Σε πρόσφατο άρθρο του ο κ. Καλύβας επιχείρησε να παρουσιάσει μια φαινομενικά ορθολογική ανάλυση ενός εκλαϊκευτικού, κοινότοπου παράδοξου: της υποτιθέμενης επιτυχίας των Ελλήνων του εξωτερικού σε αντιδιαστολή με την ‘οικτρή’ αποτυχία των Ελλήνων ‘στην ίδια τους τη χώρα’. Προσπερνώντας εν τάχει ως εν μέρει δόκιμες τις ενστάσεις που τίθενται σχετικά με το βαθμό επιτυχίας των Ελλήνων του εξωτερικού και αντίστοιχα με αυτόν της αποτυχίας των Ελλήνων στο εσωτερικό, και επισημαίνοντας βάσιμους προβληματισμούς σε σχέση με το διαφορετικό ψυχολογικό προφίλ εκείνων που φεύγουν σε σύγκριση με όσους μένουν, αναπτύσσει μια μονοδιάστατη επεξηγηματική επιχειρηματολογία. Υιοθετεί την άποψη ότι η ανθρωπότητα διέπεται από δύο αντίρροπες δυνάμεις φυσικής επιλογής: τη δράση του ατόμου με γνώμονα το ιδίον όφελος, εις βάρος του κοινωνικού συνόλου (που μιμείται τη θεωρεία της επικράτησης του ισχυροτέρου) και αυτή της συλλογικότητας που αποσκοπεί στην ευημερία του εκάστοτε κοινωνικού συνόλου. Ως εκ τούτου, κοινωνικοί σχηματισμοί που διέπονται από τη φυσική επιλογή του ατόμου συνιστούν κατακερματισμένες, αυτοκαταστροφικές κοινωνίες εφόσον το άτομο λειτουργεί εγωϊστικά. Σε αντίθεση, κοινωνίες που συγκροτούνται με γνώμονα τον αλτρουϊσμό είναι συνεκτικές και προάγουν το κοινό καλό που επιτυγχάνεται με κοινωνικό κομφορμισμό. Αυτό το πλαίσιο οργάνωσης των ανθρωπίνων κοινωνιών εξηγεί κατά τον κ. Καλύβα γιατί οι Έλληνες του εξωτερικού, εφορμώμενοι από μια χώρα όπου επικρατεί η φυσική επιλογή του ατόμου, επιτυγχάνουν διακρίσεις σε κοινωνίες των οποίων τα αξιακά συστήματα επιβολής του κομφορμισμού αποτελούν πρόσφορο έδαφος για τη διάκριση του ατομιστή (δηλαδή κατά τον κ. Καλύβα, του Έλληνα μετανάστη).

Αξιολογώντας αυτήν την προσέγγιση σε πρώτο στάδιο διερωτάται κανείς σε ποιους παράγοντες οφείλεται ποια φυσική επιλογή εκ των δύο (ατόμου ή κοινωνικού συνόλου) χαρακτηρίζει τον εκάστοτε κοινωνικό σχηματισμό. Ίσως, εμπνεόμενοι από αυτήν την υιοθέτηση της ξεπερασμένης δαρβινιστική θεωρείας, μπορούμε να αναζητήσουμε τους λόγους σε εγγενή (βιολογικά) χαρακτηριστικά των ατόμων κάθε συνόλου; Επικίνδυνος συλλογισμός.

Η συγκεκριμένη προσέγγιση που προσπαθεί να ερευνήσει τα αίτια του ελληνικού παραδόξου προσλαμβάνει ισοπεδωτικό χαρακτήρα. Κατ’ αρχήν τα χαρακτηριστικά που συνιστούν ατομική επιτυχία ή αποτυχία ενός κοινωνικού συνόλου παραμένουν όχι μόνο ασαφή αλλά και υποκειμενικά. Είναι το σύγχρονο ελληνικό κράτος αποτυχημένο; Με ποια κριτήρια; Αν ναι, σε ποιο βαθμό; Διευρευνώντας πάλι το ζήτημα της παροιμιακών διαστάσεων επιτυχίας των Ελλήνων του εξωτερικού προσκρούει κανείς στην έλλειψη στατιστικών δεδομένων, καθ’ ότι η ελληνική πολιτεία δεν επιφορτίζεται με τη συγκέντρωση δημογραφικών στοιχείων των Ελλήνων που μεταναστεύουν. Πόσω μάλλον ποιοτικών πληροφοριών που θα συνέβαλλαν σε μια αντικειμενική, ποσοστιαία εκτίμηση των ‘επιτυχημένων ομογενών’.

Προφανώς όμως η καίρια μομφή κατά της επιχειρηματολογίας του κ. Καλυβά δεν επικεντρώνεται σε τέτοιου είδους παρατηρήσεις, αλλά στην ουσιοκρατική και μονοδιάστατη φύση της προσέγγισής του. Ενδυόμενη το μανδύα επιστημονικού κύρους, τροφοδοτεί καθιερωμένες αυτοαπαξιωτικές αντιλήψεις για το νεοελληνικό κοινωνικό γίγνεσθαι, αποκρυσταλλώνοντάς τες σε διαχρονικές, δυστοπικές σκιαγραφήσεις του νεοέλληνα. Παραδόξως αγνοεί το γενικότερο συγκαιριακό κοινωνικό-οικονομικό και πολιτικό πλαίσιο, τις συστημικές ανισορροπίες σε παγκόσμια κλίμακα που διαωνίζουν θεσμούς χωρίς συνειδητότητα (και τις συμπεριφορές που απορρέουν από αυτές τις συνθήκες) και που ως εκ τούτου δεν δύναται να εξοβελιστούν μόνο εκ των έσω. Παράλληλα, η λογική των στοιχειοθετημένων εθνικών χαρακτηρισμών (π.χ. Έλληνες = ατομιστές) προσδίδει ατομικά χαρακτηριστικά σε ολόκληρες κοινωνιες-κράτη, τυποποιώντας τες και συμτύσσοντάς τες στην οντολογική διάσταση της ταμπέλας. Και όλα αυτά μεσούσης μιας αναχρονιστικής, καμπάνιας σπίλωσης των ελλήνων από ξένα mainstream μίντια που εμμένει σε πρακτικές άλλων δεκαετιών, και των οποίων ο πατερναλιστικός και συγκαταβατικός τόνος μόνο εξυπηρετείται από τέτοιου είδους ‘αυτο-αναλύσεις’.

Ας μου επιτραπεί μια εμπειρικά τεκμηριωμένη επισήμανση. Όσοι Έλληνες διαπρέπουν στο εξωτερικό το επιτυγχάνουν ως επί το πλείστον λόγω της μόρφωσης στην οποία επενδύει η ελληνική οικογένεια σε συνάρτηση με τo ισχυρό φόβητρο της ανεργίας (που προϋπήρχε της κρίσης). Και μια προτροπή. Σε μια ανάλυση που διακρίνει διαχρονικές κοινωνικο-βιολογικές προεκτάσεις εθνών-κρατών, δίχως να εμβαθύνει στους αιτιολογικούς παράγοντες, ελλοχεύει ο κίνδυνος της κυοφόρησης ιδεολογικών εκτρωμάτων με τα οποία η Ελλάδα έχει γίνει πρόσφατα γνώριμη. Μια τέτοια κερκόπεια θύρα δεν θα πρέπει να παραβλέπεται ποτέ.

* Το κείμενο μας έστειλε ηλεκτρονικά η Ελευθερία Παππά