατισμό, θα πρέπει να στηρίξει την Κ.ΑΛ.Ο. με όρους θεσμικούς, με σύσταση υποστηρικτικών μηχανισμών, με προβολή, με χρηματοδότηση και με έλεγχο σχετικά με την τήρηση των σχετικών διαδικασιών.

Σε αυτή την κατεύθυνση έχουν ήδη γίνει σημαντικά βήματα. Οσον αφορά τη συγκρότηση υποστηρικτικών μηχανισμών, βρίσκεται στην τελική φάση αξιολόγησης η διαδικασία έγκρισης των Κέντρων Στήριξης.

Οσον αφορά τη χρηματοδότηση, ήδη σε κεντρικό επίπεδο έχουν δρομολογηθεί οι διαδικασίες για την επιχορήγηση υφιστάμενων φορέων Κ.ΑΛ.Ο. και αμέσως μετά θα ακολουθήσει διαδικασία για τους νέους φορείς από τις περιφέρειες.

Επίσης προβλέπονται και άλλα υποστηρικτικά μέτρα όσον αφορά τις εγγυήσεις κ.λπ. Αξίζει να επισημάνουμε ότι η χρονική σύμπτωση της έναρξης των επιχορηγήσεων με τη φάση ανάκαμψης της ελληνικής οικονομίας συνιστά μια θετική συγκυρία που πρέπει να εκμεταλλευτούμε.